MEASURING THE EFFECTIVENESS OF COMPANIES WITHIN THE CONTEXT OF SUSTAINABILITY PERFORMANCE BY DATA ENVELOPMENT ANALYSIS

Yıl 2024, Cilt: 9 Sayı: 1, 18 - 38, 27.06.2024

Gülgönül Bozoğlu Batı Özlem Usman Sinem Ateş

https://doi.org/10.54452/jrb.1275270

Öz

Today, international cooperation on environmental problems has led to some legislative arrangements at the national level. These arrangements have been put into practice by many companies. However, in many countries, including Turkey, the desired point has not been reached. In addition to the public sector, the attitude of the private sector towards sustainable development is also important. In order for countries to be able to achieve the goals of sustainable development, it is necessary to ensure the effectiveness of sustainability at the level of enterprises. Ensuring sustainability effectiveness also plays an important role in the longevity of firms in today's conditions where business structures and activity patterns are changing rapidly. In this study, the profitability ratios of companies traded on the Borsa Istanbul (BIST 100) are used as inputs and Environmental, Social and Governance (ESG) scores representing sustainability performance are used as outputs. The efficiency of companies is assessed using Data Envelopment Analysis (DEA). Data Envelopment Analysis is a linear programming-based technique that can analyse more than one input and output and is used to measure the efficiency of decision-making units. In the study, homogeneous decision units were included, the best decision unit was determined and the efficient frontier was constructed.

Anahtar Kelimeler

sustainability performance, ESG scores, data envelopment analysis.

FİRMALARIN SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK PERFORMANSLARI BAĞLAMINDA ETKİNLİKLERİNİN VERİ ZARFLAMA ANALİZİ İLE ÖLÇÜLMESİ

Öz

Günümüzde çevresel sorunlara ilişkin uluslararası iş birlikleri ulusal ölçekte bazı mevzuat düzenlemelerine sebep olmuş ve yapılan bu düzenlemeler pek çok firma tarafından da uygulamaya konmuştur. Buna rağmen Türkiye de dahil olmak üzere pek çok ülkede arzu edilen noktaya ulaşılamamıştır. Kamunun yanı sıra özel sektörün de sürdürülebilir kalkınmaya yönelik tutumu önemlidir. Ülkelerin sürdürülebilir kalkınma hedeflerine ulaşabilmeleri için firma düzeyinde de sürdürülebilirlik etkinliğinin sağlanması gereklidir. Sürdürülebilirlik etkinliğinin sağlanması, iş yapılarının ve faaliyet şekillerinin hızla değiştiği günümüz şartlarında firmaların daha uzun ömürlü olmalarında da önemli bir rol oynamaktadır. Buradan hareketle bu çalışmada Borsa İstanbul’da (BIST 100) işlem gören firmaların, karlılık oranları girdi, sürdürülebilirlik performanslarını temsil eden çevresel, sosyal ve yönetişim (ÇSY) skorları ise çıktı olmak suretiyle Veri Zarflama Analizi (VZA) kullanılarak ilgili firmaların etkinlik değerlendirmeleri yapılmıştır. Veri zarflama analizi birden fazla girdi ve çıktıyı analiz edebilen doğrusal programlama tabanlı ve karar birimlerinin etkinliklerini ölçmede kullanılan tekniklerdendir. Çalışmada homojen karar verme birimlerine yer verilmiş, en iyisi belirlenmiş ve etkin sınır oluşturulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Sürdürülebilirlik performansı, ÇSY skorları, veri zarflama analizi.

