Cumhuriyete Giden Süreçte Modern Eğitim Anlayışının İlk Yansımaları: İzmir Terakki-i İnas İbtidai Mektebi

Yıl 2023, Cilt: 22 Sayı: Cumhuriyet'in 100. Yılı, 146 - 168, 28.10.2023

Mensure Kızıl Öztürk

https://doi.org/10.21547/jss.1358000

Öz

1869 Maarif-i Umumiye Nizamnamesi, modern eğitim kurumlarının oluşturulmasında atılan en önemli adımdır. Nizamname kapsamında ilköğretimin zorunlu hâle getirilmesi, kız rüşdiye ve kız öğretmen okullarının açılması, merkez ve taşrada yeni tarzda maarif kurumlarının tesisi, bilgi ve kültür seviyesi yüksek öğretmenlerin yetiştirilmesi gibi batılı tarzda kurumsallaşmaya gidilmesi çağdaş eğitim modelini ön plana çıkaran bir gelişmedir. Bu çalışmada, 1892 yılında teşkil edilen İzmir Terakki-i İnas İbtidai Mektebi’nin açılması ile ilköğretim düzeyinde bir kız okulunun eğitime dâhil edilmesi ve Osmanlı eğitim tarihinde usul-i cedid ile yeni öğretim ilke ve yöntemlerinin kullanılarak öğretmenlik mesleğinin icra edilmesi konuları Osmanlı Arşiv Belgeleri ışığında ele alınacaktır. Ayrıca İzmir Terakki-i İnas İbtidai Mektebi’nin kız öğrenci yetiştirilmesinin yanı sıra Darülmuallimat bünyesinde yine kadın öğretmen eğitimi için de bir kurum hüviyetini taşıması; yapılan tayinler, mezun öğretmen kayıtları, mektebin idaresi, öğrencilere takdim edilen mezuniyet belgeleri ve talim heyetlerine dair bilgiler içeren cetvellerin incelenerek dönemin eğitim anlayışı ortaya çıkarılacaktır. Modern eğitim kurumlarının gelişiminde yeni usullerin uygulanması ve işleyişindeki bazı aksaklıkların da ele alınacağı İzmir Terakki-i İnas İbtidai Mektebi örneği dönemin toplumsal düşünce sisteminde ve eğitim anlayışında meydana gelen değişimler ile eğitimin kurumsallaşmasında nasıl bir sürecin işlediğine dair bilgilere ulaşılması açısından önemlidir. Cumhuriyet dönemi eğitim sisteminde bilgisi, düşünce yapısı ve eğitim anlayışıyla topluma dâhil olan çağdaş bir kadın figürünün oluşmasında söz konusu modern eğitim kurumlarının ciddi katkıları görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Cumhuriyet, Eğitim, İzmir, Modernleşme, Terakki İnas İbtidai Mektebi

The First Reflections Of Modern Education İn The Process Leading To The Republic; İzmir Terakki-i İnas İbtidai Mektebi (The New Central School For Girls)

Öz

1869 Maarif-i Umumiye Nizamnamesi (The Regulation of Public Education) is the most important step taken in the establishment of modern educational institutions. Within the scope of the ordinance, making primary education compulsory, opening the new school for girls rüşdiye and girls teacher schools, establishing modern educational institutions in the centre and provinces training teachers with a high level of knowledge and culture, and western-style institutionalisation were important developments that brought the modern education model to the forefront. In this study, it is important that a girls school at the primary level was included in education with the opening of Izmir Terakki-i İnas İbtidai Mekteb (The New Central School For Girls) in 1892. In the history of Ottoman education, the issues of performing the teaching profession by using new teaching principles and methods will be discussed. These issues will be discussed by analysing the documents of the Ottoman Archives. However, it is seen that Izmir Terakki-i İnas İbtidai Mekteb was opened for the education of female students and female teachers. In this school, there are the appointments of teachers, records of graduated teachers, the administration of the school, the graduation certificates of the students and the committees in charge of the school. The implementation of new methods in the development of modern educational institutions and some of the problems in their functioning will be discussed with the example of Izmir Terakki-i İnas İbtidai Mekteb and the change in the social thought system of the period will be discussed. In the education system of the Republican period, the formation of a modern woman figure in the society with a knowledgeable, thoughtful and new understanding of education is very important.

