Pars Pro Toto: An Evaluation of the Door Motif on Door-Type Grave Stelai from the Roman Imperial Period

Yıl 2025, Cilt: 24 Sayı: 4, 1553 - 1580, 30.10.2025

Münteha Dinç , Ahsen Fındık , Emre Taştemür

https://doi.org/10.21547/jss.1748957

Öz

In this study, the meaning of the door motif with the rhetorical expression "pars pro toto" will be examined, with a focus on its prevalence in ancient tomb art, particularly on door-type grave stelai. This is because such stelai are typically adorned with depictions or symbols that reflect the cultural, social, and religious values of an individual or a community. In such motifs, it is quite appropriate to explain the meaning using "pars pro toto," since the entire concept or situation can be represented by an object, figure, or symbol. Door-type grave stelai from the Roman Imperial Period form the main subject of this study. The study will first provide information on how "pars pro toto," a rhetorical expression, is evaluated and used within the expression form called synecdoche. Following this, the door motif's areas of use in ancient Mesopotamia, Egypt, Greek, and Roman cultures, and the meanings it expresses in tomb art will be examined. Later, from the same perspective, we will analyze door-type grave stelae used during the Roman Imperial Period. Myths from ancient Mesopotamia, ancient Egypt, ancient Greece, and ancient Rome that contribute to the interpretation of the door motif are evaluated within the context of Roland Barthes and Mircea Eliade's theory of myth, exploring where and how the door motif first acquired its meaning. First, this acquired meaning is evaluated through mythology, seeking to understand how myths are sacred stories and how reality is brought into being through the achievements of supernatural beings who are part of the cosmos created by myths. The evaluation section of the study discusses the findings obtained from the evaluations conducted using two examples of memorial portals created by transferring the door motif to digital environments as a representation of the modern world.

Anahtar Kelimeler

synecdoche , pars pro toto , door , symbol , door-type grave stele , roman empire period

Pars Pro Toto: Roma İmparatorluk Dönemi Kapı Tipli Mezar Stellerindeki Kapı Motifi Üzerine Bir Değerlendirme

Öz

Çalışma kapsamında ele alınan konuda pars pro toto ifadesinin retorik alanda kullanımı metodu ile kapı motifinin anlamı ve Antik Dönem mezar sanatında özellikle kapı tipli mezar stelleri üzerinde tercih edilmesi incelenecektir. Söz konusu steller genellikle bir kişinin ya da toplumun kültürel, sosyal ve dini değerlerini yansıtan motifler/semboller ile bezenmiştir. Bu tür motiflerde, tüm kavramın ya da durumun bir nesne, figür veya sembol ile temsil edilmesi sebebiyle pars pro toto ile anlamın açıklanması oldukça uygundur. Roma İmparatorluk Dönemi kapı tipli mezar stelleri çalışmanın ana konusunu oluşturmaktadır. Çalışmada önce retorik bir ifade olan pars pro toto’nun, sinedok (synecdoche) olarak adlandırılan ifade biçimi içerisinde nasıl kullanıldığı hakkında bilgiler verilmektedir. Ardından kapı motifinin Antik Mezopotamya, Mısır, Yunan ve Roma kültürlerinde kullanım alanları ve mezar sanatında ifade ettiği anlamlar incelenmektedir. Daha sonra aynı bakış açısı ile Roma İmparatorluk Dönemi’nde kullanılan kapı tipli mezar stelleri üzerinde değerlendirmeler yapılacaktır. Söz konusu kapı motifinin anlamlandırılmasına yardımcı olan Antik Mezopotamya, Mısır, Yunan ve Roma kültürlerine ait mitler, Roland Barthes ve Mircea Eliade’nin mit kuramı bağlamında değerlendirilerek, kapı motifinin “ilk olarak nerede ve nasıl bir anlam kazandığı” araştırılmaktadır. İlk olarak kazanılan bu anlamın mitoloji üzerinden değerlendirilmesinde, mitlerin kutsal öyküler olduğu ve mitlerle oluşturulan kozmosun bir parçası olan doğaüstü varlıkların başarıları sayesinde bir gerçekliğin yaşama nasıl geçtiği ve var olduğu anlaşılmaya çalışılmaktadır. Çalışmanın değerlendirme kısmında ise kapı motifinin modern dünyadaki temsili olarak dijital ortamlara aktarılmasıyla oluşturulan anı portallarına iki güncel örnek ile yapılan değerlendirmeler sonucunda hangi verilere ulaşıldığı tartışılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

