Cumhuriyetin 100. Yılında Türk Dış Politikasına Dair Bir Değerlendirme: Güvenlik Arayışından Güvenlik Sağlayan Küresel Oyunculuğa

Yıl 2023, Cilt: 22 Sayı: Cumhuriyet'in 100. Yılı, 500 - 518, 28.10.2023

Hüseyin Bağcı , Murat Demirel

https://doi.org/10.21547/jss.1361031

Öz

Geçen yüz yıl zarfında Türkiye, uluslararası sistemdeki aktörlerle tarihsel ilişkileri göz önüne alındığında kendi ulusal çıkarları doğrultusunda pragmatik etkileşim ağları örebilen, uluslararası sistemin bağlamsal baskıları altında değişim getiren hamleler yapabilen, ilgili aktörlerle her konuda anlaşamasa da ilişki ağlarını iş birliğine yönelik şekilde sürdürme becerisine sahip, etkileşimlerini jeopolitik konumunun bir gereği olarak dengede tutabilen bir aktör olarak gözükmektedir. Türk dış politikasının 100 yıllık seyrini neden-sonuç ilişkileriyle incelemenin güçlüğüne rağmen bu makale tarihsel süreci dikkate alarak Türk dış politikasının 2023 yılındaki portresini betimleyici bir alt yapı ile yeni bir çerçevede yorumlamaktadır. Cumhuriyet’in 100. yılında, dünyada jeopolitik kırılmaların yaşandığı bir dönemde, küresel bir oyuncu ve güvenlik sağlayan bir aktör olan Türkiye’nin bu kırılmalardan en fazla etkilenen ve etkilenecek olan ülkelerden biri olduğu söylenebilir. Bu bağlam içerisinde, Türk dış politikasına dair dört temel özellikten söz edilebileceğini savunan makale, bu iddiayı ilgili veri, gözlem ve örneklerle açıklamaya çalışmıştır. Bu argüman, Türkiye’nin diplomatik kapasite ve yeteneklerindeki gelişimin, uluslararası düzen içerisinde Türk dış politikasını etki sahasını da genişleterek daha etkili bir hâle getirme yöneliminde olduğu; Türkiye’nin, güç merkezleri olarak ifade edilebilecek Amerika Birleşik Devletleri (ABD), Avrupa Birliği (AB), Çin ve Rusya ile etkileşimde bulunma ve çıkarlarını denge politikasıyla sağlama eğiliminde olduğu; Türkiye’nin uluslararası sistem içerisinde güvenlik sağlayan bir aktör konumuna geldiği ve Türk dış politikasının son 100 yıllık tecrübesinin, Türkiye’yi uluslararası sistemde daha dirençli bir aktöre dönüştürebilecek unsurlar içerdiği şeklindedir.

Anahtar Kelimeler

Türk dış politikası, dış politika, diplomasi, güç dengesi siyaseti

An Evaluation of Turkish Foreign Policy on the 100th Anniversary of the Republic: From ‘Seeking for Security’ to ‘Providing Security’ as a Global Actor

Öz

Considering its historical relations with the actors in the international system over the last century, Türkiye has been able to build pragmatic interaction networks in line with its national interests, to conduct policies that bring change under the contextual pressures of the international system, to have the ability to maintain its networks of relations cooperatively even if it does not agree on every issue with the relevant actors, and manage to keep the essence of the balance of power in its interactions as a requirement of its geopolitical status. Despite the difficulty of examining the 100-year course of Turkish foreign policy with cause-effect relationships, this article by taking the historical process into consideration aims to interpret the portrait of Turkish foreign policy in 2023 in a new framework with a descriptive infrastructure. In the 100th anniversary of the Republic, at a time when geopolitical ruptures are taking place in the world, it can be said that Türkiye, as a global player and a security-providing actor, is one of the countries that has been affected by these breaking points mostly. This article which argues for four basic features that could be attached to Turkish foreign policy, tries to explain this claim with relevant data, observations, and examples. This argument includes the following points: the development of Türkiye's diplomatic capacity and capabilities tends to make Turkish foreign policy more effective by expanding its sphere of influence within the international order; Türkiye interacts with the United States (USA), European Union (EU), China and Russia, which can be described as centers of power and tends to ensure its interests with a balance of power policy; Türkiye has become a security-providing actor within the international system, and finally the experience of the last 100 years of Turkish foreign policy contains elements that could transform Türkiye into a more resilient actor within the international system.

