The Relationship Between Health Literacy And Attitudes Towards Smoke-Free Airspace Among High School Teachers: A Sectional Study

Yıl 2025, Cilt: 10 Sayı: 2, 225 - 239, 31.08.2025

Emine Şişko , Şafak Dağhan

https://doi.org/10.47115/jshs.1563484

Öz

Aim: The aim of this study is to evaluate the relationship between health literacy and smokeless air-zone antitede in high school teachers.
Method: The research is a cross-sectional type study. The study population consists of all teachers working in state high schools in a district in western Turkey. No sampling method was used in the study, and it was aimed to reach the entire study population. In this direction, in the study universe consisting of 515 people, all those who accepted to participate in the research voluntarily and could be reached during the research process were included in the research (n=391). Data were collected face-to-face in schools between January and March 2020. In data collection; An introductory data form containing individuals' sociodemographic characteristics and smoking history, Turkey Health Literacy Scale (THLS-32) and Smoke-Free Airspace Attitude Scale in Schools (SAASIS) were used. Statistical significance level was taken as p<0.05.
Results: 41.9% of the teachers have problematic-limited health literacy level. Teachers' total score average of SAASIS is 40.6±9.1 (min: 15, max: 58). Teachers' total score of SAASIS shows a significant difference according to their health literacy levels (p<0,05). The SAASIS total score of individuals with inadequate health literacy level is significantly lower than other individuals (p<0.05). There is a positive, weak but statistically significant relationship between the SAASIS total score and the THLS-32 general index score (r= .266**; p= .000). THLS-32 general index scores explaining 7% of the total variance in the SAASIS total scores.
Conclusions and Recommendations: These data show that health literacy is a determining factor on smoke-free airspace attitude. Smoke-free airspace attitude showed a significant difference according to smoking status, smoking cessation period, and smoking status among other family members at home. It is thought that policies aimed at increasing health literacy and training programs for teachers on this subject may be effective in improving attitudes towards smoke-free air spaces.

Anahtar Kelimeler

Health Literacy , Public Health , School Teachers , Tobacco

LİSE ÖĞRETMENLERİNDE SAĞLIK OKURYAZARLIĞININ DUMANSIZ HAVA SAHASINA YÖNELİK TUTUM İLE İLİŞKİSİ: KESİTSEL ÇALIŞMA

Öz

Amaç: Bu araştırmanın amacı lise öğretmenlerinde sağlık okuryazarlığının dumansız hava sahası tutumu ile ilişkisini değerlendirmektir.
Yöntem: Araştırma kesitsel tipte bir çalışmadır. Araştırmanın çalışma evrenini Türkiye’nin batısında bir ilçede devlet liselerinde görevli tüm öğretmenler oluşturmaktadır. Bu doğrultuda 515 kişiden oluşan çalışma evreninde araştırmaya gönüllü olarak katılmayı kabul eden ve araştırma sürecinde ulaşılabilenlerin tümü araştırmaya dahil edilmiştir (n=391). Veriler, Ocak ve Mart 2020 tarihleri arasında okullarda yüz yüze toplanmıştır. Veri toplamada; bireylerin sosyodemografik özellikleri ile sigara kullanım öykülerini içeren tanıtıcı veri formu, Türkiye Sağlık Okuryazarlığı Ölçeği (TSOY-32) ve Okullarda Dumansız Hava Sahası Tutum Ölçeği (ODHSTÖ) kullanılmıştır. İstatistiksel anlamlılık düzeyi p<0,05 olarak alınmıştır.
Bulgular: Öğretmenlerin %41,9’u sorunlu-sınırlı sağlık okuryazarlığı düzeyindedir. Öğretmenlerin ODHSTÖ toplam puan ortalaması 40,6±9,1’dir (min: 15, max: 58). Öğretmenlerin ODHSTÖ toplam puanı SOY düzeylerine göre anlamlı bir fark göstermektedir (p<0,05). Yetersiz SOY düzeyindeki bireylerin ODHSTÖ toplam puanı diğer bireylere göre anlamlı olarak daha düşüktür (p<0,05). ODHSTÖ toplam puanı ile TSOY-32 genel indeks puanı arasında pozitif yönde, zayıf ancak istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki vardır (r= ,266**; p= ,000). TSOY-32 genel indeks puanları, ODHSTÖ toplam puanlarındaki toplam varyansın %7’sini açıklamaktadır.
Sonuç ve Öneriler: Bu veriler sağlık okuryazarlığının dumansız hava sahası tutumu üzerinde belirleyici bir faktör olduğunu göstermektedir. Dumansız hava sahası tutumu; sigara içme durumu, sigara bırakma süresi ve evdeki diğer aile bireyleri arasında sigara içilme durumuna göre anlamlı bir fark göstermiştir. Sağlık okuryazarlığını artırmaya yönelik politikaların ve bu konuda öğretmenlere yönelik yürütülecek eğitim programlarının, dumansız hava sahasına yönelik tutumu geliştirmede etkili olabileceği düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Halk Sağlığı , Okul Öğretmenleri , Sağlık Okuryazarlığı , Tütün