synecdoche , pars pro toto , kapı , sembol , kapı tipli mezar steli

Kaynakça

• Aristoteles. (1995). Retorik. (Doğan, M. Çev.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Arnold, D. (1991). Building in Egypt: pharaonic stone masonry. New York: Oxford University Press.
• Aslan Karakul, S. (2014). Kapı'nın dili: göstergebilimsel bir yaklaşım. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7 (35), 7-14.
• Assmann, J. (2005). Death and salvation in ancient Egypt. New York: Cornell University Press.
• Assmann, J. (2015). Kültürel bellek: eski yüksek kültürlerde yazı, hatırlama ve politik kimlik. (Tekin, A. Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Baines, J. ve Málek, J. (1980). Atlas of ancient Egypt. New York: Oxford University Press.
• Barthes, R. (1991). Mythologies. New York: The Noonday Press.
• Black, J. ve Green, A. (2004). Demons and symbols of ancient Mesopotamia. London: British Museum Press.
• Buxton, R. (2004). The complete world of Greek Mythology. London: Thames & Hudson.
• Champdor, A. (1984). Eski Mısır’ın ölüler kitabı: British Museum’daki Ani, Hunefer, Anhai papirüslerine göre. (Tahsuğ, S. Çev.). İstanbul: Ruh ve Madde Yayınları.
• Chrzanowska-Kluczewska, E. (2013). Synecdoche and underestimated macrofigure? Language and literature, 222 - 233.
• Cumont, F. (1942). Recherches sur le symbolisme funéraire des Romains. Paris: Geuthner.
• Daşçıoğlu, Y. (2015). Dilin içinde dil, doğanın içinde perde: şiirde metafor ve imge. Türk Dili: Dil ve Edebiyat Dergsi, CIX (767 - 768), 167 - 173.
• Demirci, K. (2013). Eski Mezopotamya dinlerine giriş: tanrılar, ritüel, tapınak. İstanbul: Ayışığı Kitapları.
• Diebner, S. (1986/1988). Cippi Carsulani. Archeologia Classica (38 / 40), 35 - 66.
• Dodig, R. (2005). Afterlife ideas on military monuments in Narona hinterland. Sanader, M. ve Rendić-Miočević, A. (Ed.) The Proceedings of the 8th International Colloquium on Problems of Roman Provincial Art. (s. 205 – 212). Zagreb: Golden Marketing – Tehnička knjiga.
• Eliade, M. (1959). The sacred and the profane: the nature of religion. New York: Harcourt, Brace and Company.
• Eliade, M. (1992). İmgeler ve simgeler. (Kılıçbay, M. A. Çev.). Ankara: Gece Yayınları.
• Eliade, M. (2001). Mitlerin özellikleri. (Rıfat, S. Çev.). İstanbul: Om Yayınevi.
• Euripides. (1938). Hecuba. (Coleridge, E. Çev.). New York: Random House. 17 Mayıs 2025 tarihinde https://www.perseus.tufts.e adresinden alındı.
• Euripides. (1995). Hippolytus. (Kovacs, D. Çev.). London: Harvard University Press. 17 Mayıs 2025 tarihinde https://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.01.0106%3Acard%3D1431 adresinden alındı.
• Gadotti, A. (2014). Gilgamesh, Enkidu, and the netherworld’ and the Sumerian Gilgamesh cycle: Untersuchungen zur Assyriologie und Vorderasiatischen Archäologie, 10. Boston: De Gruyter.
• Graham, E. J., Sulosky Weaver, C. ve Chamberlain, A. (2019). Pars pro toto and personhood in Roman cremation ritual: new bioarchaeological evidence for the rite of Os Resectum. Bioarchaeology International, 2(4), 240 - 254.
• Grimal, P. (1997). Mitoloji sözlüğü: Yunan ve Roma. (Tamgüç, S. Çev.) İstanbul: Sosyal Yayınlar.
• Haarløv, B. (1977). The half-open door: a common symbolic motif within Roman sepulchral sculpture. Odense: Odense University Press.
• Hançerlioğlu, O. (1990). Dünya inançları sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Hesiodos. (1919). Theogonia. (Evelyn-White, H. Çev.). London: The Homeric hymns and Homerica, Harvard University Press. 17 Mayıs 2025 tarihinde https://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3 adresinden alındı.
