Uluslararası Düzen ve Kemalist Kalkınma Stratejisi Üzerine Bazı Düşünceler (1923-1938)

Yıl 2023, , 453 - 477, 28.10.2023

Mustafa Türkeş

https://doi.org/10.21547/jss.1357448

Öz

Kemalist kalkınma stratejisi eski uluslararası düzenin yıkılıp yenisinin inşa edildiği zaman diliminde uygulamaya konmuştur. Siyaset bilimi ve iktisat tarihi disiplinlerinin ortak alanına giren Kemalist kalkınma stratejisi bağlamı bakımından uluslararası ilişkiler disiplininin de bir sorunsalıdır. Bu nedenle esas itibarıyla makale disiplinlerarası bir sorunsalı ele almaktadır. Kemalist kalkınma stratejisi uygulandığı dönemde olduğu gibi günümüzde de dikkatleri üzerine çeken bir konudur. Bu makale dört soruya yanıt vermeyi hedeflemektedir. İlki, uluslararası düzen değişimi ile Kemalist yönetimin iktidara yükselişi ve uyguladığı kalkınma stratejisi arasındaki ilişkiyi irdelemektir. Makale uluslararası düzen değişiminin neleri ihtiva ettiğini betimlemekte ve asker-sivil bürokratlardan oluşan Kemalist yönetimin iktidara yükselişini tarihsel bağlamı içinde irdelemektedir. İkincisi, Kemalist yönetimin 1923’ten 1938’e kadar uyguladığı iktisat politikalarının tarihsel bağlamı içinde zaman dilimlerine ayrılmasının gerekçelerini ve uygulanan stratejinin temel özelliklerini ana hatlarıyla ortaya koymaktır. Bu konuda yapılan çalışmaların büyük çoğunluğuna göndermeler yapan makale iki ana soruyu gündeme getirmektedir. Kemalistler ithal ikameci sanayileşmeyi öngören kalkınma planını ne zaman ve hangi kavşakta uygulamaya koydular, sorusuna net cevap vermeyi hedeflemektedir. Üçüncüsü, Kemalist kalkınma stratejinin ana omurgasını oluşturan ekonomiye devlet müdahalesinin nasıl gerçekleştiğini sergilemektir. Dördüncüsü, Kemalist liderlik içinde devletçilik konusunda ortaya çıkan ayrışmanın nasıl yorumlanabileceğini tartışmaktır. Makalede tarihî bilgiler güncel yorumlarla yeniden irdelenmektedir. Makalenin esas amacı bütüncül bir analiz yapmaktır. Makale Kemalist kalkınma stratejisinin üçüncü bir yol olmadığını, kapitalist sitem içinde alternatif bir kalkınma stratejisi olduğunu savunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kemalizm, uluslararası düzen, kalkınma stratejisi, devletçilik, ekonomiye devlet müdahalesi

International Order and the Kemalist Development Strategy: Some Considerations (1923-1938)

Öz

The Kemalist development strategy was put into practice at a time when the old international order was being destroyed and a new one was being constructed. The Kemalist development strategy, which belongs to the common field of political science and economic history, is also problematic for the discipline of international relations in terms of its context. Therefore, in essence, the article deals with an interdisciplinary problem. The Kemalist development strategy is a topic that attracts attention today as much as it did at the time of its implementation. This article aims to answer four questions. The first is to examine the relationship between the change of international order and the rise of Kemalists to power and the development strategy it implemented. The article analyzes what constitutes a change in the international order and examines the rise to power of the military-civilian bureaucratic elite, the Kemalists, in its historical context. Second, it outlines the rationale for dividing the economic policies implemented by the Kemalist administration from 1923 to 1938 into periods within the historical context and the main features of the strategy implemented. Referring to the vast majority of studies on this subject, the article raises an important question. It aims to provide a clear answer to the question of when and at what juncture the Kemalist administration implemented the development strategy that envisaged import-substitution industrialization. The third is to show how state intervention in the economy, which constituted the backbone of the Kemalist development strategy, was realized. Fourth is to discuss how the dissension within the Kemalist leadership over étatism can be interpreted. The article re-examines historical information with contemporary interpretations. The main purpose of the article is to provide a holistic analysis. The article argues that the Kemalist development strategy is not a third way, but an alternative development strategy within the capitalist system.

