Birinci Dünya Savaşı Yıllarında Osmanlı Devleti’nin Beşinci Düşmanı: Çekirgeler

Yıl 2014, Cilt: 13 Sayı: 4, 1017 - 1042, 01.12.2014

Mehmet Ali Yıldırım

Öz

Osmanlı ülkesinde öteden beri çekirge istilaları ve buna bağlı kıtlık ile sosyo-ekonomik sıkıntılar var olmuştur. Ancak devletin son dönemlerinde özellikle de Birinci Dünya Savaşı yıllarında çekirge istilalarının Batı ve Güney Anadolu ile Halep ve Suriye vilayetlerini etkisi altına alması buralarda yaşayan ahaliyi âdeta canından bezdirmiştir. Felaketin önünü almak adına harekete geçen Ticaret ve Ziraat Nezâreti evvela mücadeleyi merkezden yönetmek adına 1912 yılında hazırlamış olduğu çekirge kanununun ve talimatnamelerin sıkı bir biçimde uygulanmasını sağlamıştır. Ardından da 1916 yılında Alman uzmanların öncülüğünde bir teşkilat vücuda getirmiştir. Böylece savaş şartlarının olumsuzluklarına rağmen daha etkin, bilinçli ve kurumsal bir mücadeleye geçilmiştir. Ulaşımdaki ve mevcut teknolojik yapıdaki imkânsızlıklara, mali yokluklara rağmen çekirge ile mücadeleye kayda değer mesai harcanmış, önemli bütçe ayrılmıştır. Savaş yılları boyunca eldeki imkânlar nispetinde bu işte zaafiyete meydan verilmemiştir. Geleneksel yöntemlerle beraber güncel itlaf metotlarının pratiğe dökülmesine, ahalinin topyekûn mücadele noktasında bilinçlendirilmesine, her türlü vasıta kullanılarak çalışmalara katılımının teminine gayret edilmiştir. Yerel mülkî ve askerî kadrolardan maksimum derecede istifade edilmiştir. Nihayet emekler boşa gitmemiş ve içerideki bu seferberlik hali karşılık bulmuştur

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, çekirge istilaları, Birinci Dünya Savaşı

The Fifth Enemy of the Ottoman Empire During World War I: Grasshoppers

Öz

In Ottoman States there had always been grasshopper infestation now and then; and this caused some socio-economic problems and famine as a result. However, in the last years of the state, especially during World War I, the grasshoppers vastly influenced West and South Anatolia along with Aleppo and Syria regions; and the residents in these locations were negatively influenced. Acting to prevent a more destructive disaster, the Ministry of Agriculture and Commerce ensured that the law and regulations related to grasshopper problem - enacted in 1912 - were strictly implemented with the aim of a centralized control. Later, in 1916, an organization under the leadership of German experts arose. This way, despite the problems of war conditions, a more efficient, informed and institutional struggle started. Despite insufficient technological infrastructure and transportation and the lack of financial resources, a considerable amount of time and money were spent on the combat efforts against grasshoppers. During the war, the authorities pushed on fighting with limited sources available at hand. They strived for effective implementation of modern mass destroying methods together with traditional methods; raising awareness of the people for a full scale campaign; and ensuring their participation to the fight with every means at hand. The local civilian and military staffs were exploited to the maximum extent for the purpose. Finally, the efforts were not wasted and this campaign became successful. As a result of the efforts, important results were accomplished