Kaynakça

• Belu, C. (2009). Ranking corporations based on sustainable and socially responsible practices. a data envelopment analysis (DEA) approach. Sustainable Development, 17(4), 257-268.
• Boz, D., Duran, C., & Yurt, S. (2019). Kurumsal sosyal sorumluk ve kurumsal yönetim arasındaki etkileşimin veri zarflama ile analizi: bist kurumsal yönetim endeksindeki firmalar üzerinde bir uygulama. Journal of Yasar University, 14(54), 119-126. https://doi.org/10.19168/jyasar.454897.
• Boussofianee, A., Dyson, R., & Rhodes, E. (1991). Applied data envelopment analysis. European Journal of Operational Research. 2, 1 – 15.
• Bulak, M. E., Sezgin, F. H., & Çiftçi, F. S. (2021). Global ölçekte faaliyet gösteren havalimanlarının göreceli sürdürülebilirlik analizi. Pamukkale Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi, 27(4), 504-512. https:// doi: 10.5505/pajes.2021.06332.
• Charnes,A., Cooper,W.W., Lewin, A.Y. & Seiford, L.M. (1994). Data envelopment analysis: theory, methodology and applications. Kluwer Academic Publishers, 3-22. DOI: 10.1007/978-94-011-0637-5_1
• Conway, E. (2018). Sustainability, the triple bottom line and corporate social responsibility. E. Conway ve D. Byrne (Ed.), Contemporary Issues in Accounting içinde (s. 15-35). Cham, Switzerland: Palgrave Macmillan.
• Cooper, W.W., Seiford, L.M., Tone, K.&Zhu,J.(2007). Some models and measurements for evaluating performances with dea: past accomplishments and future prospects. Journal of Prod Anal., 28. 151-163.
• Cooper, W.W., Seiford, L.M.& Tone, K.(2000). Data envelopment analysis: a comprehensive text with models, applications, referances and dea-solver-software. Kluwer Academic Publishers: London.
• Cooper, W.W., Seiford, L.M., Tone, K., Thrall, R.M., & Zhu, J.(2001). Sensitivity and stability analysis in dea: some recent developments. Journal of Productivity Analysis, 15, 217-246. https://doi.org/10.1023/A:101.112.8409257.
• Çağlar, A. (2013). Veri Zarflama Analizi İle Belediyelerin Etkinlik Ölçümü. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Hacettepe Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü İstatistik Anabilim Dalı, Ankara.
• De Bakker, F. G., Groenewegen, P, & Den Hond, F. (2005). A bibliometric analysis of 30 years of research and theory on corporate social responsibility and corporate social performance. Business & Society, 44(3), 283-317.
• Demirci, A. (2018). Teori ve Uygulamalarla Veri Zarflama Analizi.Ankara: Gazi Kitabevi
• Dinçer, S.E. (2014). Stratejik planlama ve veri zarflama analizinde etkinlik ölçümü. İstanbul: Der Yayınları.
• Dünya Çevre ve Kalkınma Komisyonu (1987). Our common future. Erişim: 23.05.2022, http://www.undocuments.net/our-common-future.pdf
• Ertuğrul, İ., & Işık, A.T. (2003). İşletmelerin vza ile mali tablolarına dayalı etkinlik ölçümü: metal ana sanayiinde bir uygulama. Afyon Kocatepe Üniversitesi, İİBF Dergisi, 10(1), 201-217.
• Gürbüz, E., & Dumlu, H. (2018). Bist sürdürülebilirlik endeksindeki şirketlerin etkinliklerinin ölçülmesi: veri zarflama analizi ile bir uygulama. İşletme Araştırmaları Dergisi, 10(2), 223-244. https://doi.org/10.20491/ isarder.2018.427.
• Hancıoğlu, Y., & Türkoğlu, S. (2017). Değişen rekabet anlayışı ve sürdürülebilirliğin işletmeler üzerindeki etkileri bist sürdürülebilirlik endeksi’ndeki işletmelerin etkinliğinin araştırılması. Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi, 16. UİK Özel Sayısı, 237-252. https://doi.org/10.18092/ulikidince.316822.