Anahtar Kelimeler

Kemalism, international order, development strategy, étatism, state intervention to economy.

Kaynakça

• Aydemir, Ş. S. (1966). İkinci adam. Cilt 1. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Aydemir, Ş. S. (1931). Cihan iktisadiyatında Türkiye. Ankara: Millî İktisat ve Tasarruf Cemiyeti Yayınları.
• Aykut, S. S. (1947) Rakamla Türkiye. Cilt 1. Ankara: Başbakanlık İstatistik Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Başar, A. H. (1981). Atatürk’le üç ay ve 1930’dan sonra Türkiye. 2. Baskı. Ankara: Ankara İktisadi ve Ticari İlimler Akademisi.
• Becker, J. (2014). Transition to capitalism and dissolution of empires: The Habsburg and the Ottoman empires compared. Türkeş, M. (Ed.) The centenary of the Balkan wars (1912-1913): Contested stances (Cilt 1 s. 23-42). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Boratav, K. (1982). Türkiye’de devletçilik. 2. Baskı. Ankara: Savaş Yayınları.
• Boratav, K. (1977). 1923-1939 Yıllarının iktisat politikası açısından dönemlendirilmesi. Atatürk döneminin ekonomik ve toplumsal tarihiyle ilgili sorunlar sempozyumu 14-16 Ocak 1977 (s. 39-52). İstanbul: İstanbul Yüksek İktisat ve Ticaret Mektebi Mezunları Derneği Yayınları.
• DİE, (1992). İstatistik göstergeler 1923-1990. Ankara: Devlet İstatistik Enstitüsü Yayınları.
• DİE, (1969). Sanayi sayımı 1927. 2. Baskı. Ankara: Devlet İstatistik Enstitüsü Yayınları.
• Goloğlu, M. (1974). Tek partili cumhuriyet (1931-1938). Ankara: Kalite Matbaası.
• Hale, W. (1984), The traditional and the modern in the economy of Kemalist Turkey: The experience of the 1920s. Landau, J. M. (Ed.). Atatürk and the modernization of Turkey. Leiden: E. J. Brill.
• Hale, W. (1981). The political and economic development of modern Turkey. London: Routledge.
• Hale, W. (1980). Ideology and economic development in Turkey 1930-1945. British Society for Middle Eastern Studies Bulletin, 7 (2), 100-101.
• Hershlag, Z. Y. (1968). Turkey, the challenge of growth. 2. Baskı. Leiden: E. J. Brill.
• İlkin, S. (1984). The Chester railway project, was a foreign capital investment in Turkey in the years 1922-1923. (Ed.) Papers and discussions, Türkiye İş Bankası international symposium on Atatürk (17-22 May 1981), (s. 769-817). Ankara: İş Bankası Yayınları.
• İlkin, S. (1979-1980). Birinci sanayi planının hazırlanışında Sovyet uzmanlarının rolü. ODTÜ Gelişme Dergisi, 1979-1980 Özel Sayı, 257-288.
• Kazgan, G. (1977). Türk ekonomisinde 1927-35 depresyonu, kapital birikimi ve örgütleşmeler. Atatürk döneminin ekonomik ve toplumsal tarihiyle ilgili sorunlar sempozyumu 14-16 Ocak 1977 (s. 231-274). İstanbul: İstanbul Yüksek İktisat ve Ticaret Mektebi Mezunları Derneği Yayınları.
• Keyder, Ç. (1987). State and class in Turkey, London, New York: Verso.
• Keyder, Ç. (1981). The definition of a peripheral economy: Turkey 1923-1929. Cambridge: Cambridge University Press.
• Kongar, E. (1977). Devletçilik ve günümüzdeki sonuçları. Atatürk döneminin ekonomik ve toplumsal tarihiyle ilgili sorunlar sempozyumu 14-16 Ocak 1977 (s. 141-175). İstanbul: İstanbul Yüksek İktisat ve Ticaret Mektebi Mezunları Derneği Yayınları.