Anahtar Kelimeler

Ottoman State, grasshoper invasions, The First World War

Kaynakça

• Arşiv Vesikaları
• BOA., (Başbakanlık Osmanlı Arşivi) BEO. (Babıali Evrak Odası) Dosya No: 4134 / Gömlek No: 310263 (5 Kânunusani 1328/18 Ocak 1913).
• BOA., BEO. 3581/268541 (8 Haziran 1325/21 Haziran 1909).
• BOA., BEO.3751/281320-5 (3 Mayıs 1326/16 Mayıs 1910).
• BOA., BEO.3751/281320-6 (3 Mayıs 1326/16 Mayıs 1910).
• BOA., (Dâhiliye Nezâreti İdârî Kısım) DH.İD.99/23-50/2 (20 Mayıs 1326/2 Haziran 1910).
• BOA., (Dâhiliye Nezâreti İdâre-i Umumiyye) DH. İ. UM. 56/23-1 (29 Kânunuevvel 1331/11 Ocak 1916).
• BOA., DH. İ. UM. 56/27-1 (13 Mart 1332/26 Mart 1916).
• BOA., DH. İ.UM 22-1/52-1 (13 Temmuz 1334/13 Temmuz 1918).
• BOA., DH. İ.UM. 22-1/52-2.
• BOA., DH. İ.UM. 20/49-1 (4 Eylül 1332/17 Eylül 1916).
• BOA., DH.İ.UM. 56/24-1 (28 Şubat 1331/12 Mart 1916).
• BOA., DH.İ.UM. 56/24-4 (7 Şubat 1331/20 Şubat 1916).
• BOA., DH.İ.UM. 56/39 (Kanun Sureti: 30 Haziran 1332/13 Temmuz 1916).
• BOA., DH.İ.UM. 56/39 (Kanun Sureti: 7 Mart 1332/30 Mart 1916).
• BOA., DH.İ.UM. E-20/49-2 (4 Eylül 1332/17 Eylül 1916).
• BOA., (Dâhiliye Nezâreti İdâre-i Umumiyye Ekleri) DH. İ.UM.EK. 1/17 (9 Z 1331/9 Kasım 1913).
• BOA., DH.İ.UM.EK. 86/14 (27 Teşrinievvel 1329/9 Kasım 1913).
• BOA., DH.İ.UM.EK. 119/79-1,2,3 (24 Nisan 1336/24 Nisan 1920).
• BOA., DH.İ.UM.EK. 50/63 (13 Nisan 1335/13 Nisan 1919).
• BOA., (Dosya Usulü İrâde Tasnifi) DUİT.80/10-4,1 (22 Ağustos 1332/4 Eylül 1916).
• BOA., DUİT. 80/24-4 (13 Teşrinievvel 1332/26 Ekim 1916).
• BOA., İ.DUİT. 80/24-1.
• BOA., İ.DUİT. 81/17-1 (15 Şubat 1332/28 Şubat 1917).
• BOA., İ.DUİT. 83/22-2 (19 Kânunusani 1328/1 Şubat 1913).
• BOA., (Dâhiliye Nezâreti Hukuk Müşavirliği) DH.HMŞ.19/25 (15 Z 1332/4 Kasım 1914).
• BOA., (Dahiliye Nezareti Mebâni-i Emîriye ve Hapishâneler İdaresi Evrakı) DH.MB.HPS.M. 9/22 (13 Teşrinisani 1329/26 Kasım 1913).
• BOA., DH.MB.HPS.M. 35/2 (1 Z 1331/8 Ağustos 1918).
• BOA., (Dâhiliye Nezâreti Umur-ı Mahalliyye ve Vilâyât) DH.UMUM.77/31 (18 Kânunuevvel 1330/31 Aralık 1914).
• BOA., (Dâhiliye Nezâreti Muhaberat-ı Umumiye İdaresi) DH.MUİ. 88/40 (24 Nisan 1326/7 Mayıs 1910).
• BOA., DH.UMUM.77/31 (9 Kânunuevvel 1330/22 Aralık 1914).
• BOA., DH.UMUM.77/31 (28 Kânunuevvel 1330/10 Ocak 1915).
• BOA., DH.UMUM.77/31-1 (9 Kânunusani 1329/22 Ocak 1914).
• BOA., DH.UMUM.77/31-10 (11 Nisan 1330/24 Nisan 1914).
• BOA., DH.UMUM.77/31-13 (22 Kânunusani 1330/4 Şubat 1915).
• BOA., (Hariciye Nezâreti Hukuk Müşavirliği İstişare Odası) HR.HMŞ.İŞO. 94/27-2 (31 Kânunusani 1329/13 Şubat 1914).
• BOA., HR.HMŞ.İŞO. 94/28-6 (15 Temmuz 1330/28 Temmuz 1914).
• BOA., (Meclis-i Vükelâ) MV. 200/24 (17 Kânunusani 1331/30 Kasım 1915).
• Süreli Yayınlar ve Basılı Eserler
• 1333 Senelerinde Anadolu’da ve Suriye’de Çekirgelere Karşı İcra Edilmiş Olan Mücadeleyi Mübeyyin Eserdir, (1334), Dersaâdet, Matbaa-yı Osmaniyye.
