The First Century of Turkish Foreign Policy

Yıl 2023, , 602 - 641, 28.10.2023

Mesut Şöhret

https://doi.org/10.21547/jss.1360710

Öz

Osmanlı İmparatorluğu'nun Anadolu yarımadasındaki ardılı olarak bundan yüzyıl önce kurulan Türkiye Cumhuriyeti, genel ilkeleri kurucu önder Mustafa Kemal Atatürk tarafından belirlenen Türk dış politikasını takip ederek uluslararası sistemde orta büyüklükte bir devlet olarak varlığını sürdürmektedir. Atatürk döneminde genel olarak statükoculuk ve Batıcılık ilkelerine göre şekillenen rasyonel ve gerçekçi bir yaklaşım benimseyen Türk dış politikası, zaman içinde yaşanan konjoktürel değişimlere göre bazı değişikliklere uğramıştır. Atatürk'ün ölümünden sonra 2000'li yıllara gelinceye kadar genel olarak anti-revizyonist, statüskocu ve gerçekçi bir dış politika çizgisi izleyen Türkiye Cumhuriyeti, Adalet ve Kalkınma Partisi’nin 2002'de tek başına iktidara gelmesiyle birlikte yeni bir yaklaşım benimsemeye başlamıştır. Stratejik Derinlik olarak ifade edilen bu yeni yaklaşım, Türk dış politikasını geleneksel çizginin dışına çıkararak pro-aktif ve çok yönlü bir dış politika anlayışı getirmiştir. Bu nedenle idealist ve maceracı olmakla nitelendirilen bu yaklaşım, Türkiye’nin Batı ekseninden çıktığı ve Yeni-Osmanlıcılık hedefleri olduğu gerekçesiyle eleştirilere uğramıştır. Benimsenen yeni dış politika yaklaşımı belirli bir dönem Türkiye’nin komşularıyla sorunlarını çözmesine ve uluslararası politikada etkinliğini arttırırken yaşanan küresel ve bölgesel gelişmeler zaman içinde Türkiye’nin dış politikada yalnızlaşmasına neden olmuştur. Bu çalışmada kuruluşundan itibaren Türkiye Cumhuriyeti’nin dış politikasında yaşanan değişimler dönemlere ayrılarak incelenmiştir. Bu dönemlerde meydana gelen önemli gelişmeler karşısında Türkiye’nin izlediği politikalar ortaya konularak analiz edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Türk Dış Politikası, Atatürk Dönemi Türk Dış Politikası, İkinci Dünya Savaşı Dönemi Türk Dış Politikası, Soğuk Savaş Dönemi Türk Dış Politikası, AK Parti Dönemi Türk Dış Politikası

The First Century of Turkish Foreign Policy

Öz

The Republic of Turkey, which was founded a century ago, as the successor of the Ottoman Empire in the Anatolian peninsula, continues its existence as a medium-sized state in the international system by following the Turkish foreign policy, the general principles of which were determined by the founding leader Mustafa Kemal Atatürk. Turkish foreign policy, which generally adopted a rational and realistic approach shaped according to the principles of status quo and Westernism during the Ataturk period, has undergone some changes according to the cyclical changes over time. The Republic of Turkey, which generally followed an anti-revisionist, status quo, and realistic foreign policy line until the 2000s after Ataturk's death, began to adopt a new approach when the Justice and Development Party came to power alone in 2002. This new approach, referred to as Strategic Depth, has taken Turkish foreign policy beyond the traditional line and introduced a proactive and versatile foreign policy approach. Turkey has moved away from the Western axis and it has Neo-Ottomanism goals. The new foreign policy approach helped Turkey solve its problems with its neighbors and increased its effectiveness in international politics for a certain period. However, global and regional developments caused Turkey to become isolated in foreign policy over time. In this study, the changes in the foreign policy of the Republic of Turkey since its establishment were examined by dividing it into periods. The policies followed by Turkey against the important developments that took place in these periods were tried to be put forward and analyzed.

Anahtar Kelimeler

Turkish Foreign Policy, Turkish Foreign Policy during the Atatürk Era, Turkish Foreign Policy during Second World War, Turkish Foreign Policy during the Cold War Era, Turkish Foreign Policy during the AK Party Era.