Anahtar Kelimeler

Repuclic, Education, Izmir, Terakki İnas İbtidai Mekteb (The New Central School For Girls), Modernisation

Kaynakça

• Arşiv Kaynakları
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• BOA, Bab-ı Ali Evrak Odası (BEO), 456/34180.
• BOA, İrade Dahiliye (İ.DH), 1058/83089.
• BOA, Maarif Nezareti Tedrisat-ı İbtidaiyye Kalemi (MF.İBT), 19/137; 29/53; 106/40.
• BOA, Maarif Nezareti Mektubi Kalemi (MF.MKT), 5/ 45; 1/ 73; 119/ 110; 191/ 61; 197/ 74; 83/ 68; 156/53; 267/ 30; 260/ 30; 276/ 23; 95/ 117; 83/ 68; 294/ 33; 195/ 11.
• BOA, Şuray-ı Devlet Evrakı (ŞD), 213/11.
• BOA, Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi Evrak (TS.MA.e), 1389/90.
• BOA, Yıldız Esas Evrakı Defterleri (Y.EE), 112/6.
• Resmi ve Süreli Yayınlar
• Osmanlı Devlet Salnamesi (Salnâme-i Devlet-i Aliyye-i Osmaniye), 1299, 1300, 1301, 1303, 1326.
• Aydın Vilayet Salnamesi, 1302, 1303, 1307, 1311, 1313, 1314, 1316, 1317, 1326.
• Ahenk, 9 Eylül 1903; 14 Nisan 1907; 20 Mayıs 1913.
• “Kız rüşdiye mektebinden bir feryad”, Köylü Gazetesi, 7 Ocak 1911.
• İttihad, 23 Kasım 1911.
• Takvim-i Vekayi, 1218/ 1862.
• Kitap ve Makaleler
• Akyüz, Y. (2019). Türk eğitim tarihi. Ankara: Pegem Akademi.
• Akyüz, Y. (1999). Osmanlı son döneminde kızların eğitimi ve öğretmen Faika Ünlüer’in yetişmesi ve meslek hayatı. Milli Eğitim, (143), 12-32.
• Alkan, M. Ö. (2003). İmparatorluk’tan Cumhuriyet’e Selanik’ten İstanbul’a Terakki vakfı ve Terakki okulları 1877-2000. İstanbul: Terakki Vakfı Yayınları.
• Antel, S. C. (1940). Tanzimat maarifi. Tanzimat. I, İstanbul: Maarif Matbaası.
• Arıkan, Z. (2006). İzmir basın tarihi (1868-1938). İzmir: Ege Üniversitesi Yayınları.
• Atuf, N. (1930). Türkiye maarif tarihi hakkında bir deneme. Ankara: Milliyet Matbaası Muallim Ahmet Halit Kütüphanesi.
• Aydın, M. (2020). Osmanlı eğitiminin modernleşme dönemi. Köçer, M. ve Koçoğlu, E. (Ed.). Eğitim tarihi. Ankara: Pegem Yayınevi.
• Berker, A. (1945). Türkiye’de ilköğretim I (1839-1908). Ankara: Milli Eğitim Yayınları.
• Berkes, N. (2004). Türkiye’de çağdaşlaşma. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Beyru, R. (2000). 19. yüzyılda İzmir’de yaşam. İstanbul: Literatür Yayıncılık.
• Cevdet Paşa. (1953). Tezâkir. 1-12, (Baysun, C. Yay.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Düstûr. (1289). I. Tertip, C. II, Dersaadet: Matbaa-i Amire.
• Ergin, O. (1940). Türkiye maarif tarihi. C. II. İstanbul: Osmanbey Matbaası.
• Kayaoğlu, T. (1998). Türkiye’de tercüme müesseseleri. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Koçer, H. A. (1991). Türkiye’de modern eğitimin doğuşu ve gelişimi. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Kodaman, B. (1991). Abdülhamid devri eğitim sistemi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Mahmud Cevat. (2001). Maarif-i Umumiye Nezareti tarihçe-i teşkilat ve icraatı XIX. asır Osmanlı maarif tarihi. (Kayaoğlu, T. Haz.). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Muallim Cevdet [İnançalp]. (1916). Darülmuallim’in 70. sene-i devriyesi münasebetiyle verilen konferans. Tedrisat Mec¬muası, 30 (6), 175-200.
• Öztürk, C. (1993). Darülmuallimat. İslâm Ansiklopedisi. C. VIII. İstanbul: TDV Yayınları.
• Öztürk, C. (1996). Atatürk devri öğretmen yetiştirme politikası. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Sakaoğlu, N. (2003). Osmanlı’dan günümüze eğitim tarihi. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Scherzer, K. V. (2001). İzmir 1873. (Pınar, İ. Çev.). İzmir: İzmir Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
• Somel, S. A. (2015). Osmanlı’da eğitimin modernleşmesi (1839-1908) İslamlaşma, otokrasi ve disiplin. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Şahin, A. A. (2018). Osmanlı Devleti’nde rüşdiye mektepleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Tunalı, A. C. (2006). Hasan Fehmi Paşa’nın Aydın valiliği döneminde eğitim-öğretimde düzenlemeler. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 46 (1), 137-151.
• Tutsak, S. (2002). İzmir’de eğitim ve eğitimciler (1850-1950). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Yanardağ, A. (2020). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e ilk mektepler talimatnameleri (1915- 1929). Turkish History Education Journal, 9 (1), 89-108.
• Elektronik Arşiv Kaynağı
• https://archives.saltresearch.org/handle/123456789/103290. (Erişim tarihi: 09.09.2023).