Modernleşme Sorunsalı Çerçevesinde Yahya Kemal’in Şiirinde Mûsikî

Yıl 2024, , 128 - 141, 25.01.2024

Emine Gözde Özgürel

https://doi.org/10.21547/jss.1376003

Öz

Modern Türk şiirinin kurucu kalemlerinden olan Yahya Kemal (1884-1958)’in eser verdiği 1908-1958 yılları arasındaki dönem, Türkiye Cumhuriyeti’nin ulus-devlet ilkesi temelinde kurulduğu ve gelişimini sürdürdüğü; modernleşme atılımı çerçevesinde önemli sosyal, siyasal değişimlerin yaşandığı; Türk Devleti’nin, Batı medeniyeti örneklemindeki modernleşme sürecinde önemli aşamalar kaydettiği bir dönemi işaret etmektedir. Bu makalede, Türkiye’de modernleşme sürecinin bir boyutunu oluşturan Kültür İnkılabı çerçevesindeki Türk Musiki İnkılabı ve şairin musiki inkılabına nazaran konumu, eserleri odağında incelenmiştir. Bu doğrultuda öncelikle kültür, sanat, edebiyat dünyası üzerinde önemli etkileri olan “modernleşme” üzerinde durulmuş ve Yahya Kemal’in “modern” kavramıyla kurduğu ilişki, dönemin hâkim anlayışıyla karşılıklı olarak incelenip tartışılmıştır. Türk Musiki İnkılabını hazırlayan tarihsel koşullar ve 1930’lu yıllarda alaturka musikinin yerine Batı tarzı müziğin ve enstrümanlarının Türk müzik kültüründe benimsetilmeye çalışılması ele alınmış; halk müziğinin Batı’nın çok sesli müzik kültürüne uyarlanması gibi uygulamalar yoluyla inkılabın hayata geçirilişinin panoraması ortaya konulmuştur. Ardından Yahya Kemal’in şiirlerinde musiki, metin merkezli okuma yoluyla ele alınmış; şairin musikiye değiniler içeren düz yazılarından ve yayımlanmış sohbetlerinden şiirlerin çözümlenmesinde gerektikçe yararlanılmıştır. Yahya Kemal, modernin -çağa uygun, çağcıl, asri olanın- inşasında milletin geçmişinden damıtılan sanatsal, estetik birikimin değerlendirilmesi, bu birikimin/belleğin, belli bir siyasete özgü kılınıp yadsınmaması gereğini, bir hatip olarak değil; bir şair olarak eseri üzerinden savunur. Bunu, şiirinde eski Türk musikisini konu ederek, ona gönderimlerde bulunarak, içinde bulunduğu psikolojiyi musiki terimleri üzerinden kavrayarak ve yansıtarak gerçekleştirir. Yahya Kemal’in şiirlerini musiki perspektifinden değerlendiren bu çalışmada, şairin eski Türk musikisini bir “şark musikisi” olarak görmediği; Türk vatanı ve milletine temsiliyet yetkisiyle bağlı, millî bir değer olarak benimsediği, şiirleri üzerinden tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Türkiye, Modernleşme, Musiki İnkılâbı, Edebiyat, Şiir

In The Context Of The Modernization Problem: Ottoman/Turkish Music In Yahya Kemal's Poetry

Öz

Yahya Kemal (1884-1958), one of the founding figures of Modern Turkish poetry, played a significant role as a poet and intellectual in the establishment of the Republic of Turkey. In addition to his contributions to literature, he wrote articles during the years of the Turkish War of Independence and later held active positions in the state structure. The period spanning from 1908 to 1958, during which he produced his own works, represents a period in which the newly established Republic of Turkey continued its efforts for development while looking to Western civilization as a model. This article will examine Yahya Kemal's position within the context of the Turkish Music Revolution, which is one aspect of the modernization process in Turkey. Firstly, it will address Yahya Kemal's perspective on the concept of 'modernity' and its relationship with the prevalent understanding of the era. Subsequently, it will discuss the ideas that paved the way for the Turkish Music Revolution and how this revolution was implemented. Furthermore, it will employ a text-focused analysis method to explore the theme of 'music' in Yahya Kemal's poetry. Additionally, reference will be made to his writings related to music and transcribed speeches. The article will demonstrate that Yahya Kemal did not view Classical Turkish music as "Eastern music" but rather embraced it as a national music closely connected to the Turkish homeland and nation. His belief in the necessity of preserving traditional Turkish music within the modernization process will be elucidated through his poetry.