Kaynakça

• Adamson, F. B. (2001). Democratization and domestic resources of foreign policy: Turkey in the 1974 Cyprus crisis, Political Science Quarterly, 116 (2), 277-303.
• Alperen, T. (2013). Başbakan'ın başdanışmanı 'değerli yalnızlık'ı açıkladı: Yalnız değiliz ama, https://t24.com.tr/haber/basbakanin-basdanismani-degerli-yalnizliki-acikladi-yalniz-degiliz-ama,237875 (E.T: 11.09.2023)
• Altunışık M. and Tür Ö. (2005). Turkey: Challenges of continuity and change. New York: Routledge.
• Ataman, M. (2022). AK Party foreign policy: The national context, https://www.setav.org/en/ak-party-foreign-policy-the-national-context/(E.T: 14.10.2023)
• Ateş, N. Y. (2015). Cumhuriyet dönemi Türk dış politikaları. Bıyıklı, M. (Ed.). Türk dış politikası Cumhuriyet Dönemi 1, İstanbul: Gökkubbe Yayınları.
• Aydın, M. (2000). Determinants of Turkish foreign policy: Changing patterns and conjunctures during the Cold War, Middle Eastern Studies, 36 (1), 103-139.
• Aydın, A. (2016). Haydar Aliyev’e Darbe Girişimi, https://siyasalhayvan.com/aliyeve-yapilan-darbe-ve-ciller/ (E.T: 04.09.2023)
• Babacan, M. (2011). Whether an axis shift: A perspective from Turkey's foreign trade, Insight Turkey, 13 (1), 129-157.
• Bahadıroğlu, Y. (2018). Üç kıtadan anadolu hapsine, https://www.yeniakit.com.tr/yazarlar/yavuzbahadiroglu/uc-kitadan-anadolu-hapsine-24920.html (E.T: 04.09.2023)
• Bal, İ. (2006). Türk dış politikasının ana hatları. Bal, İ. (Ed.), Değişen dünyada uluslararası ilişkiler: Uluslararası siyaset uluslararası hukuk ve temel sorunlar. Ankara: Lalezar Kitabevi,
• Balta, E. ve Özkan, B. (2016). Türkiye-Rusya ilişkilerine tarih ile bakmak. Boğaziçi Üniversitesi-TÜSİAD Dış Politika Forumu, Rapor No 01.
• Baran, Z. (2008). Turkey: Partnership on the brink, The Journal of International Security Affairs, (15), 7-14.
• Baran, Z. (2013). Torn country: Turkey between secularism and Islamism. Hoover Press.
• Barlas, D. (1998). Etatism and diplomacy in Turkey, 1929–1939: Economic and Foreign Policy Strategies in an Uncertain World, Leiden: Brill.
• Barlas, D. (2004). Friends or foes? diplomatic relations between Italy and Turkey, 1923-1936, International Journal of Middle East Studies, (36), 231-252.
• BBC, (2022). Tahıl koridoru anlaşması: Beyaz Saray ve AB, İstanbul'daki anlaşmayı 'memnuniyetle' karşıladı, https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-62261317 (E.T: 14.10.2023)
• Berber, E. (2008). Dönemin dış politika değerlendirmesi. Çakmak, H. (Ed.) Türk Dış Politikası 1919-2008. Ankara: Platin Yayınları.
• Berberakis, S. (2021). Kardak krizinin 25. yılı: Türkiye ve Yunanistan nasıl savaşın eşiğine geldi?, https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-55882481, (E.T: 14.09.2023)
• Bulut M. ve Bulut, S. (2021). Türkiye ve Libya arasında deniz yetki alanlarının sınırlandırılmasına ilişkin mutabakat muhtırası: Anlaşmanın Türkiye-İsrail ilişkilerinin geleceğine muhtemel etkileri, Bilge Strateji, 12 (22), 25-52.
• Couloumbis, Theodore A. (2013). Greek foreign policy: Debates and priorities, Theodore Couloumbis, Theodore C. Kariotis, and Fotini Bellou (Ed.), Greece in the twentieth century, Portland: Frank Cass.
• Çalış, Ş. H. (2001). Ulus, devlet ve kimlik labirentinde Türk dış politikası. Çalış Ş. H. vd. (Ed.), Türkiye’nin dış politika gündemi: Kimlik, demokrasi, güvenlik, Ankara: Liberte Yayınları.