Kaynakça

• Awosan, K. J., Ibrahim, M. T. O., Sabir, A. A. & Ejimodu, P. (2013). Awareness and prevalence of risk factors of coronary heart disease among teachers and bankers in Sokoto, Nigeria. J Med Med Sci, 4(9), 337-342. https://doi.org/10.14303/jmms.2013.116
• Aydın, G. Ş., Eryiğit, T., & Nurdan, S. (2022). Üniversite öğrencilerinin sigaraya başlama nedenleri ve kullanma oranları. Lapseki Meslek Yüksekokulu Uygulamalı Araştırmalar Dergisi, 3(6), 1-14.
• Balcı, E., Öztürk, A., Gün, İ., & Şarlı, Ş. (2016). Kayseri'de kahvehane, kafeterya ve lokantalarda hizmet verenlerin tütün kontrolü yasasına uyma ve destek durumu. Turkish Journal of Public Health, 14(1).
• Banoğlu, K. (2011). Okullarda Dumansız Hava Sahası Ölçeğinin Türkçe Uyarlaması: Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi. [Educational Administration: Theory and Practice], 17(3), 301-315. Erişim Linki: https://dergipark.org.tr/tr/pub/kuey
• Banoğlu, K. (2013). Attitudes of school administrators and teachers towards the ‘smoke-free air zone’policy in Turkish schools. Health Education Journal, 72(5), 611-621. https://doi.org/10.1177/0017896912452206
• Barbosa, R. E. C. & Fonseca, G. C. (2019). Prevalence of smoking in Brazilian schoolteachers, 2016. Cadernos de saude publica, 35, e00180217. https://doi.org/10.1590/0102-311X00180217
• Bayram, H. (2022). Sosyal bilgiler öğretmenlerinin sağlık okuryazarlık düzeyleri ile sağlık okuryazarlığını sınıf içi davranışlarına yansıtma durumlarının araştırılması. Journal of Eurasia Social Sciences (Ijoess), 13(48), 543-565. https://doi.org/10.35826/ijoess.3064
• Buja, A., Rabensteiner, A., Sperotto, M., Grotto, G., Bertoncello, C., Cocchio, S., ... Baldo, V. (2020). Health literacy and physical activity: a systematic review. Journal of Physical Activity and Health, 17(12), 1259-1274. https://doi.org/10.1123/jpah.2020-0161
• Coşkun, F., Karadağ, M., Ursavaş, A. & Ege, E. (2010). Öğretmenlerin sigara içme alışkanlıkları ve yeni yasaya bakışları. Solunum, 12(3), 119-24. Erişim Linki: https://www.solunum.org.tr/
• Çelik, A., & Ersoy, P. (2022). Öğretmenlerde Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları: Diyarbakır İli Silvan İlçesi Örneği. Medical Journal Of Süleyman Demirel University, 29(3), 336-345. https://doi.org/10.17343/sdutfd.1085671
• Deniz, S., Bentli, R., Kalkanlı, M. T., Fırıncı, B., Yalınız, F., Demir, E., ... Akbaba, M. (2020). Malatya ilinde çalışan öğretmenlerin sağlık okuryazarlığı düzeylerinin ve ilişkili faktörlerin belirlenmesi. Sakarya Tıp Dergisi, 10(1), 28-36. https://doi.org/10.31832/smj.636313
• Doğan, M. & Çetinkaya, F. (2019). Akademisyenlerde Sağlık Okuryazarlığı Düzeyinin Olumlu Sağlık Davranışlarıyla İlişkisi. Sağlık Bilimleri Dergisi, 28(3), 135-141. https://doi.org/10.34108/eujhs.492647
• El-Amin, S. E. T., Nwaru, B. I., Ginawi, I., Pisani, P. & Hakama, M. (2011). The role of parents, friends and teachers in adolescents' cigarette smoking and tombak dipping in Sudan. Tobacco Control, 20(2), 94-99. https://doi.org/10.1136/tc.2010.038091
• Erdem, F., Altun, M., Üçüncü, E., Balcı, H., & Arıca, S. G. (2021). Aile Hekimliği Polikliniğinde Sigara Bırakma Durumunun Değerlendirilmesi. Turkish Journal of Family Medicine and Primary Care, 15(4), 707-714. https://doi.org/10.21763/tjfmpc.888345