• Muvazene-i Umumiye Kanunu Layihası, (1334), İstanbul: Matbaâ-yı Âmire.
• Çekirgenin İtlafına Dair Kanun ve Talimat, (1329), Dersaâdet: Matbaa-yı Hayriye ve Şürekâsı.
• Devlet-i Osmaniyye’nin 1325 Senesine Mahsus Büdcesidir, (1325), İstanbul: Matbaâ-yı Âmire.
• Devlet-i Osmaniyye’nin 1326 Senesine Mahsus Büdcesidir, (1326), İstanbul: Matbaâ-yı Âmire.
• Devlet-i Osmaniyye’nin 1327 Senesine Mahsus Büdcesidir, (1327), İstanbul: Matbaâ-yı Âmire.
• Devlet-i Osmaniyye’nin 1328 Senesinde Meclis-i Umumiyye’nin İctimaʽına Kadar Tatbik Edilecek Büdcedir, (1328), İstanbul: Matbaa-yı Âmire.
• Devlet-i Osmaniyye’nin 1330 Senesine Mahsus Büdcesidir, (1330), İstanbul: Matbaâ-yı Âmire.
• Devlet-i Osmaniyye’nin 1331 Senesine Mahsus Büdcesidir, (1331), İstanbul: Matbaâ-yı Âmire.
• Devlet-i Osmaniyye’nin 1334 Sene-i Maliyesine Mahsus Büdcesidir, (1334), İstanbul: Matbaâ-yı Âmire.
• Düstûr, (1332), Tertib-i Sâni, C.5, Dersaâdet: Matbaa-yı Âmire. Düstûr, (1928), Tertib-i Sâni, C.8, İstanbul: Evkaf Matbaası.
• Düstûr, (1928), Tertib-i Sâni, C.9, Evkaf Matbaası: İstanbul.
• İktisadiyat Mecmuası, Yıl 1, Sayı 3, 29 Şubat 1331.
• Resmî Ceride, No.858:16/V1/1926 - Sayı: 400.
• Takvim-i Vekâyi, numero 1290 (16 Teşrinisani 1318/19 Kasım 1912).
• Takvim-i Vekâyi, numero 1291 (11 Teşrinisani 1318/24 Kasım 1912).
• Takvim-i Vekâyi, numero 2688 (17 Teşrinievvel 1332/30 Ekim 1916).
• Ticaret ve Ziraat Nezâreti Mecmuası, (1328), Aded, 23, 24, 25, İstanbul: Matbaa-yı Hayriye ve Şükerası.
• Ticaret ve Ziraat Nezâreti Mecmuası, (1330), Aded 39-40, Dersaâdet.
• Ticaret ve Ziraat Nezâreti Mecmuası, (1331), Aded 55-57, İstanbul: Matbaa-yı Âmire.
• Ticaret ve Ziraat Nezâreti Mecmuası, (1332), Aded 58-60, İstanbul: Mabaa-yı Âmire.
• Araştırma ve İncelemeler
• Balâmir, S. (1956). Zararlı Çekirgeler ve Mücadele Metotları. Ankara: Yıldız Matbaacılık.
• Balamir, S. (1952). Yakın doğuda çöl çekirgesi durumu, Bitki Koruma Bülteni, 3, 14-26.
• Bayraktar, H. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Urfa Sancağı (İdarî, Sosyal ve Ekonomik Yapı). Elazığ: Fırat Üniversitesi Yayınları.
• Erler, M. Y. (2002). Kıbrıs’ta çekirge istilası (1845-1869), Gazi Üniversitesi Kastamonu Eğitim Dergisi, 10/1, 195-204.
• Erler, M. Y. (2012). Osmanlı Devleti’nde Kuraklık ve Kıtlık Olayları (1800-1880). İstanbul: Libra Yayıncılık.
• Gökmen, E. (2010). Batı Anadolu’da çekirge felâketi (1850-1915), Belleten, LXXIV/269, 127-180.
• Gönüllü, A. R. (2012). Konya Vilayeti’nde meydana gelen çekirge istilaları (1866- 1917), Tarihin Peşinde, 4/8, 8-22.
• İhsan et-Tercüman, (2012). Çekirge Yılı Kudüs 1915-1916, İstanbul: Klasik Yayınları.
• Özgün, C. (2012). Batı Anadolu’da tarımsal işgücü ve ücretler (1844- 1914), Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 5/22, 319-331.
• Uvarov, B.P. (1947). Batı Anadolu’da Fas Çekirgesi Üzerine Ökolojik İncelemeler (Çev. Sadrettin Seyfi Erkılıç), Bursa, Yeni Basımevi.