• Çınar, Y. (2011). Turgut Özal ve AK Parti dönemi Türk dış politikasına teorik bakış örneği: Liberal düşüncenin Türk dış politikasına etkisi. Akademik Bakış Dergisi (26), 1-10.
• Çolak, Y. (2013). KKTC siyaseti ve Kıbrıs sorunu, SDE Analiz, http://www.sde.org.tr/userfiles/file/SDE_Analiz-Kibris.pdf (E.T: 14.10.2023)
• Dal, E. P. (2014), On Turkey’s trail as a rising middle power in the network of global governance: preferences, capabilities, and strategies, Perceptions 19 (4), 107-136.
• Dal, E. P. (2016), Conceptualising and testing the emerging regional power of Turkey in the shifting international order. Third World Quarterly 37 (8), 1425-1453.
• Davutoğlu, A. (2001). Stratejik derinlik. İstanbul: Küre Yayınları
• Davutoğlu, A. (2008). Turkey’s foreign policy vision: an assessment of 2007, Insight Turkey, 10 (1), 77-96.
• Davutoğlu, A. (2009). The principles of Turkish foreign policy. The Panel of SETA Foundation’s Washington D.C. Branch, http://arsiv.setav.org/ups/dosya/14808.pdf (E.T: 14.09.2023)
• Davutoğlu, A. (2010). Dışişleri Bakanı Sayın Ahmet Davutoğlu'nun İkinci Büyükelçiler Konferansı Açılış Oturumunda Yaptığı Konuşma, (04.01.2010), https://www.mfa.gov.tr/disisleri-bakani-sayin-ahmet- davutoglu_nun-ikinci-buyukelciler-konferansi-acilis-oturumunda-yaptigi-konusm-_-4-ocak-2010_-ankara.tr.mfa (E. T: 14.09.2023)
• Denktaş, R. R. (2007). Son çağrı, Ankara: Remzi Kitabevi.
• Dicle, B. (2019). Turkish foreign policy during the Cold War, 1945-1990, Doğan, N. ve Sözen, (Ed.), A. Turkish foreign policy I, Eskişehir, T.C. Anadolu Unıversity, Open Education Faculty Publication.
• Doğan, S. (2021). AK Parti dönemi Türk dış politikası ve Ahmet Davutoğlu etkisi (2002-2016), (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi) İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, İstanbul.
• Duran B. (2009). Türk dış politikası ortadoğululaşıyor mu?, İnat K., Duran B. ve Ataman (Ed.), M. Ortadoğu Yıllığı 2008. İstanbul: Küre Yayınları.
• Duran B. (2023). Erdoğan’s pioneer role in Ukraine grain deal, https://www.setav.org/en/erdogans-pioneer-role-in-ukraine-grain-deal/(E.T:15.09.2023)
• Esen, M. E. (2022). Why does Turkey not impose sanctions on Russia?, https://www.institude.org/opinion/why-does-turkey-not-impose-sanctions-on-russia (E.T: 15.09.2023)
• Euronews, (2017). Hollanda ile Türkiye arasındaki kriz had safhada, https://tr.euronews.com/2017/03/12/hollanda-aile-bakani-kaya-yi-sinir-disi-ederken-turk-konsoloslugu-onunde-toplanan-kalabalik-dagitildi (E.T: 15.09.2023)
• Evered, Kyle, T. (2005). Regionalism in the Middle East and the case of Turkey, Geographical Review, 95 (3), 463-477.
• Fırat, M., Yunanistan’la ilişkiler. Oran, B. (Ed.) Türk dış politikası Kurtuluş Savaşı’ndan bugüne olgular, belgeler, yorumlar, (Cilt 1 1919-1980), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Gönlübol, M. ve Sar, C. (2013). Atatürk ve Türkiye’nin dış politikası (1919-1938), Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi.
• Gözen, R. (2009). İmparatorluktan küresel aktörlüğe Türkiye’nin dış politikası. Ankara: Palme Yayınları.
• Gülmez, S.B. (2019). Turkish foreign policy in the early years, 1923-1938, Doğan, N. ve Sözen, A. (Ed.), Turkish foreign policy I, Eskişehir, T.C. Anadolu Unıversity, Open Education Faculty Publication.
• Gürbey, G. (1995). Özal dönemi dış politikası. Dış Politika Dergisi, 6 (2).
