Ol- Fiilinin Türkiye Türkçesi Standart Dilindeki Kullanımları

Yıl 2015, Cilt: 14 Sayı: 1, 193 - 206, 01.06.2015

Sertan Alibekiroğlu

https://doi.org/10.21547/jss.256782

Öz

Dillerin temel söz varlığını, sözlük anlamları bulunan, isimler ve fiiller oluşturur. İsimler varlığı tanıtan ve diğer varlıklardan ayırt etmeyi sağlayan sözcüklerdir. Fiiller ise tanınan, bilinen her tür varlığın “soyut, somut, canlı cansız vs.” hareketini anlatan sözcüklerdir. Bu yönüyle fiiller, varlığın hareketlerinin isimleri olarak tanımlanabilir. Dillerin söz varlığını ortaya koyan sözlüklerde isimlerden sonra en kalabalık sözcük türünü de fiiller oluştur. Ancak isimlere oranla fiillerin sayısı oldukça azdır. Bunun temel nedeni varlıkların sayısı neredeyse sınırsızken, varlıkların hareketleri yani fiiller ise belirli ve sınırlıdır. Fiiller içerisinde de kimi fiiller yapı, görev ve anlam bakımından pek çok fiilden farklı bir özellik gösterir. Bu tür fiillerin sayısı hemen bütün dillerde 5-10 tane ile sınırlıdır, ancak bu az sayıdaki fiilin işleklikleri ve çeviklikleri oldukça hayret vericidir. Dillerin işleklik ve çeviklikleri, anlatım kabiliyetleri, kısaca, güçlerinin önemli bir bölümü bu özel fiillerde gizlidir. Bu özel fiilleri adlandırmak için Türklük Biliminde cevher fiilleri, yardımcı fiiller, tasvir fiilleri gibi terimler kullanılır. Bu özel fiiller kendi içlerinde de işleklikleri, görevleri ve kullanımları bakımından farklılık gösterirler. Kimi az ve belirli bir kullanıma sahipken kiminin kullanım alanının sınırlarını tam olarak tespit etmek oldukça güçtür. Türkçede ol-, et-, eyle-, kıl- gibi fiiller bu türden fiillerdir. Bu çalışmada kullanım alanı, işlekliği ve görevleri açısından, Türkçenin özel fiillerinden “olmak” fiilinin, Türkiye Türkçesi yazı dilindeki durumu ortaya konulmaya çalışılmıştır

Anahtar Kelimeler

Dil, özel fiiller, cevher fiilleri, yardımcı fiiller, olmak

The Usages of the Verb “to be” in Written Turkish

Öz

The basic vocabulary of the language and its dictionary meanings are consist of nouns and verbs. Nouns identify the presence and distinguish them from other assets. Verbs, on the other hand , describe the actions of known, the known assets of every kind (abstract, concrete, animate and inanimate, etc.). In this sense, the verb can be defined as the names of the movement’s of presence. Verbs are accepted to be the most populous types words after nouns, which form reveale the presence in the dictionaries. But the quantity of verbs are quite less comparet to the nouns. The main reasons for the presence of this vast as almost immediately when entering a new presence in our lives every day, verbs are almost stable and limited. Some verbs have different features in the structure, meaning and task when compared to the other verbs. However, the number of these verbs are limited to only 5-10 in almost all languages but, their activity and agility are quite astounding. The activity and agility of languages, expression capabilities, in short, their significant portion of the power is hidden in these verbs. İn Turkology these particular verbs in the languages can be called as essence verbs, auxiliary verbs or depicted verbs. These particular verbs vary in functions, tasks and usages inside themselves. Even if some verbs have less and specific use, it is very difficult to determine exactly the boundaries of the areas of other verbs. The verbs in Turkish such as “ol-, et-, eyle-, kıl-“ are in this category. In this study; the usege, the activity and the position of Turkish basic verb “to be” tried to explore in aspects

Anahtar Kelimeler

Language, particular verbs, subtantive verbs, auxiliary verbs, verb “to be”

