Koruma Statülerinin Koruma-Kullanma Dengesine Etkisi: Zelve Açık Hava Müzesi (Nevşehir/Avanos)

Yıl 2016, Cilt: 15 Sayı: 1, 205 - 223, 01.06.2016

Şenay Güngör

https://doi.org/10.21547/jss.256736

Öz

Türkiye’nin doğal, tarihi ve kültürel özellikleriyle en önemli destinasyonlarından olan Kapadokya, kendi içinde de çok özel alanları barındırmaktadır. Doğal yapısı ve arkeolojik miras göz önüne alınarak açık hava müzesi ilan edilen Zelve, bölgedeki iki açık hava müzesinden birisidir. UNESCO Dünya Kültür Mirası ve Göreme Tarihi Milli Park alanı içinde bulunan Zelve Açıkhava Müzesi aynı zamanda doğal ve arkeolojik sit alanıdır. Bu koruma statüleri, çalışma sahası çevresinde yerel halkın turizm yatırımı yapmasını ve turizmde yer almasını güçleştirmiştir. Bu çalışmada Zelve Açık Hava Müzesi örneğinde koruma statülerinin korumakullanma dengesine etkisi değerlendirilmiştir. Nitel araştırma yöntemlerinden durum çalışmasının kullanıldığı araştırmada verilerin toplanmasında odak grup görüşmesi, gözlem, görüşme ve doküman analizinden yararlanılmıştır. Açık hava müzesi ilanından önce sahayı kendi arazisi olarak gören köy halkı, müze ilanı ve diğer koruma statüleriyle Zelve’nin ellerinden alındığını düşünmektedir. Araştırmada yöre halkının karşılaştığı problemler ortaya konulmuş ve muhtemel çözüm önerileri üzerinde durulmuştur

Anahtar Kelimeler

Dünya Mirası, Göreme Tarihi Milli Parkı, Zelve Açık Hava Müzesi, Doğal ve Arkeolojik Sit, Yerel Halk.

The Effect of Protection Statuses on Protection-Use Balance: The Case of Zelve Open Air Museum (Nevşehir/Avanos)

Öz

Cappadocia, which is one of Turkey’s most important destinations by virtue of its natural, historical and cultural features, houses unique places within it. Having been declared an open air museum taking into account its natural structure and archaeological heritage, Zelve is one of the two open air museums in the region. Zelve Open Air Museum, which is a UNESCO World Heritage and situated within Goreme National Park, is at the same time a natural and archaeological site. These protection statuses have made it difficult for local people living in the region to make tourism investments and engage in tourism. This study investigated the effect of protection statuses on the balance between protection and use, taking Zelve Open Air Museum as a case in point. Case study, which is one of the qualitative research methods, was used in this study and focus group interview, observation, interview and document analysis techniques were employed to collect data. The village people, who regarded the area as their own property before its declaration as an open air museum, think that Zelve was seized from them after its conversion into a museum and other protection statuses. The problems which local people met were revealed in the study and possible
solutions to them were proposed.

Anahtar Kelimeler

World Heritage, Göreme National Park, Zelve Open Air Museum, Natural and Archaeological Site, Local People.