• Erick, P.N. & Smith, D.R. (2013). Prevalence of Tobacco Smoking Among School Teachers in Botswana. Tobacco Induced Diseases, 11, 24. Erişim Linki: http://www.tobaccoinduceddiseases.com/content/11/1/24
• Escario, J.J. & Wilkinson A.V. (2018). Visibility of Smoking Among School Teachers in Spain and Associations With Student Smoking: A Cross-Sectional Study. BMJ Open, 8. https://doi.org/10.1136/bmjopen-2017-018736
• Fernandez, D. M., Larson, J. L. & Zikmund-Fisher, B. J. (2016). Associations between health literacy and preventive health behaviors among older adults: findings from the health and retirement study. BMC Public Health, 16(1), 1-8. https://doi.org/10.1186/s12889-016-3267-7
• Fleary, S. A., Joseph, P. & Pappagianopoulos, J. E. (2018). Adolescent health literacy and health behaviors: A systematic review. Journal of Adolescence, 62, 116-127. https://doi.org/10.1016/j.adolescence.2017.11.010
• Güner, A. E., Şahin, E., Peksu, S., Şengül, K. S. & Güngör, M. (2020). Sınıf Öğretmenlerinin Sağlık Okuryazarlık Düzeylerini Belirleme, Bilgi, Tutum, Davranış Değişikliği ve Eğitim İhtiyacını Saptama Çalışması. Turkey Health Literacy Journal, 1(1), 69-87. Erişim Linki: http://www.saglikokuryazarligi.org/tag/turkiye-saglik-okuryazarligi-dergisi/
• HLS-EU Consortium. (2012). Comparative report of health literacy in eight EU member states. The European Health Literacy Survey HLS-EU. Erişim Linki: http://www.health-lıteracy.eu
• Hoover, D. S., Vidrine, J. I., Shete, S., Spears, C. A., Cano, M. A., Correa-Fernández, V., ... McNeill, L. H. (2015). Health literacy, smoking, and health indicators in African American adults. Journal of Health Communication, 20(sup2), 24-33. https://doi.org/10.1080/10810730.2015.1066465
• Huang, H. W., Lu, C. C., Yang, Y. H. & Huang, C. L. (2014). Smoking behaviours of adolescents, influenced by smoking of teachers, family and friends. International Nursing Review, 61(2), 220-227. https://doi.org/10.1111/inr.12084
• Işık, M. (2022). İzmir İli Balçova ilçesindeki öğretmenlerde sağlık okuryazarlığı düzeyinin sağlıklı yaşam biçimi davranışlarıyla ilişkisinin belirlenmesi [Tıpta uzmanlık tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Kim, S. H. (2009). Health literacy and functional health status in Korean older adults. Journal of clinical nursing, 18(16), 2337-2343. https://doi.org/10.1111/j.1365-2702.2008.02739.x
• Konan, N. (2012). İlköğretim Okulu ve Lise Öğretmenlerinin Sigara İçme Alışkanlıkları. Sosyal Bilimler Dergisi, 2(4), 74-98.
• Kutlu, R., Demirbaş, N., Yeşildağ, K., & Çavdarcı, F. (2020). İlköğretim Okulu Öğretmenlerinde Tütün ve Tütün Ürünleri Kullanım Sıklığı: Konya Örneği. Konuralp Medical Journal, 12(1), 80-86. https://doi.org/10.18521/ktd.506915
• Liu, Y. B., Liu, L., Li, Y. F. & Chen, Y. L. (2015). Relationship between health literacy, health-related behaviors and health status: A survey of elderly Chinese. International Journal of Environmental Research And Public Health, 12(8), 9714-9725. https://doi.org/10.3390/ijerph120809714
• Okyay, P. & Abacıgil, F. (2016). Türkiye Sağlık Okuryazarlığı Ölçekleri Güvenilirlik ve Geçerlilik Çalışması. (1. Baskı). Ankara: Sağlık Bakanlığı Yayın No: 1025, Anıl Reklam Matbaa.