• Güreşçi, E. (2006). Türkiye-Avrupa Birliği (AB) ilişkileri sürecinde kamuoyunun tutumu ve değerlendirilmesi, Doğuş Üniversitesi Dergisi, 7 (1), 72-85.
• Hale, W. (2003). Türk dış politikası 1774-2000, (Demir, P. Çev.) İstanbul: Mozaik Yayınları.
• Heper, M. and Çınar, M. (1996). Parliamentary government with a strong president: The post -1989 Turkish experience. Political Science Quarterly, 111 (3), 483-503.
• Haugom L. (2019) Turkish foreign policy under Erdogan: A change in international orientation? Comparative Strategy, 38 (3), 206-223, DOI: 10.1080/01495933.2019.1606662
• Hürriyet Gazetesi, (2002). Türkiye 45 koyup 3 aldı, https://www.hurriyet.com.tr/gundem/turkiye-45-koyup-3-aldi-38422864,(E.T: 13.09.2023)
• Işık, O. (2020). Johnson Mektubu'nun sırrı!, https://www.gazeteduvar.com.tr/kitap/2019/02/18/johnson-mektubunun-sirri,(E.T: 12.09.2023)
• İzmir, B. (2017). İki müttefik, bir kriz: Türk-Amerikan ilişkilerinde jüpiter füzeleri krizi, HUMANITAS – Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 5 (10), 177-192.
• Kalaitzaki, T. (2005). US mediation in Greek–Turkish disputes since 1954, Mediterranean Quarterly, 16 (2), 103-124.
• Kalın, İ. (2010). Kamu diplomasisi için mola, http://www.sabah.com.tr/Yazarlar/ibrahim__kalin/2010/03/27/kamu_diplomasisi_icin_mola (E.T: 14.09.2023)
• Kalın, İ. (2011). Turkish foreign policy in 2011: An assessment. Bechev, D. (Ed.), What does Turkey think? London: The European Council on Foreign Relations, 51-56.
• Kalın, İ. (2011). Turkish foreign policy: Framework, values, and mechanisms, International Journal, 67 (1), 7-21.
• Kalın, İ. (2021). Türk dış politikası ve kamu diplomasisi, https://tasam.org/tr-TR/Icerik/66920/turk_dis_politikasi_ve_kamu_diplomasisi (E. T: 14.09.2023)
• Kapucu, D. (2021), ABD’nin ortadoğu politikasına kendi ulusal güvenlik doktrinleri ekseninde bir bakış. Anadolu Akademi Sosyal Bilimler Dergisi, 3 (2), 220-234.
• Kara, M. (2019). Turkish foreign policy between 2007 and 2017: The Strategic Depth, Doğan, N ve Sözen, A. (Ed.) Turkish foreign policy I, (Eskişehir, T.C. Anadolu Unıversity, Open Education Faculty Publication.
• Karaosmanoğlu, A. (2014). NATO’nun dönüşümü, Uluslararası İlişkiler, 10 (40), 3-38.
• Kardaş, Ş. (2013). Turkey: A regional power facing a changing international system, Turkish Studies, 14 (4), 637–660.
• Koçak, C. (1986). Türkiye’de Milli Şef Dönemi (1938-1945). Ankara: Yurt Yayınları.
• Koyuncu, H. (2019). Hangi ülkeler Türkiye'ye silah satışını durdurdu?, https://tr.euronews.com/2019/10/15/hangi-ulkeler-turkiyeye-silah-satisini-durdurdu-bu-ulkeler-ne-kadar-silah-ihrac-ediyordu (E.T: 15.09.2023)
• Kösebalaban, H. (2014). Türk dış politikası: İslam, milliyetçilik ve küreselleşme. (İnanç, H Çev.) Ankara: Bigbang Yayınları.
• Morrison, A. (2006). The strategic depth doctrine of Turkish foreign policy, Middle Eastern Studies, 42 (6), 945-964.
• Nye Jr, J. S. (2004). Soft power: The means to success in world politics. New York: Public Affairs.
• NTV, (2023). Cumhurbaşkanı Erdoğan: AB ile gerekirse yolları ayırabiliriz, https://www.ntv.com.tr/turkiye/cumhurbaskani-erdoganab-ile-gerekirse-yollari-ayirabiliriz,7D88olv4zk6A_1I0FlW29g (E.T: 16.09.2023)
• Oran, B. (1996). Türk dış politikası: Temel ilkeleri ve soğuk savaş ertesindeki durumu üzerine notlar, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 51 (01), 353-370.