Kaynakça

• Akşit, İ. (2011). Doğanın Yeryüzüne Yazdığı Şiir Kapadokya. İstanbul: Akşit Kültür ve Turizm Yay.
• Alkan, H. & Korkmaz, M. (2009). Korunan Alanların Yönetiminde Yaşanan Sosyo-Ekonomik Odaklı Sorunlara İlişkin Bir Değerlendirme, II. Ormancılıkta Sosyo- Ekonomik Sorunlar Kongresi Bildiriler Kitabı: 13-22, ISBN 978-9944-452-28-119-21, Şubat 2009, Isparta.
• Arı, Y. & Soykan, A. (2006). Kazdağı Milli Parkı’nda Kültürel Ekoloji ve Doğa Koruma. Türk Coğrafya Dergisi, 44: 11-32.
• Arı, Y. (2003). Kuş Cenneti Milli Parkında Park Yönetimi-Yöre Halkı İlişkisi, Doğu Coğrafya Dergisi, 8 (9): 7-37.
• Atalay, İ. & Mortan, K. (1997). Türkiye Bölgesel Coğrafyası. İstanbul: İnkılap Kitapevi. Başaran, C. (1998). Arkeolojiye Giriş (Ders Notları). Erzurum.
• Beekman, P. H. (1966). “Hasan Dağı-Melendiz Dağı Bölgesinde Pliosen ve Kuaterner Volkanizma Faaliyetleri”, MTA Dergisi, 66: 88-103.
• Besculides, A., Lee, M. E. & Mccormick, P. J. (2002). Residents’ perceptions of the cultural benefits of tourism. Annals of Tourism Research, 29(2): 303-319.
• Buckley, R. C. (2002). Tourism ecolabels. Annals of Tourism Research, 29(1): 183-208.
• Buyurgan, S. & Mercin, L. (2010). Görsel Sanatlar Eğitiminde Müze Eğitimi ve Uygulamaları. Ankara: Görsel Sanatlar Eğitimi Derneği Yayınları.
• Çevre ve Orman Bakanlığı (2007). Korunan Alan Planlaması ve Yönetimi, Biyolojik Çeşitlilik ve Doğal Kaynak Yönetimi Projesi Deneyimi, Ankara: TŞOF Trafik Matbaacılık A.Ş.
• Demir, C. (2002). Turizm ve Rekreasyon Faaliyetlerinin Olumsuz Çevresel Etkileri: Türkiye’deki Milli Parklara Yönelik Bir Uygulama. D.E.Ü.İ.İ.B.F.Dergisi, 17 (2): 93-117.
• Demir, Ö. (1995). Kapadokya Medeniyetin Beşiği. Nevşehir: Demir Yay.
• Denizci, A. & Mirza H. (2012). Müze Eğitimi 12: Güzel Sanatlar ve Spor Liseleri İçin. Ankara: MEB Yayınevi.
• Dirik, K. (2009). Kapadokya Bölgesinin Jeolojisi, Jeomorfolojisi ve Bunların Bölgedeki Medeniyetler Üzerine Etkisi. I. Tıbbi Jeoloji Çalıştayı Bildiriler Kitabı: 6-9, 30 Ekim-1 Kasım 2009, Ürgüp/Nevşehir.
• Doğanay, H. & Zaman, S. (2013). Türkiye Turizm Cografyası. Ankara: Pegem Akademi.
• Fennell, D. & Weawer, D. (2005). The ecotourium concept and tourism- conservation symbiosis. Journal of Sustainable Tourism,13(4): 373-390.
• Güneş, G. (2011). Korunan Alanların Yönetiminde Yeni Bir Yaklaşım: Katılımcı Yönetim Planları. Ekonomi Bilimler Dergisi, 3 (1): 47-57.
• Güngör, Ş. & Meydan, A. (2014). Avanos’ta Sürdürülebilir Turizm İçin Planlamanın Önemi. Avanos Sempozyumu Bildiriler Kitabı: 81-104, 23-25 Ekim 2014, Ankara.
• Gürler, G., (2007). Göreme Tarihi Milli Park ve Yakın Çevresinin Jeolojik Miras Açısından Değerlendirilmesi, Türkiye Milli Parklarının Jeolojisi ve Öneri Jeopark Alanlarının Belirlenmesi Projesi, MTA Jeolojik Etüdler Dairesi Başkanlığı, MTA Rap.No.10989, Ankara.
• Kervankıran, İ & Eryılmaz, A. G. (2015). Milli Parkların Sürdürülebilir Kullanımı ve Yönetim Planı Önerisi: Isparta İli Örneği, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi SDU Faculty of Arts and Sciences Sosyal Bilimler Dergisi, 34: 173-190.
• Kurdoğlu, O. (2007). Dünyada Doğayı Koruma Hareketinin Tarihsel Gelişimi ve Güncel Boyutu. Artvin Çoruh Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, 8 (1), 59-76.
• Lepetit, P., Viereck-Goette, L., Schumacher, R., Mues-Schumacher, U. & Abratis, M. (2009). Parameters Controlling the Density of Welded Ignimbrites-A Case Study on the Incesu Ignimbrite, Cappadocia, Central Anatolia. Chemie der Erde Geochemistry, Elsevier, 69: 341-357.
• Meydan, A. & Akkuş, A. (2014). Sosyal Bilgiler Öğretiminde Müze Gezilerinin Tarihi ve Kültürel Değerlerin Kazandırılmasındaki Önemi. Marmara Coğrafya Dergisi, 29: 402-422.
• Nevşehir Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü (2015). Nevşehir/Zelve Açık Hava Müzesi Mapping Uygulama Projesi İşi Öneri Raporu.
• Özalp Konyar, H. (2013). Kapadokya: Nevşehir, Aksaray, Niğde, Kayseri, Kırşehir. İstanbul: TÜRSAB Kültür Yayınları.
• Özgüç, N. (2013). Turizm Coğrafyası Özellikler ve Bölgeler. İstanbul: Çantay Kitabevi.
• Somuncu, M. & Yiğit, T. (2009). Göreme Milli Parkı ve Kapadokya Kayalık Sitleri Dünya Mirası Alanı’ndaki Turizmin Sürdürülebilirlik Perspektifinden Değerlendirilmesi. V. Ulusal Coğrafya Sempozyumu Bildiriler Kitabı: 387-402, 16- 17 Ekim 2008, Ankara.
• Soykan, F. (2004). Kırsal Alanların Turizm Potansiyelinin Saptanması ve Şirince Köyü’ne (İzmir) Uygulanması. İzmir: Ege Üniversitesi Basımevi.
• Stronza, A. (2007). The Economic Promise of Ecotourism for Conservation. Journal of Ecotourism, 6(3): 210-230.
• Türk Dil Kurumu. (1998). Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Yaşar, O. (2000). Ülkemizde Milli Park ve Benzer Statüdeki Alanların Dağılımı. Türk Coğrafya Dergisi, 35: 181-201.
• Yıldırım, A. & Şimşek, H. (2005). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Yücel, M. & Babuş D. (2005). Doğa Korumanın Tarihçesi ve Türkiye’deki Gelişmeler. Doğu Akdeniz Ormancılık Araştırma Müdürlüğü DOA Dergisi, 11: 151- 175.
• http://tuikapp.tuik.gov.tr/adnksdagitapp/adnks.zul (Son Erişim Tarihi: 05.09.2015).
• http://whc.unesco.org/en/list/ (Son Erişim Tarihi: 05.08.2015).
• http://www.millîparklar.gov.tr/mpd/mp/millîpark.asp. (Son Erişim Tarihi: 01.09.2015).
• http://www.kulturvarliklari.gov.tr/TR,43336/muze-istatistikleri.html (Son Erişim Tarihi: 05.09.2015).
• http://icom.museum/fileadmin/user_upload/pdf/Codes/code_ethics2013_en g.pdf (Son Erişim Tarihi: 22.08.2015). Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü, (2015). http://www.milliparklar.gov.tr/korunanalanlar/korunanalan1.htm (Son Erişim Tarihi: 01.10.2015).
• İCOM, (2015). http://archives.icom.museum/hist_def_eng.html (Son Erişim Tarihi: 01.12.2015).