Osmanlı Müzeciliğinin İşleyişine Bir Örnek: Müze-i Hümâyûn Kurşun Mühür Kataloğu

Yıl 2021, Cilt: 20 Sayı: 1, 212 - 238, 31.01.2021

Ayşe Ersay Yüksel

https://doi.org/10.21547/jss.610417

Öz

Osmanlı’da klasik çağdan beri ön hazırlıkları bulunan müzecilik faaliyetleri 19. Yüzyılda hızlı bir kurumsallaşma sürecine girmiştir. Bu sürecin en somut kazanımı olarak Osmanlı’nın ilk emperyal/milli müzesi olan “Müze-i Hümâyûn” 1889 yılında özerk bir devlet kurumu olarak varlık kazanmıştır. Modern sanat kurumlarının ortaya çıkışında kendi tarihinin dinamiklerini esas alan, özgün bir oluşum sistemine sahip Batılılaşma devri Osmanlı sanatının önemli sembollerinden biri olan Osmanlı müzesinin ortaya çıkması ve kurumsallaşmasının belgelerini çeşitli tarihsel kayıtlardan izlemektedir. Bu bağlamda dönemin Osmanlı müzesi müdür yardımcısı nümizmist Halil Edhem’in kaleme aldığı, H.1321/M.1904 tarihli “Müze-i Hümâyûn Kurşun Mühür Kataloğu” adlı katalog Osmanlı müzesinin ilk dönem yayınlarından biri olmasıyla önem taşır. Osman Hamdi Bey’in ön sözünü yazdığı, yaklaşık seksen sayfadan oluşan bu katalogda yer alan Arap, Arap-Bizans ve Osmanlı mühürleri incelenmiş ve resimlenmiştir. Şimdiye kadar araştırmacılar tarafından değerlendirilmemiş olan bu katalogda Osmanlı müzesinde mühürlerin nasıl bulunduğu, korunduğu, tasvir edildiği hakkında bilgiler yanında, kataloğun ortaya çıkmasında kullanılan yöntem, kaynaklar, dünya müzelerindeki çeşitli eserler ile yapılan karşılaştırmalar ve müze kavramına bakış açısı konusunda önemli ayrıntılar göze çarpmaktadır. Makalemizde bu katalogdaki koleksiyon bilgileri yanında, Osmanlı müzeciliğinin 20. yüzyılın başındaki durumu ile dünyadaki diğer müzelerle olan ilişkisi ve müzecilik anlayışı da değerlendirilecektir

Anahtar Kelimeler

Müze-i Hümâyûn, Kurşun Mühür, Osmanlı Müzeciliği, Halil Edhem Bey

An Example of The Functioning of The Ottoman Museum: Müze-i Hümâyûn Lead Seal Catalog

Öz

The museum activities, which have been pre-prepared since the classical age in the Ottoman Empire, entered a rapid institutionalization process in the 19th century. As the most concrete achievement of this process, the first imperial/national museum of the Ottoman Empire “Müze-i Hümâyûn” came into existence in 1889 as an autonomous state institution. In the emergence of modern art institutions based on the dynamics of history, the Westernization period with a unique formation system is one of the most important symbols of Ottoman art, the emergence and institutionalization of the Ottoman museum follow the documents from various historical records. In this context, the catalog of "Müze-i Hümâyûn Lead Seal Catalogue" dated to H.1321/M.1904, which was written by Halil Edhem, the deputy director of the Ottoman museum of the period, was of importance as it was one of the first publications of the Ottoman museum. Arab, Arab- Byzantine and Ottoman seals in this catalog about eighty pages, written by Osman Hamdi Bey's foreword, were examined and illustrated. In this catalog, which has not been evaluated by the researchers so far, it contains not only information about how the seals were found, preserved and depicted in the Ottoman museum, but also important details about the methods, sources used in the emergence of the catalog, comparisons with various works in the world museums and the point of view of the museum concept. In this article, besides the collection information in this catalog, the status of Ottoman museums at the beginning of the 20th century and their relationship with other museums in the world will be evaluated.

Anahtar Kelimeler

Müze-i Hümâyûn, Halil Edhem Bey, Lead Seal, Ottoman Museum, Halil Edhem Bey

Kaynakça

• Arık, R.O. (1953). Türk müzeciliğine bir bakış. İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.
• Cezar, M. (1994). Sanatta Batı’ya açılış ve Osman Hamdi. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Çal, H. (2009). Osmanlı’dan günümüze Türkiye’de müzeler. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 14, 315-334.
• Devellioğlu, F. (2006). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Ankara: Aydın Yayınları.
• Edhem, H. (1321). Müze-i Hümâyûn kurşun mühür kataloğu. İstanbul: Mahmud Bey matbaası.
• Eldem, E. (2014). Mendel- Sebah Müze-i Hümâyûn’u belgelemek. İstanbul: İstanbul Arkeoloji Müzeleri.
• Erdem, Y. (1999). Türkiye’de müzecilik. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Eyice, S. (1985). Arkeoloji müzesi ve kuruluşu. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, İstanbul: İletişim Yayınları, 6, 1596-1603.
• Madran, E. (1985). Osmanlı devletinde eski eser ve onarım üzerine gözlemler. Belleten, XLIX (195), 503-546.
• Mansel, A. M. (1960). Osman Hamdi bey. Belleten, XXIV (94), 291-301.
• O, İ. (1985). Tanzimat’ta vilayetlerde eski eser taraması. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, İstanbul: İletişim Yayınları, 6, 1599-1600.
• Perk,H & Berk, S.(2001). Osmanlı dünyasının siyasal, sosyal ve ticari ilişkilerinin bir aynası olarak mühür ve mühür sanatı. Art Decor, 100, 134-142.
• Shaw, W. M.K. (2004). Osmanlı müzeciliği, İstanbul: İletişim.
• Öz, T. (1949). Ahmet Fethi Paşa ve müzeler. Türk Tarih, Arkeologya ve Etnografya Dergisi, 5, 1-16.
• Türkseven, H. (2010). Osmanlı Devleti’nde eski eser politikası ve müze-i Hümâyûn’un kuruluşu. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Çanakkale Onsekiz Mart Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çanakkale.
• Orgun, Z. (1941-1942). Çinili köşk. Arkitekt, XI (12), 252-259.