• Kuruç, B. (1993). Belgelerle Türkiye iktisat politikası (1933-1935). Cilt 2. Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.
• Kuruç, B. (1988). Belgelerle Türkiye iktisat politikası (1929-1932). Cilt 1. Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.
• Kuruç, B. (1987). Mustafa Kemal döneminde ekonomi. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Külünk, M. E. (2011). Kapitülasyonların kaldırılması. İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
• Lewis, B. (1968). Emergence of Modern Turkey. 2. Basım. Oxford and London: Oxford University Press.
• Meray, S. L. (2018) (Çev.) Lozan barış görüşmeleri. Tutanaklar Belgeler. Takım 2 Cilt 2, Paris: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları
• Ökçün, A. G. (1981). Türkiye iktisat kongresi 1923-İzmir haberler-belgeler-yorumlar. Üçüncü Baskı. Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.
• Özelmas, E. (1963). Devletçilik ve Türkiye’deki tatbikatında Sümerbank. Sümerbank Yayınları.
• Sarc, Ö. C. (1948). Economic policy of the new Turkey. The Middle East Journal, (October), 430-446. Sertel, Z. (1977). Hatırladıklarım. 3. Basım. İstanbul: Gözlem Yayınları.
• Sümerbank Üç Aylık Bülten, (1935). No 2, Ankara: Sümerbank Yayınları.
• Şahinkaya, S. (2023). Türkiye iktisat kongresi (İzmir, 17 Şubat - 4 Mart 1923). Ankara: Telgrafhane Yayınları.
• Şahinkaya, S. (2022). Devrime Doğru İlk Adım Mustafa Kemal Paşa’nın Halkçılık Programı (13 Eylül 1920). Ankara: Telgrafhane Yayınları.
• Şahinkaya, S. (2019). Cumhuriyet iktisadında makas değişimi. Ankara: Telgrafhane Yayınları.
• Tahsin, H. ve Saka, R. (1930). Sermaye hareketi. İstanbul: Simeranya Kitabevi.
• Tekeli, İ. ve İlkin, S. (1983). 1929 Dünya buhranında Türkiye’nin iktisadi politika arayışları. Ankara: ODTÜ Yayınları.
• Tekeli, İ. ve İlkin, S. (1982). Uygulamaya geçerken Türkiye’de devletçiliğin oluşumu. Ankara: ODTÜ Yayınları.
• Tekeli, İ. ve İlkin, S. (1981). Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası. Ankara: Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası Yayınları.
• Tezel, Y. S. (1986). Cumhuriyet döneminin iktisadi tarihi (1923-1950). 2. Baskı. Ankara: Yurt Yayınları.
• Tezel, Y. S. (1970). Birinci büyük millet meclisi anti-emperyalist miydi?: Chester ayrıcalığı. Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 25, 287-318.
• Toprak, Z. (1982). Türkiye’de milli iktisat. Ankara: Yurt Yayınları.
• Toprak, Z. (2022). Atatürk kurucu felsefenin evrimi. 4. Basım. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Tunaya, T. Z. (1984). Türkiye’de Siyasal Partiler İkinci Meşrutiyet Dönemi. Cilt 1. İstanbul: Hürriyet Vakfı Yayınları.
• Tunaya, T. Z. (1952). Türkiye’de siyasi partiler, İstanbul: Doğan Kardeş Yayınlar.
• Türkeş, M. (2023). Kemalism revisited. METU Studies in Development, 50 (1), 1-28.
• Türkeş, M. (1999). Ulusçu sol bir akım Kadro hareketi. Ankara: İmge Kitabevi.
• Türkeş, M. (1993). Ideological tendencies in the Republic of Turkey: The case of Kadro 1932-1935. (Bütün Olarak Yayımlanmamış Doktora Tezi). Manchester University, Manchester.
• Türkiye Cumhuriyeti’nin ikinci sanayi planı 1936. (1973). Ankara: TTK Yayınları.
• Yiğiter, M. (1948). Genel kooperatif tarihi ve bilgisi. Ankara: Ulus Basımevi.