Tanzimat Dönemi’nde Gazetecilik ve Haber Çevirileri Üzerine Bir İnceleme

Yıl 2024, Sayı: 13, 42 - 57, 30.06.2024

Serap Işık , Şaban Köktürk

https://doi.org/10.48131/jscs.1479709

Öz

Osmanlı Devleti’nde modernleşme ve batılılaşma hareketlerinin hız kazandığı dönem olan Tanzimat dönemi ortaya çıkan yeni edebiyat ve yeni metin türleri açısından özel bir yere sahiptir. Siyasal yönden geri kalmanın etkileri her alanda kendini gösterdiği gibi, sosyal hayatta ve sanatta da açıkça görülür. Batıdaki yenilik ve gelişmeler tüm dünya gibi Türk aydınların da dikkatini çekmiş ve bu doğrultuda adımlar atılmaya başlanmıştır. Özellikle Avrupa’ya gönderilen aydınlar, çeviri yoluyla edebiyata başka bir yön vermede öncülük etmişlerdir. Gazetecilik alanında da yenilik hareketleri kendini göstermiş ve gazete dilinde de değişimler olmuştur. Tanzimat gazeteciliği aynı zamanda yeni edebiyatın temellerini de oluşturmuştur. Çeviri yoluyla edebi dizgeye kazandırılan makale, deneme, köşe yazıları gibi yeni türler sayesinde edebiyatta da yazım türleri çeşitlenmiştir. Yabancı dilde yazılan gazeteler ve çeviri haberler ile ortaya çıkan dil çeşitliliği Türkçenin değişimine de yol açmıştır. Bu çalışmada, yeniliklerin gerçekleştiği bu dönemde çevirinin gazetecilik yoluyla bu değişimleri nasıl yansıttığının, kültür aktarımı için nasıl bir araç haline geldiğinin, çeviri haberlerde kullanılan erek dilin genel olarak nasıl olduğu ve erek dili ne yönde değiştirdiğinin, gazetelerde ne tür çeviri haberlere yer verildiğinin, çeviri haberler sayesinde erek yazın dizgesinin nasıl şekillendiği ve çevirinin gazetecilik anlayışını nasıl şekillendirdiğinin ortaya konması amaçlanmıştır. Çalışma için dönemin gazeteleri ve haber içerikleri üzerine ve basın tarihine ilişkin yapılmış çalışmalar incelenmiştir. Bu çalışmalarda geçen çeviri haberler çalışmanın amaçları doğrultusunda incelendiğinde, çeviri sayesinde her alandan seçilen haberler ile batı kültürünün tanıtılmaya çalışıldığı, genel olarak sade bir dil kullanıldığı, edebi dizgeye giren yeni türler ile yeni bir gazetecilik anlayışı oluşmaya başladığı sonuçlarına varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tanzimat Basını, Gazetecilik Batılılaşma, Haber Çevirisi, Çoğul Dizge, Dil Değişimi

A Study On Journalism And News Translations In The Tanzimat Period

Öz

The Tanzimat period, the period in which modernization and westernization movements gained momentum in the Ottoman Empire, has a special place in terms of literature and new text types. The effects of political backwardness were evident in every field, as well as in social life and art. Innovations and developments in the West attracted the attention of Turkish intellectuals, as well as the rest of the world, and they became more interested in the developments. In particular, the intellectuals sent to Europe pioneered in giving another direction to literature through translation. There were also developments in the field of journalism and changes in journalese. Tanzimat journalism has also formed a new understanding of literature. Thanks to translations from many different newspapers, new genres such as articles, essays, and columns were used for the first time. So, the types in literature have also diversified. The language diversity that emerged with newspapers written in foreign languages and translated news has led to changes of Turkish language. In this study, the aim is to reveal how translation reflects these changes through journalism, how it has become a tool for cultural transfer, how the target language used in translated news, how it has changed the target language, what kind of translated news were included in the newspapers in this period of innovation. It is also shown how the target literature has changed and how translation shaped the understanding of journalism. For the study, studies on the newspapers of the period and their news contents and the history of the press were examined. When the translated news in these studies were examined, it was concluded that thanks to the translation, western culture was tried to be introduced with the news selected from every field, a plain language was used in general, and a new understanding of journalism began to emerge with the new genres that entered the literature.

Anahtar Kelimeler

Tanzimat Press, Journalism, Westernization, News Translation, Polysystem, Language Change

Kaynakça

• Can, M. (2015). İdeolojik Çeviri Tanzimat ve Cumhuriyet Dönemi Örneğinde (Doktora Tezi). Sakarya Üniversitesi.
• Canatak, A. (1995). Muhbir Gazetesinin Sistematik Tahlili (Yüksek Lisans Tezi). Yüzüncü Yıl Üniversitesi.
• Çavdar, N. (2017). Muhbir: Osmanlı Basınının Sivri Dili. İstanbul: Kriter Yayınevi.
• Çaylı, K. (2017). Tanzimat Dönemi İstanbul Basınında Sansür (Yüksek Lisans Tezi). Sakarya Üniversitesi.
• Çelik, H. (2012). Başlangıcından II. Meşrutiyete Osmanlı İmparatorluğu’nda Basın (Yüksek Lisans Tezi). Süleyman Demirel Üniversitesi.
• Karal, E. Z. (2003). Osmanlı Tarihi, C VII, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
• Atbaşı, N. E. (2017). Türk Gazeteciliğinin Yeni Edebiyatın Doğuşuna Etkisi (1860-1876) (Doktora Tezi). Hacettepe Üniversitesi.
• Gebece, E. (2014). Tarih Araştırmalarına Bir Kaynak Olarak Takvim-İ Vekayi (1831-1840). (Yüksek Lisans Tezi). Eskişehir Anadolu Üniversitesi.
• İnuğur, M. (2005). Basın ve Yayın Tarihi. İstanbul: Der Yayınevi.
• Kayaoğlu, T. (2017). Türkiye'de Tercüme Müesseseleri. Kitabevi Yayınları.
• Koloğlu, O. (1983). Basın. Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi (Cilt. 2). İstanbul: İletişim.
• Koloğlu, O. (2013). Osmanlıʼdan 21. YüZyıla Basın Tarihi. İstanbul: Pozitif Yayınları.
• Ölker, P. (2016). Tanzimat Basının Dili. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Özdiş, H. (2010). Osmanlı Mizah Basınında Batılılaşma ve Siyaset (1870-1877): Diyojen Ve Çaylak Üzerinde Bir Araştırma. Libra.
• Paker, S. (1987). Tanzimat Döneminde Avrupa Edebiyatından Çeviriler: Çoğul-Dizge Kuramı Açısından Bir Değerlendirme. Metis Yayınları, S.1
• Topuz, H. (1973). 100 Soruda Türk Basın Tarihi. Gerçek yayınevi.
• Ülken, H. Z. (2011). Uyanış Devirlerinde Tercümenin Rolü: İslam Medeniyetinde Tercümeler ve Tefsirleri. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Yavuz, R. (2013). (1845 – 1846) Ceride-İ Havâdis Gazetesi’nde Çıkan Yazılar ve Haberlerin Değerlendirilmesi (Yüksek Lisans Tezi). Dumlupınar Üniversitesi.