• Homeros. (1919). The Odyssey. (Murray, A. Çev.) London: Harvard University Press. 17 Mayıs 2025 tarihinde https://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.01.0136%3Abook%3D11%3Acard%3D271 adresinden alındı.
• Homeros. (1967). İlyada. (Erhat, A. ve Kadir, A. Çev.). İstanbul: Sander Kitabevi.
• Hooke, S. (1993). Ortadoğu mitolojisi: Mezopotamya, Mısır, Filistin, Hitit, Musevi, Hristiyan mitosları. (Şenel, A. Çev.) İstanbul: İmge Kitabevi
• Hornung, E. (1999). The ancient Egyptian books of the afterlife. New York: Cornell University Press.
• Hürmüzlü, B. (2019). Ölümün sembolleri: “kapı” imgesi ve “eşik” metaforu, arkeoloji ve göstergebilim. Ersoy, Y., Koparal, E., Duru, G. ve Aktüre, Z. (Ed.). Arkeoloji ve Göstergebilim (TAS 3, s. 121-134). İstanbul: Ege Yayınları.
• Işık, F. (2019). Uygarlık Anadolu'dan doğdu. İzmir: Akdeniz Ülkeleri Akademisi Vakfı Yayınları.
• Işık, F. (2021). Pamphylia Anadolu Akdenizi'nde Luvi soylu kabileler ülkesi. Ankara: Turizm ve Kültür Bakanlığı.
• Jung, C. G. (2021). Dört arketip. İstanbul: Metis Yayınları.
• Kahya, Ö. (2015). Sümerce kaynaklara göre Ölüler Diyarı'nın yeri. Archivum Anatolicum, 9 (2), 25 - 46.
• Blecic-Kavur, M., ve Kavur, B. (2015). Pars pro toto: a world in a small place – the example of Iron Age grave goods from Vicja Luka, funerary practice during the Bronze and Iron Ages in Central and Southeast Europe. Sîrbu, V., Jevtic, M., Dmitrovic, K. ve Ljuština, M. (Ed.). Proceeding of the 14th International Colloquim of Funerary Archaeology in Cacak, Serbia, 237 - 256.
• Killick, R. (1996). Ziggurat. Turner, J. (Ed.) The Dictionary of Art (Cilt 33, s. 675-676.). New York & London: Macmillan. 17 Mayıs 2025 tarihinde https://archive.org/details/bwb_P8-BFB-673_33/page/n7/mode/2up?view=theater adresinden alındı.
• Klawitter, G. (2000). Synecdoche. Synecdoche. 20 Mayıs 2025 tarihinde https://web.archive.org/web/20081013014114/http:/myweb.stedwards.edu/georgek/poetics/synecdoche.html adresinden alındı
• Kurtz, D. C., ve Boardman, J. (1971). Greek burial customs: aspect of Greek and Roman life. New York: Cornell University Press.
• Laffineur, R. (1986). Fécondité et pratiques funéraires en Égée a l'âge du Bronze. Bonanno, A. (Ed.). Archaeology and Fertility Cult in the Ancient Mediterranean, (s. 86 – 94). Malta: University of Malta Press. doi:10.1075/zg.15.11laf.
• Lochman, T. (2003). Studienzu kaiserzeitlichen Grab- und Votifreliefs aus Phyrgien. Basel: Skulpturhalle.
• Mumford, L. (1961). The city in history: its origins, its transformations and its prospects. New York: Harcourt, Brace, Jovanovich.
• Owen, M. (2010a). The false-door,dissolution and becoming in Roman wall-painting. The False-Door,dissolution and becoming in Roman Wall-painting. 7 Ekim 2024 tarihinde: https://www.owen-artresearch.uk/custom/rwpainting/ch8/ch.8.1.html adresinden alındı.
• Owen, M. (2010b). Wall-painting and the house as sanctuary. The False-Door,dissolution and becoming in Roman Wall-painting. 7 Ekim 2024 tarihinde https://www.owen-artresearch.uk/custom/rwpainting/ch7/ch.7.1.html adresinden alındı.
• Owen, M. (2010c). Worshiping the house. The False-Door,dissolution and becoming in Roman Wall-painting. 7 Ekim 2024 tarihinde https://www.owen-artresearch.uk/custom/rwpainting/ch6/ch.6.1.html adresinden alındı.
• Petersson , A. (2004). The presence of the absent. Memorials and places of ritual. (Lisansüstü Tezi). Lund Üniversitesi veritabanından erişildi. (https://lucris.lub.lu.se/ws/portalfiles/portal/5651573/1554278.pdf )
