Bilinmeyen Bir Divan Şairi-‘Adlî Ve Gazelleri-

Yıl 2023, Cilt: 22 Sayı: 4, 1230 - 1246, 20.10.2023

Musa Tılfarlıoğlu

https://doi.org/10.21547/jss.1310194

Öz

XVI. yüzyıl Osmanlı Devleti’nin siyaset, ekonomi ve bilim alanında zirveyi yaşadığı dönemdir. Devletin her alanda güçlü olması kültür ve sanat alanında da kendini göstermiş, divan edebiyatı bu yüzyılda en parlak dönemini yaşamıştır. Bu dönemde gelişimini tamamlayan divan şiirinde çok sayıda şair yetişmiş ve bu şairler daha önce örnek aldıkları Fars edebiyatı sahasında yetişmiş sanatçıların eserlerine denk eserler vermiştir. XVI. yüzyılda yetişen şairler tarafından işlenen klasik Türk edebiyatının estetik ve ahenk açısından kusursuz sayılabilecek bir seviyeye ulaştığı söylenebilir. Klasik Türk edebiyatının gelişimine katkıda bulunan bu şairlerin çoğunun adı, edebiyat tarihimiz için en önemli kaynaklar arasında olan tezkirelerde geçmektedir. Klasik Türk edebiyatı geleneği içerisinde eser vermesine rağmen tezkirelerde adı geçmeyen bazı şairlere ve eserlerine şiir mecmualarında rastlamak mümkündür. Farklı asırlarda veya aynı asırda yaşamış şairlere ait manzumeleri içerisinde barındıran şiir mecmuaları; klasik Türk edebiyatı ve Türk halk edebiyatına ait manzumeleri bir arada bulundurması sebebiyle de ayrı bir önem arz etmektedir. Son dönemlerde şiir mecmuaları üzerinde yapılan bilimsel çalışmalar neticesinde kaynaklarda adı geçmeyen çok sayıda şair ve bunların eserlerinin bilim âlemine kazandırılması mecmuaların klasik Türk edebiyatı açısından ne kadar önemli olduğunu kanıtlar niteliktedir. Çalışmamızın konusunu oluşturan eser; İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi “Nekty 10002” numarada kayıtlı 46 varaktan müteşekkil mecmuadır. Mecmua içerisinde Taci-zâde Cafer Çelebi, İbn Kemâl, Hayreti, İshâk Çelebi, Hayâlî, Sultân Mustafa, Adlî, İbrahim, Necâtî Bey, Ahmed Paşa gibi XV-XVI. yüzyıla ait sanatçıların manzumeleri bulunmaktadır. Bu sanatçılardan Adlî’nin mecmua içerisinde “Karaverye” adında bir şehrengizi ve altı gazeli yer almaktadır. Çalışmamızda XVI. yüzyıl şairleri arasında yer alan ancak tezkirelerde adı geçmeyen Adlî hakkında bilgi verilip daha sonra şairin altı gazeli şekil, üslup, muhteva açısından incelenip transkripsiyonlu metni verilecektir.

Anahtar Kelimeler

XVI. yüzyıl, klasik Türk edebiyatı, mecmua, Adlî, gazel

Bilinmeyen Bir Divan Şairi-‘Adlî Ve Gazelleri-

Öz

16th century, is the period when the Ottoman Empire experienced its peak in the field of politics, economy and science. The state's strength in all areas also showed itself in the field of culture and art, and Divan literature lived its brightest period in this century. In this period, many poets were trained in divan poetry, which completed its development, and these poets produced works equivalent to the works of artists who were trained in the field of Persian literature, which they took as an example. It can be said that classical Turkish literature, processed by poets who grew up in the 16th century, has reached a level that can be considered perfect in terms of aesthetics and harmony. The names of most of these poets who contributed to the development of classical Turkish literature are mentioned in the tezkires, which are among the most important sources for our literary history. It is possible to come across some poets and their works, whose names are not mentioned in the tezkires, although they produced works within the tradition of classical Turkish literature. Poetry magazines containing poems belonging to poets who lived in different centuries or the same century; It is also important because it contains the poems of classical Turkish literature and Turkish folk literature. As a result of recent scientific studies on poetry magazines, the fact that many poets whose names are not mentioned in the sources and their works are brought to the scientific world proves how important the magazines are in terms of classical Turkish literature. The work that constitutes the subject of the study; Istanbul University Rare Works Library is a journal consisting of 46 leaves registered under the number "Nekty 10002". In the journal, such as Taci-zâde Cafer Çelebi, İbn Kemal, Hayreti, İshâk Çelebi, Hayâlî, Sultan Mustafa, Adlî, İbrahim, Necati Bey, Ahmed Pasha XV- XVI. the poems of the artists of the century are included. Adlî, one of these artists, has a shehrengiz named "Karaverye" and six ghazals in the magazine. In our study, information about Adlî, who is among the poets of the XVI th century but whose name is not mentioned in the tezkires, will be given, and then the six ghazals of the poet will be examined in terms of form, style and content, and the transcripted text of the ghazals will be given.