• Özbay, F. (2013). Türk – Rus ilişkileri, İstanbul: Bilgesam Yayınları Rapor No 58.
• Özçelik, M. (2010). İkinci Dünya Savaşı’nda Türk dış politikası, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1 (29), 253-269.
• Özdemir, H. (1997). Siyasal tarih (1960-1980), Akşin, S. (Ed.), Türkiye tarihi 4 bugünkü türkiye (1908-1980), İstanbul: Cem Yayınevi.
• Özden, H. (2019) Turkish foreign policy during the Second World War, 1939-1945, Doğan, N ve Sözen, A. (Ed.) Turkish foreign policy I, Eskişehir, T.C. Anadolu Unıversity, Open Education Faculty Publication.
• Öztürk, N. K. (2017). Bürokrasi siyaset ilişkileri ve türkiye. Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Robins, P. (2007). Turkish foreign policy since 2002: Between a ‘post-Islamist’ government and a Kemalist State, International Affairs, 83 (2), 289-304.
• Rothstein, R. L. (1968). Alliances and small powers, New York: Columbia University Press.
• Sarıçoban, G. (2020). İkinci Dünya Savaşı döneminde (1939-1945) Türk dış politikası. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 24 (4), 1755-1777.
• Soysal, İ. (1989). Tarihçeleri ve açıklamaları ile birlikte Türkiye’nin Siyasal Antlaşmaları (1920-1945), Cilt 1, Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Sönmezoğlu, F. (2006). Türk dış politikası analizi, İstanbul: Der Yayınları.
• Şöhret, M. (2013). Adalet ve Kalkınma Partisi dönemi Türk dış politikası, Çomak, H. ve Sancaktar, C., (Ed.), Türk dış politikasında yeni yönelimler: İki kutuplu sistem sonrası Türk dış politikası, İstanbul: Beta Yayınları.
• Şöhret, M. (2022). The effects of the Turkish defense ındustry on Turkish Foreign policy, Cihat Yılmaz (Ed.) Dış politikanın sert güç unsuru; savunma sanayi, Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Yayınları, 57-102.
• Stratejik Düşünce Enstitüsü, (2019), Trump Türkiye'ye hak verdi: “Bu hiç adil değil”, https://www.sde.org.tr/amerika/trump-turkiyeye-hak-verdi-bu-hic-adil-degil-haberi-10468 (E.T: 15.09.2023)
• Taşpınar, Ö. (2008). Turkey’s Middle East policies between neo-ottomanism and Kemalism, Washington: Carnegie Endowment for International Peace Paper, No. 10.
• Temir, H. (2023). Türkiye’de göçün dış politika perspektifinden değerlendirilmesi, Selçuk Üniversitesi Sosyal ve Teknik Araştırmalar Dergisi 21 (1), 26-40.
• TRT Haber, (2016). Başbakan Yıldırım partisinin ilk grup toplantısında konuştu, https://www.trthaber.com/haber/gundem/basbakan-yildirim-partisinin-ilk-grup-toplantisinda-konustu-252287.html (E. T: 15.09.2023)
• Türkten F. vd. (2023), Cumhurbaşkanı Erdoğan: Savunma sanayinde yerlilik oranını yüzde 20'den yüzde 80'e çıkardık, https://www.aa.com.tr/tr/politika/cumhurbaskani-erdogan-savunma-sanayinde-yerlilik-oranini-yuzde-20den-yuzde-80e-cikardik/2875323 (E.T: 15.09.2023)
• Vanderlippe, J. M. (2001). A cautious balance: The question of Turkey in World War 2, The Historian, 64 (1), 63-80.
• Weisband, E. (1973). Turkish foreign policy, 1943-1945: Small state diplomacy and great power politics. Princeton: Princeton University Press.
• Yeşiltaş, M. (2013). The transformation of the geopolitical vision in Turkish foreign policy, Turkish Studies, 14(4), 661-687.
• Yılmaz, M. (1998). İnönü dönemi Türk dış politikası. Selçuk Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, (8), 14-31.