• Lo, S.F. (2009). Performance evaluation for sustainable business: a profitability and marketability framework. Corporate Social Responsibility and Environmental Management, 17(6), 311-319. https://doi.org/10.1002/csr.214.
• Okursoy, A.&Tezsürücü,D. (2014). Veri zarflama analizi ile göreli etkinliklerin karşılaştırılması: türkiye’deki illerin kültürel göstergelerine ilişkin bir uygulama. Yönetim ve Ekonomi: Celal Bayar Üniversitesi İİBF Dergisi. 21(2). 1-18.
• Özbek, A. (2019). Çok ktiterli karar verme yöntemleri ve excel ile problem çözümü kavram-teori-uygulama. Ankara: Seçkin Yayınları.
• Özdemir, L. (2019). bist sürdürülebilirlik endeksinde yer almanın verimlilik üzerine etkisi: vza malmquist toplam faktör verimlilik analizi. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 12(1), 33-45. https://dergipark.org.tr/en/pub/usaksosbil/issue/47151/560953.
• Özkan Aksu, E., & Temel Gencer, C. (2018). Veri zarflama analizi ile oecd ülkelerinin çevre performansının incelenmesi. Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi, 18. EYİ Özel Sayısı, 191-206. https://doi.org/10.18092/ulikidince.353933.
• Özkan, M., & Özcan, A. (2018). Veri zarflama analizi (vza) ile seçilmiş çevresel göstergeler üzerinden bir değerlendirme: Oecd performans incelemesi. Yönetim Bilimleri Dergisi, 16(32), 485-508. https://dergipark.org.tr/en/pub/comuybd/issue/40668/442329.
• Öztürk,A. (2002). Yöneylem araştırması. Ekin Kitapevi Yayınları, 8.Baskı, Bursa.
• Paris Anlaşmasının Onaylanmasının Uygun Bulunduğuna Dair Kanun, T.C. Resmî Gazete, Sayı: 31621, Tarih: 6.10.2021, https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2021/10/20211007-7.pdf.
• Savaş, F.(2014). Veri zarflama analizi. İşletmeciler, mühendisler ve yöneticiler için operasyonel, yönetsel ve stratejik problerimlerin çözümünde çok kriterli karar verme yöntemleri. B. F. Yıldırım ve E. Önder (Eds) içinde (ss.201-227). Bursa: Dora Yayınları.
• Sikora, A. (2021). European green deal – legal and financial challenges of the climate change. ERA Forum 21( ss.681–697). https://doi.org/10.1007/s12027.020.00637-3.
• Tarım,A.(2001). Veri zarflama analizi matematiksel programlama tabanlı göreli etkinlik yaklaşımı. Ankara: Sayıştay Yayınları, 15: 5-40.
• Taşdoğan, C., Mollavelioğlu, M. Ş. & Mıhcı, H. (2014). Türkiye’nin kentsel çevresel sürdürülebilirliğinin kategorik veri zarflama analizi ile değerlendirilmesi. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 69(1), 141-164. https://doi.org/10.1501/SBFder_000.000.2306.
• T.C. Ticaret Bakanlığı (2021). Yeşil Mutabakat Eylem Planı. Erişim Adresi: https://ticaret.gov.tr/ data/60f1200013b876eb28421b23/MUTABAKAT%20YE%C5%9E%C4%B0L.pdf.
• T.C. Ticaret Bakanlığı (2022). Erişim Adresi: https://ticaret.gov.tr/dis-iliskiler/avrupa-birligi/yani-basimizdakidev-pazar-avrupa-birligi.
• Üstün, K. T. (2021). Yeni Bir Dönemin Başlangıcı: Avrupa Yeşil Mutabakatı ve Türk Çevre Hukuku ve Politikalarına Etkileri. Memleket Siyaset Yönetim, 16(36), 329-366.
• Yılmaz, V., & Doğan, A. (2017). Türkiye’nin yeşil büyüme uygulamalarının etkinliği. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 5(57), 277-295. http://dx.doi.org/10.16992/ASOS.13059.
• Yu, Y. & Wen, Z. (2010). Evaluating China’s urban environmental sustainability with data envelopment analysis.
• Ecological Economics. 69(9). 1748–1755. https://doi:10.1016/j.ecolecon.2010.04.006.