Anahtar Kelimeler

XVI. century, Classical Turkish literature, Journal, Adlî, Ghazal.

Kaynakça

• Akpınar, Ş. ve İner, C. (2022). Yapı Kredi Araştırma Kütüphanesi Y. 0339 numarada kayıtlı mecmua-i eş’âr ve MESTAP’a göre tasnifi. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi, 6 (1), 25-82.
• Aydemir, Y. (2007). Metin neşrinde mecmuaların rolü ve karşılaşılan problemler, Turkish Studies/ Türkoloji Araştırmaları, 2 (3), 122-137.
• Bayram, Y. (2022). Adlî, Sultan Bâyezîd-i Velî bin Fâtih Sultân Mehmed. https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/adli-sultan-bayezidi-veli-bin-fatih
• Devellioğlu, F. (1996). Osmanlıca-Türkçe ansiklopedik lügat. İstanbul: Aydın Yayınları.
• Dilçin, C. (1983). Örneklerle Türk şiir bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Efe, Z. (2022). Adlî ve Karaferye Şehrengizi. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi, 6 (2), 569-603.
• Fidan, G. G. (2010). Konya Mevlana Müzesi 2095 numarada kayıtlı Mevlevilikle ilgili bir mecmuadan hareketle Bâkî’nin yayımlanmamış bir şiiri, Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 1 (2), 95-108.
• Gıynaş, K. A. (2011). Şiir mecmuaları hakkında yapılan çalışmalar bibliyografyası. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi/SEFAD, 25, 245-260.
• Gürbüz, M. (2012). Şiir mecmûaları üzerine bir tasnif denemesi. Aynur H., vd., (Ed.). Eski Türk edebiyatı çalışmaları VII mecmûa: Osmanlı edebiyatının kırkambarı. (1. Baskı, s. 97-115). İstanbul: Turkuaz Yayınları.
• Kanar, M. (2009). Osmanlı Türkçesi sözlüğü, c. II, İstanbul: Say Yayınları.
• Kaplan, Y. (2020). Cevherî-İbn-i Yemîn. https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/cevheri-ibni-yemin
• Kılıç, F. (2020). Adlî, Şeyh Hasan Abdullah Efendi. https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/adli-seyh-hasan-adlullah-efendi
• Kılıç, A. (2012). Mecmûa tasnifine dâir. Aynur H., vd., (Ed.). Eski Türk edebiyatı çalışmaları VII mecmûa: Osmanlı edebiyatının kırkambarı. (1. Baskı, s. 75-97). İstanbul: Turkuaz Yayınları.
• Köksal, M. F. (2012). Şiir mecmualarının önemi ve mecmuaları sistematik tasnifi projesi (MESTAP). Aynur H., vd., (Ed.). Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları VII: Mecmua: Osmanlı Şiirinin Kırkambarı, (1. Baskı, s. 409-431). İstanbul: Turkuaz Yayınları.
• Kuru, E. (2014). Nesîmî’den yegâne niteliğinde bir muvaşşah örneği, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2 (8), 531-547.
• Muallim N. (2009). Lugat-ı Naci (A. Kartal, haz), Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Yekta Saraç, M. A. (2014). Klasik edebiyat bilgisi –Belâgat ve biçim-ölçü-kafiye, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Süngü, Z. (2020). Şiir mecmuaları hakkında yapılan yeni çalışmalar bibliyografyası ve MESTAP. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 25, 917-1056.
• Tunç, S. (2000). Konya Mevlana Müzesi 2455 numarada kayıtlı bir şiir mecmuası, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6, 105-139.
• Uzun, M. İ. (2003). Mecmua. Türkiye diyanet vakfı İslam ansiklopedisi”, (Cilt 28, s. 265-268) İstanbul: Türk Diyanet Vakfı Yayınları.
• Yekbaş, H. (2012). Divan şairinin sessiz ve gizli anlatımı: Muvaşşah, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 7 (3), 2650-2700.
• Yılmaz, O. (2008). Metin te’sisinde şiir mecmualarının katkısına bir örnek: Süleymaniye Kütüphanesi Hacı Mahmud Efendi Koleksiyonu 5214 numaralı mecmua ve muhtevası, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 1, 255-280.