Osmanlı’dan Günümüze Bulam

Yıl 2019, Cilt: 18 Sayı: 4, 1537 - 1555, 18.10.2019

Faruk Söylemez

https://doi.org/10.21547/jss.514198

Öz

Bu
çalışmada başta tahrir defterleri olmak üzere diğer arşiv belgeleri temelinde
Bulam’ın XVI. yüzyılın başlarından itibaren idari, iktisadi ve sosyal yapısı
ele alınmıştır. Buna göre, tarihi eski çağlara dayanan Bulam, Yavuz Sultan
Selim tarafından 1516’da Osmanlı topraklarına dâhil edilmiştir. Osmanlı idari
yapısı içerisinde XVI. yüzyılın başlarından XIX. yüzyılın başlarına kadar
Malatya sancağının Kâhta kazasının Pağnik nahiyesine bağlı bir köy statüsüne
sahip olan Bulam, daha sonra Malatya sancağının merkez kazasına tabi olarak
nahiye statüsü kazanmıştır. 1954’te Çelikhan ilçesine bağlanan Bulam, 1967’de
Pınarbaşı kasabası adıyla belde haline getirilmiştir. Buğday, mısır, nohut ve
arpa ziraatının yapılmasının yanı sıra otu ve suyu ile konargöçer aşiretlerin
yaylak olarak yaz aylarında hayatlarını sürdürdükleri elverişli yaylalara sahip
olmasıyla Bulam’ın önemli bir yerleşim yeri olduğu tespit edilmiştir. Bununla
birlikte, Bulam’da boyahane ve değirmen gibi küçük işletmeler de bulunmaktaydı.
Bu bağlamda Bulam’da Osmanlı Devleti’nin belli başlı yerlerde uyguladığı
malikâne-divani sistemi uygulanmıştır. Çalışmada elde edilen tüm bu bulguların
Bulam’ın XVI. yüzyılın başlarından itibaren idari, iktisadi ve sosyal yapısının
temel dinamiklerinin ortaya konulmasına katkı sağlayacağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Bulam, idari, iktisadi, sosyal

Bulam: Since Ottoman Times up to Nowadays

Öz

Drawing
on land registrations (tahrir defterleri)
and various archival sources, this study deals with administrative, economic
and social situations of Bulam. As an old settlement, which dates back to
ancient times, Bulam was included in the Ottoman lands in 1516 by Yavuz Sultan
Selim. Bulam had a village status under the nahiye
of Pağnik which was a kaza of Kâhta
in sanjak of Malatya from the
beginning of the 16th century until beginning of the 19th century. Bulam, which
became a district in 1954, was converted into a town in 1967 under the name of
Pınarbası. Bulam has been an important settlement both for agriculture in
particular for wheat, barley, corn, chickpea cultivation and its rich pasture
and water sources attracted semi-nomads as grazing land. However, Bulam had
economic facilities such as dye houses and grain mills in the Ottoman period.
In this regard, as it applied elsewhere in the Ottoman State, malikâne-divani system was applied in Bulam. Consequently, these findings have significant implications to reveal
the basic dynamics of administrative, economic and social structure of Bulam
since the beginning of the 16th century.