Kaynakça

• Acarlar, K., (1969). “Olmak” Fiilinin Özellikleri. Türk Dili, 216, 714-718, Ankara.
• Adalı, O., (2004). Türkiye Türkçesinde Biçim Birimler. İstanbul:Papatya Yayıncılık,
• Alibekiroğlu, S., (2014). Çağdaş Türk Lehçelerinde Yardımcı Fiiller. (Fırat Ün. Sos. Bil Ens., Türk Dili ve Ed. ABD, Basılmamış Doktora Tezi.), Elazığ.
• Alptekin, A. B., (2004). Âşık Veysel. Ankara: Akçağ
• Arıkan, İ., (2011). Çuvaş Türkçesinde Dilbilgiselleşen Bir Fiil: tăr-. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 8(2), 36-62.
• Aslan, S., (2012). Türkiye Türkçesinde Ol- yardımcı Fiili Yapıların Görünüş-Zaman Bildirimindeki İşlevleri. Bilig, 63, 11-30.
• Atabay, N., Ö, S., Kutluk, İ., (1983). Sözcük Türleri. (Edt. Aksan, D.), İstanbul: Papatya Yayıncılık
• Banguoğlu, T., (2000). Türkçenin Grameri. TDK, Ankara.
• BARUTCU, Ö, S., (1999), “Türk Dilinde Fiil ve Fiil Çekimi”, Türk Gramerinin Sorunları II, ss.56-64, TDK, Ankara.
• Buran, A., (2008). Türkçede Kelimelerin Ekleşmesi ve Eklerin Kökeni, Makaleler (haz. Alkaya, E., Yalçın, S. K., Şengül, M.). Turkish Studies, 153-159, Ankara.
• Ceritoğlu, M., (2012). Kırgız Türkçesinin Söz Dizimi, İstanbul: Kesit Yayınları
• __________(2013).Er- ve Bol- Ana Yardımcı Eylemleriyle Oluşturulan Birleşik Eylemlerin Kılınışı Üzerine. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 10(4) ,153-164, Ankara.
• Delice, H. İ., (2008). Sözcük Türleri. Asitan, Sivas.
• Demirci, K., (2008). Dilbilgiselleşme Üzerine Bir İnceleme. Bilig, 2008(45), 131- 146.
• Dilemre, S., A., (1938). Cevherî Fiil-Türk Fiilleri Tasrif Sistemi ve Hint-Avrupa Fiilleri Tasrif Sistemi İle Aralarındaki Birlikler. İstanbul:Kader Basımevi
• Efendioğlu, S., Solmaz, A. O. (2007). Birleşik Zamanlar Üzerine. A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 35 , 49-58, Erzurum.
• Eker, S., (2010). Çağdaş Türk Dili. Ankara: Grafiker Yayınları
• Ercilasun, A, B., (1984). Kutadgu Bilig Grameri-Fiil-. Ankara: Gazi Üniversitesi Yayınları
• Ergin, M., (1999). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak
• Gökçe, F., (2007). Oğuz Türkçesinde Fiil Birleşmeleri Tarihsel Karşılaştırmalı Bir İnceleme Denemesi. Hacettepe Ün. Sos. Bil Ens., Türk Dili ve Ed. ABD, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara.
• Gökçe, H.,(2010).Başkurt Türkçesinde Gramatikalleşme Örnekleri Üzerine. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Türkoloji Dergisi17, 83-104.
• Gülensoy, T., (2000). Türkçe El Kitabı. Ankara: Akçağ
• Gülsevin, G.,(2014).Türkiye Türkçesindeki Zaman ve Kip Çekimlerinde Birleşik,Yapılar,Üzerine.http://turkoloji.cu.edu.tr/YENI%20TURK%20DILI/ gulsevin_02.pdf., 28.10.2014).
• Hacıeminoğlu,N., (1991). Türk Dilinde Yapı Bakımından Fiiller. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Heine, B., (1993). Auxiliaries. New York, Oxford: Oxford University Press.
• Herkmen, D., (2010). “Eyle-” Yardımcı Fiili. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3(12), 2010.
• Karaağaç, G., (2012). Türkçenin Dil Bilgisi. Ankara: Akçağ
• Karahan, L., (1999). Fiil Terimi Üzerine. Türk Gramerinin Sorunları II, 47-55, Ankara: TDK
• __________(2011), Türkçede Söz Dizimi, Akçağ, Ankara.
• Kaya, Y., (2007). Olmak Fiili İle Yapılan Birleşik Fiiller ve Tamlayıcılarla Kullanılışı. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Gazi Ün., Sos. Bil. Ens., Türk Dili ve Ed. ABD
• Korkmaz, Z., (1959). Türkiye Türkçesinde ʻİktidarʼ ve ʻİmkânʼ Gösteren Yardımcı Fiiller ve Gelişmeleri. TDAY Belleten, 107-125, Ankara.
• Korkmaz, Z., (1994). Birleşik Kelimeler ve Yazılışları Üzerine. Türk Dili, 501, 180- 186, Ankara.
• Korkmaz, Z., (2009). Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi). Ankara: TDK
• Korkmaz, Z., (2010). Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara: TDK
• Kükey, M., (1972). Uygulamalı Örneklerle Türkçede Fiiller. Ankara: Ongun Kardeşler Matbaası,
• Nazarov, Z., (2005).Türkiye Türkçesinde Yardımcı Fiillerin Leksik-Gramer Özellikleri. A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı: 28, Prof. Dr. Fahrettin Kırzıoğlu Özel Sayısı, Erzurum.
• Özdemir, E., (1967).Türkçede Fiillerin Çekimlenişine Toplu Bir Bakış. TDAY Belleten, 177- 203, Ankara.
• Turan, Z., (1996). Eski Anadolu Türkçesi’nde Ol- Cevherî Fiili. TDAY Belleten, 265-289, Ankara.
• Türk Atasözleri Ve Deyimleri, (2001). Milli Kütüphane Başkanlığı. İstanbul
• Türk, V., (1996). Türkçede Şimdiki Zaman Kavramı, Çekimleri ve Ekleri. TDAY Belleten, 291-340, Ankara.
• Türk, V., (2004). Kutadgu Bilig Örneği ile Türkçede Ana Yardımcı Fiil” (er-). V. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri II, 20-26 Eylül 2004, , Ankara: TDK
• Türk, V., (2006). İsimden Fiil Yapan –al-/-el-/; -l-/ ve -ar-/-er-; -r Eklerinin Kökeni. İlmî Araştırmalar, 21,183-191, İstanbul.
• Türkçe Sözlük, (2011). TDK, Ankara.
• Vardar, B., (2007). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. Multilingual, İstanbul.
• Zülfikar, H.,.Dünden Bugüne Türkçe- Türkçede Kaç Yardımcı Fiil Var. www.tdk.gov.tr. (01.02.2013).