Anahtar Kelimeler

Turkey, Modernization, Music Revolution, Literature, Poetry

Kaynakça

• Altun, F. (2022). Modernleşme. (Saraç, Y. Ed.). TÜBİTAK Sosyal Bilimler Ansiklopedisi. C.III, 113. (2. Baskı). Ankara: TÜBİTAK Bilim Yayınları.
• Ayas, O. G. (2014). Musiki İnkılabı’nın sosyolojisi: Klasik Türk Müziği geleneğinde süreklilik ve değişim. İstanbul: Doğu Kitapevi.
• Ayas, O. G. (2016). Musiki İnkılabı ve Rus modeli: Karşılaştırmalı müzik sosyolojisi açısından bir tartışma. Bilig, 77, 131-155.
• Ayvazoğlu, B. (2013). Yahya Kemal, Eve dönen adam, Ansiklopedik Biyografi (2. Baskı). İstanbul: Kapı Yayınları.
• Banarlı, N. S. (1997). Yahya Kemal yaşarken (3. Baskı). İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti Yahya Kemal Enstitüsü Yayınları.
• Berger, L., Berger, B., ve Kellner, H. (2000). Modernleşme ve bilinç. (Cerit, C. Çev.). İstanbul: Pınar Yayınları.
• Beyatlı, Y. K. (1968). Siyâsî ve edebî portreler. İstanbul: Baha Matbaası.
• Beyatlı, Y. K. (1990). Mektuplar-Makaleler (2. Baskı). İstanbul: Yahya Kemal Enstitüsü, İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları
• Beyatlı, Y. K. (2008a). Edebiyata dair (6. Baskı). İstanbul: Yahya Kemal Enstitüsü, İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları.
• Beyatlı, Y. K. (2008b). Çocukluğum, gençliğim, siyâsî ve edebî hatıralarım (5. Baskı). İstanbul: Yahya Kemal Enstitüsü, İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları.
• Beyatlı, Y. K. (2009). Aziz İstanbul (12. Baskı). İstanbul: Yahya Kemal Enstitüsü, İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları.
• Beyatlı, Y. K. (2012). Kendi gök kubbemiz (36. Baskı). İstanbul: Yahya Kemal Enstitüsü, İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları.
• Beyatlı, Y. K. (2018). Eski şiirin rüzgârıyle (17. Baskı). İstanbul: Yahya Kemal Enstitüsü, İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları.
• Deniz, Ü. (2017). Türk Mûsikî İnkılâbı bağlamında Klasik Türk Mûsikîsi çalgıları. İnönü Üniversitesi Kültür ve Sanat Dergisi, 3 (1), 51-69.
• Georgeon, F. (2016). Osmanlı- Türk modernleşmesi (1900- 1930), Seçilmiş Makaleler. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Gökalp, Z. (1968). Türkçülüğün esasları. İstanbul: Varlık Yayınevi.
• Güçbilmez, B. (2016). Zaman, zemin, zuhur: Gerçekçi Türk tiyatrosunda minyatür kurgusu. (1. Baskı). Ankara: Dost Kitapevi.
• Hisar, A. Ş. (1979). Ahmet Hâşim- Yahya Kemâl’e vedâ, Bütün Eserleri 6 (3. Baskı). İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Kolukırık, K. (2014). Türk Müzik tarihinde Dârü’l-Elhân ve Dârü’l-Elhân Mecmuası. Barış Kitabevi, Ankara. Millet Meclisi Tutanak Dergisi, D. IV, 25, 3. 11 Ekim 2023 tarihinde https://www5.tbmm.gov.tr/tarihce/ataturk_konusma/4d4yy.htm adresinden erişildi.
• Özay, M. (2022). Modernite ve Modernizm. (Saraç, Y. Ed.). TÜBİTAK Sosyal Bilimler Ansiklopedisi. C.III., 111. Ankara: TÜBİTAK Bilim Yayınları.
• Özcan, N. (2003). Limoncuyan, Hamparsum (1768-1839). Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 27, 192-193. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Özgürel, E. G. (2021). Yahya Kemal: Hayatı, sanatı, eserleri (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Özyıldırım, M. (2013). Arap ve Türk Mûsikîsinin XX. yüzyıl birlikteliği. İstanbul: Bağlam Yayıncılık.
• Pekin, S. ve Tevfikoğlu, N. (Ed.) (1988). Yahya Kemal Enstitüsü Mecmuası III. (1. Baskı). İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti Yahya Kemal Enstitüsü Neşriyatı.
• Tanpınar, A. H. (2007). Yahya Kemal (6. Baskı). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Uysal, S. S. (2004). Her yönüyle Yahya Kemal (1. Baskı). İstanbul: Toroslu Kitaplığı Yayınları.
• Uz, K. (2023). Müzik terimleri sözlüğü (1. Baskı). İstanbul: Vakıf Bank Kültür Yayınları.
• Ünver, S. A. (1980). Yahya Kemal’in dünyası (1. Baskı). İstanbul: Tercüman Tarih ve Kültür Yayınları.