• Platner, S. (1929). Pomerium. A Topographical Dictionary of Ancient Rome. London: Oxford University Press. 17 Mayıs 2025 tarihinde https://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Gazetteer/Places/Europe/Italy/Lazio/Roma/Rome/_Texts/PLATOP*/Pomerium.html adresinden alındı
• Prophyre. (2003). L'antre des nymphes. Goffard, S. (Ed.). PORPHYRE: L’ANTRE DES NYMPHES - ΠΟΡΦΥΡΙΟΥ ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΕΝ ΟΔΥΣΣΕΙΑΙ ΤΩΝ ΝΥΜΦΩΝ ΑΝΤΡΟΥ. 22 Nisan 2025 tarihinde https://remacle.org/bloodwolf/philosophes/porphyre/antres.htm adresinden alındı.
• Reade, J. (2001). Assyrian king-list, the royal tombs of Ur, and Indus origins. Journal of Near Eastern Studies, 60 (1), 1 – 29.
• Righini, V. (1965). Forma e struttura della porte romane: gli esemplari di Sarina . Studi Romagnoli 16, 393-418.
• Roaf, M. (1990). Cultural atlas of Mesopotamia and the ancient Near East. New York: Facts on File.
• Shafer, B. (1991). Religion in ancient Egypt: Gods, Myths, and Personal Practice. New York: Cornell University Press.
• Siegert, B. (2012). Doors: on the materiality of the symbolic. Grey Room (47), 6 - 23. doi:10.1162/GREY_a_00067
• Sumiala, J. ve Jacobsen, M. H. (2024). Digital Death and Spectaculer Death, Social Sciences 13 (2), 101. https://doi.org/10.3390/socsci13020101.
• Taravati, G. (2008). Porta: the language of doors. (Yüksek Lisans Tezi). Waterloo Üniversitesi veri tabanından erişildi. (https://uwspace.uwaterloo.ca/items/7ed8bb1b-4acf-4a60-b657-9d5043507034 )
• Toynbee, J. (1971). Death and burial in the Roman world. New York: : Cornell University Press.
• Verzár Bass , M. (1985). Rapporti tra l’Alto Adriatico e la Dalmatia: a proposito di alcuni tipi di monumenti funerari. Antichità Altoadriatiche 26.1, 183-208. Vismann, C. (2008). Files. (Winthrop-Young, G. Çev.). Stanford: Stanford University Press.
• Waelkens, M. (1986). Die kleinasiatischen Türsteine: typologische und epigraphische Untersuchungen der kleinasiatischen Grabreliefs mit Scheintür. Mainz: Deutsches Archaologisches Institut.
• William Smith, L., ve William Wayte, G. (1890). Pomerium. A Dictionary of Greek and Roman Antiquities. London: John Murray. 17 Mayıs 2025 tarihinde https://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0063:id=pomerium-cn adresinden alındı.
• Wolkstein, D., ve Kramer, S. N. (1817). Inanna queen of heaven and earth: her stories and hymns from Sumer. New York: Harper & Row Publishers.
• Yen, A. (2022). The door motif in Roman art: 200BCE – 320 CE. (Doktora Tezi). Boston Üniversitesi Kütüphanesi veri tabanından erişildi. (https://open.bu.edu/items/07a3988f-db46-407f-8bb5-5c240ea8e79a )
• Cubiculum (bedroom) from the Villa of P. Fannius Synistor at Boscoreale. Met Museum: https://www.metmuseum.org/art/collection/search/247017 (Erişim Tarihi: 17 Mayıs 2025).
• Find a grave. https://www.findagrave.com/cemetery/639018 (Erişim Tarihi: 17 Mayıs 2025).
• Fransa’da Pere Lachaise (1804). https://www.britannica.com/place/Pere-Lachaise-Cemetery (Erişim Tarihi: 17 Mayıs 2025).
• Londra’daki Highgate Mezarlığı 1839. https://highgatecemetery.org/ (Erişim Tarihi: 22 Nisan 2025).
• Pars pro toto. Oxford Dictionaries. https://web.archive.org/web/20160926043312/https://en.oxforddictionaries.com/definition/pars_pro_toto (Erişim Tarihi: 11 Mayıs 2025).
• Woodland Mezarlığı. https://archeyes.com/woodland-cemetery-in-stockholm-erik-gunnar-asplund-sigurd-lewerentz/ (Erişim Tarihi: 11 Mayıs 2025).