Anahtar Kelimeler

Ottoman, Bulam, administrative, economic, social

Kaynakça

• a. Başbakanlık Osmanlı Arşivi: BOA, BEO, No. 2313/173435, 2356/176690; BOA, Cevdet Darphane ve Meskûkât, No. 2223; BOA, DH. MKT., No. 1474/107, 1484/99, 2381/29; BOA, DH. TMIK. M, 87/24; BOA, HR. SYS, No. 82/40; BOA, Maliye Nezareti Varidat, Defter No. 2304; BOA, MŞH. ŞSC. d No. 172, 178; BOA, NFS.d., No. 2699; BOA, TD, No. 71, 123, 156, 408, 997, 1137.
• İçişleri Bakanlığı Mahalli İdareler Genel Müdürlüğü’nün İller İdaresi Genel Müdürlüğü’ne gönderdiği 14.03.1967 tarih ve 5748 sayılı yazısı.
• T.C. Başvekâlet Merkezi İstatistik Müdüriyet-i Umumiyesi Neşriyatı (1927). 1927 Umumi Nüfus Tahriri, Yayın No. 2, Ankara.
• T.C. Başbakanlık İstatistiksel Genel Direktörlüğü. (1937). 1935 Genel Nüfus Sayımı Kati ve Mufassal Neticeler, Malatya Vilayeti, Neşriyat Sayısı:75, Cilt:39, Hüsnütabiat Basımevi, İstanbul.
• T.C. Başbakanlık İstatistik Genel Müdürlüğü (1941). 1940 Genel Nüfus Sayımı: metod ve alınan muvakkat neticeler, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası'ndan ayrı basım, İstanbul.
• T.C. Başbakanlık İstatistik Genel Müdürlüğü (1949). 1945 Genel Nüfus Sayımı, Kesin ve Açıklamalı sonuçlar, yayın sayısı No. 286, Cilt no. 31, Ankara.
• T.C. Başbakanlık İstatistik Genel Müdürlüğü (1951). 1950 Umumî Nüfus sayımı, vilâyet, kaza, nahiye ve köyler itibariyle nüfus, neşriyat no. 359.
• T.C. Başbakanlık İstatistik Genel Müdürlüğü (1961). 1955 Genel Nüfus Sayımı, Yayın No: 412, Ankara.
• T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1963). 1960 Genel Nüfus Sayımı, Yayın No: 444, Ankara.
• DİE. (1973). 1970 Genel nüfus sayımı, Nüfusun sosyal ve ekonomik nitelikleri: Adıyaman, DİE Yay. No. 690, Ankara.
• DİE. (1979). 1975 Genel nüfus sayımı, Nüfusun sosyal ve ekonomik nitelikleri: Adıyaman, DİE Yay. No. 843, Ankara.
• DİE. (1983). 1980 Genel nüfus sayımı, Nüfusun sosyal ve ekonomik nitelikleri: Adıyaman, DİE Yay. No. 990, Ankara.
• DİE. (1987). 1985 Genel nüfus sayımı, Nüfusun sosyal ve ekonomik nitelikleri: Adıyaman, DİE Yay. No. 1237, Ankara.
• DİE. (1993). 1990 Genel nüfus sayımı, Nüfusun sosyal ve ekonomik nitelikleri: Adıyaman, DİE Yay. No. 1582, Ankara.
• DİE. (2002). 2000 Genel Nüfus Sayımı: Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri 02 Adıyaman, DİE Yay. No. 2589, Ankara.
• 1301 Senesi Mamüratülaziz Vilayeti Salnamesi.
• 1312 Tarihli Mamüratülaziz Vilayeti Salnamesi.
• Aksoy, Ö. A. & Dilçin, D. (1995). Tarama Sözlüğü. C. I, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Barkan, Ö. L. (1953). Tarihî demografi araştırmaları ve Osmanlı tarihi. Türkiyat Mecmuası, X, 1-26.
• Barkan, Ö. L. (1980). Türk-İslâm toprak hukuku tatbikatının Osmanlı İmparatorluğu’nda aldığı şekiller-malikâne-divânî sistemi. Türkiye’de toprak meselesi-toplu eserler I, İstanbul: Gözlem Yayınları.
• Barkan, Ö. L. (1993). Tımar. İslam ansiklopedisi, Cilt 12(I), (ss. 286-333), İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Çağatay, N. (1947). Osmanlı İmparatorluğu’nda reayadan alınan vergi ve resimler. AÜDTCFD, V(5), 483-511.
• Develioğlu, F. (2008). Devellioğlu. Osmanlıca-Türkçe ansiklopedik lûgat, Ankara: Aydın Kitabevi.
• Emecen, F. M. (1989). XVI. asırda Manisa kazası. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Göyünç, N. (1979). “Hâne” deyimi hakkında. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, 32, 331-348.
• Göyünç, N. (1991). XVI. yüzyılda Mardin sancağı. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Hoca Sadeddin Efendi, (1992). Tacü’t-Tevarih. (İ. Parmaksızoğlu, Haz.). C. IV, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• İdrîs-i Bidlîsî. (2016). Selim-Şahnâme. (H. Kırlangıç, Haz.), Ankara: Hece Yayınları.
• İnalcık, H. (1987). Hicrî 835 tarihli suret-i defter-i sancak-i Arvanid. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Kerîmüddin Mahmud-i Aksarayî. (2000). Müsâmeretü’l-Ahbâr. (M. Öztürk, Çev.), Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Matrakçı Nasuh. Tarih-i Sultan Bayezid ve Sultan Selim Han. British Museum, Add. No. 23586.
• Merçil, E. (1993). Müslüman Türk devletleri tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Mordtmann, J.H., Darkot, B. (1993). Kâhta. İslam ansiklopedisi, Cilt 6, (ss. 89-91), İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Öz, M. (1997). XVI. yüzyılda Lâdik kazasında mâlikâne-divanî sistemi. Vakıflar dergisi, XXVI, 65-73.
• Öz, M. (1999). XV-XVI. yüzyıllarda Canik sancağı. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Sevim, A. (1988). Anadolu’nun fethi Selçuklular dönemi (başlangıçtan 1086’ya kadar). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Sevim, A.-Yücel, Y. (1989). Türkiye tarihi fetih, Selçuklular ve beylikler dönemi. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Söylemez, F. (2002). Osmanlı Dulkadirli siyasî ve sosyal münasebetleri. Türk Dünyası Araştırmaları, 138, 175-196.
• Söylemez, F. (2007). XVI. yüzyılda Pağnik nahiyesi. Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, 171, 201-240.
• Söylemez, F. (2011). Osmanlı Devletinde aşiret yönetimi-Rişvan Aşireti örneği-. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Sucu, M. (1985). Adıyaman ili ve ilçeleri (yakın çevre incelemeleri). Adana: Önder Matbaası.
• Sümer, F. (1949). Bozulus hakkında. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 7(1), 29-46.
• Taştemir, M. (1999). XVI. yüzyılda Adıyaman (Behisni, Hısn-ı Mansur, Gerger, Kâhta) sosyal ve iktisadî tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Turan, O. (1996). Selçuklular zamanında Türkiye. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1988). Anadolu beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu devletleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1988). Osmanlı tarihi. C. II, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Ünal, M. A. (1989). XVI. Yüzyılda Harput sancağı (1518-1566). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Ünal, M. A. (1991). XVI. yüzyıl sonlarında bir iltizam sözleşmesi. Tarih İncelemeleri, VI(1), 59-77.
• Ünal, M. A. (2011). Osmanlı tarih sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayınları.
• Yediyıldız, B. (1985). Ordu kazası sosyal tarihi (1455-1613). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Yinanç, M. H. (1944). Türkiye tarihi Selçuklular devri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• Mordtmann, J.H. ve Yinanç, M. H. (1993). Dulkadırlılar. İslam ansiklopedisi, Cilt 3, (ss. 654-662). İstanbul: Milli Eğitim Basım Evi.
• Yinanç, R. (1989). Dulkadirli beyliği. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Türkiye İstatistik Kurumu, Erişim tarihi: 10.04.2019, https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn=95&locale=tr-