• Özbaş, S., Onur, R. & Alkan, M.A. (2019). Behavior and Attitudes Towards Smoking Among Teachers in Turkey. Journal of Public Health: From Theory to Practice, 27, 281-289. https://doi.org/10.1007/s10389-018-0961-1
• Panahi, R., Ramezankhani, A., Tavousi, M., Koosehloo, A. & Niknami, S. (2017). Relationship of health literacy with knowledge and attitude toward the harms of cigarette smoking among university students. J Educ Community Health, 3(4), 38-44. https://doi.org/10.21859/jech.3.4.38
• Perincek, G., & Yağcı, İ. (2022). Sigara bırakma polikliniğine başvuran kişilerde bırakma oranları ile bırakma durumunu etkileyen faktörler. Mersin Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 15(2), 215-224. https://doi.org/10.26559/mersinsbd.1037222
• Rahman, M. M., Karim, M. J., Ahmad, S. A., Suhaili, M. R. & Ahmad, S. (2011). Prevalence and determinants of smoking behaviour among the secondary school teachers in Bangladesh. Int J Public Health Res, Spec, 25, 32.
• Sadeghi, R., Mazloomy Mahmoodabad, S. S., Khanjani, N., Fallahzadeh, H. & Rezaeian, M. (2019). The association between health literacy and smoking (Hookah and Cigarette) among the young men in Sirjan, Iran. Journal of Substance Use, 24(5), 546-549. https://doi.org/10.1080/14659891.2019.1620886
• Svendsen, M. T., Bak, C. K., Sørensen, K., Pelikan, J., Riddersholm, S. J., Skals, R. K., ... Torp-Pedersen, C. (2020). Associations of health literacy with socioeconomic position, health risk behavior, and health status: a large national population-based survey among Danish adults. BMC public health, 20(1), 565. https://doi.org/10.1186/s12889-020-08498-8
• Şirin, H., Deniz, S., Oğuzöncül, A. F., Ketrez, G., Ertuğrul, O., & Memiş, D. (2021). Fırat Üniversitesi Meslek Yüksek Okulu Öğrencilerinin Sağlık Okuryazarlığı Düzeyi ve İlişkili Faktörlerin Belirlenmesi. Estüdam Halk Sağlığı Dergisi, 6(2), 148-158. https://doi.org/10.35232/estudamhsd.870563
• Teloniatis, S., Tzortzi, A., Liozidou, A., Demi, M., Evangelopoulou, V. & Behrakis, P. (2017). Smoking prevalence, compliance and attitudes towards smoking bans among School Teachers in Attica, Greece 2014. Pneumon, 30(4), 227-235. Erişim Linki: http://www.pneumon.org/
• Türkiye İstatistik Kurumu. (2023). Türkiye Sağlık Araştırması, 2022. Erişim Linki: https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Turkiye-Saglik-Arastirmasi-2022-49747. Erişim Tarihi: 07.10.2024
• Warren, C.W., Erguder, T., Lee, J. Lea, V., Sauer, A.G., Jones, R.N. & Bilir, N. (2012). Effect of Policy Changes on Cigarette Sales: The case of Turkey. European Journal of Public Health, 22(5). 712-715. https://doi.org/10.1093/eurpub/ckr157
• World Health Organization. (2019). WHO global report on trends in prevalence of tobacco use 2000-2025.
• World Health Organization. (2020). Tobacco. Erişim Linki: Tobacco (who.int). Erişim Tarihi: 01.06.2021
• Yılmazel, G. (2014). Çorum il merkezindeki ilköğretim öğretmenlerinde sağlık okuryazarlığı, hipertansiyon farkındalığı ve kontrolü arasındaki ilişki (Doktora tezi). Erciyes Üniversitesi.
• 4207 Sayılı Tütün Ürünlerinin Zararlarının Önlenmesi ve Kontrolü Hakkında Kanun. (2009). Erişim Linki: https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.4207.pdf. Erişim Tarihi: 01.06.2021