Anahtar Kelimeler

Turkish foreign policy, foreign policy, diplomacy, balance of power politics

Kaynakça

• Ahmed H. (23 Temmuz 2022). Antalya diplomacy forum. Erişim tarihi: 11.09.2023, https://thediplomaticinsight.com/antalya-diplomacy-forum/
• Akan, A. K. (14 Şubat 2022). Terör örgütü PKK'nın elebaşı Öcalan'ın Türkiye'ye getirilmesinin üzerinden 23 yıl geçti. Anadolu Ajansı. Erişim tarihi: 10.10.2023, https://www.aa.com.tr/tr/gundem/teror-orgutu-pkknin-elebasi-ocalanin-turkiyeye-getirilmesinin-uzerinden-23-yil-gecti/2502163
• Aktaş T., (25 Mayıs 2023). Afrika Birliği, 60'ıncı yılında siyasi ve ekonomik bağımsızlık için mücadeleyi sürdürüyor. Anadolu Ajansı. Erişim tarihi: 10.09.2023, https://www.aa.com.tr/tr/dunya/afrika-birligi-60inci-yilinda-siyasi-ve-ekonomik-bagimsizlik-icin-mucadeleyi-surduruyor/2905560.
• Aksu, F. (t.y.). Kendine yardım. Secopedia. Erişim Tarihi: 11.10.2023, http://www.secopedia.org/hakkinda/
• Aktürk, Ş. /Ed.) (2020). Debating Turkey’s Grand Strategy [Special Issue]. Perceptions, 25 (2).
• Antalya Diplomacy Forum. (t.y.). ADF 2022. Erişim Tarihi: 11.09.2023, https://antalyadf.org/en/adf-english/
• Aslan, M. (2019). Turkey’s Reconstruction Model in Syria. SETA Publications. Erişim Tarihi:11.10.2023, https://setav.org/en/assets/uploads/2019/04/R139Syria.pdf
• Avrupa Birliği Başkanlığı (2023). Türkiye-AB ilişkilerinin tarihçesi. Erişim tarihi: 11.10.2023, https://www.ab.gov.tr/turkiye-ab-iliskilerinin-tarihcesi_111.html
• Aydın, M. (2000). Determinants of Turkish foreign policy: Changing patterns and conjunctures during the Cold War. Middle Eastern Studies, 36 (1), 103-139 . Aydın, M. (1996). Turkey and Central Asia: Challenges of change. Central Asian Survey, 15 (2), 157-177.
• Aydın, M. (1999). Determinants of turkish foreign policy: Historical framework and traditional inputs. Middle Eastern Studies, 35 (4), 152-186.
• Bağcı H. ve Erdurmaz S. (2017). Turkey-Russia relations in the era of the Justice and Development Party (Ak Party). From honeymoon to separation and reconciliation again. Zellner W. (Ed.) (2017). Security narratives in Europe (s. 131-145). Baden-Baden: Nomos.
• Bağcı, H. (2004). 11 Eylül sonrası dönemde Türk dış ve güvenlik politikalarındaki gelişmeler ve yeni parametreler. Bal, İ. (Ed.) (2004). 21. yüzyılda Türk dış politikası (s. 911-916). Ankara: Nobel.
• Bağcı, H. (2004). Türkiye ve AGSK: Beklentiler, endişeler. Bal, İ. (Ed.) (2004). 21. yüzyılda Türk dış politikası (s. 939-958). Ankara: Nobel.
• Bağcı, H. (2019). Türk dış politikasında 1950’li yıllar (5. Baskı). Ankara: Orion Yayınevi.
• Bağcı H. Ve Kardaş Ş. (2003). Post September 11 impact: The strategic importance of Turkey revisited. Paper prepared for the CEPS/IISS European Security Forum, Brussels. Erişim tarihi: 07.10.2023, http://www.eusec.org/bagci.htm.
• Bayram M. (2021). Türkiye Afrika işbirliği: Üçüncü bir yol mümkün mü? (SETA Analiz, sayı 358, Aralık 2021). SETAV. Erişim tarihi: 10.09.2023, https://setav.org/assets/uploads/2021/12/A358.pdf
• BBCNEWS. (6 Ocak 2020). Libya conflict: Turkey sends troops to shore up UN-backed government. Erişim Tarihi: 11.10.2023, https://www.bbc.com/news/-africa-51003034
• BBCNEWS Türkçe. (22 Temmuz 2022). Tahıl koridoru anlaşması: Beyaz Saray ve AB, İstanbul'daki anlaşmayı 'memnuniyetle' karşıladı. Erişim tarihi: 11.09.2023, https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-62261317
• Bull, H. (2012). The anarchical society: A study of order in world politics (4. Baskı). Palgrave Macmillan.
• Canlı, E. (30 Aralık 2020). Türkiye’nin desteği 2020 yılında Libya’nın kaderini değiştirdi. Anadolu Ajansı. Erişim tarihi: 11.10.2023, https://www.aa.com.tr/tr/dunya/turkiyenin-destegi-2020-yilinda-libyanin-kaderini-degistirdi/2093486
• CIA – World Fact Book (2023). Explore all countries – Syria. Erişim tarihi: 11.10.2023, https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/syria/
• Çelikpala, M. (2010). Türkiye ve Kafkasya: Reaksiyoner dış politikadan proaktif ritmik diplomasiye geçiş. Uluslararası İlişkiler, 7, 25, 93-126. Demir, S. ve Eminoğlu A. Giriş. Demir, S. ve Eminoğlu A. (Ed.). Türk-Amerikan ilişkileri: İki yüzyıllık bir serüven ve ötesi (s.1-6). Ankara: Barış Kitap.
• Demirel M. (2023). Türkiye’nin terörle mücadele politikalarına genel bir bakış (11 Eylül 2001 Sonrası). Aslan M. (Ed.). Türkiye’nin terörizm ile mücadelesi: Kavram, süreç ve yöntem (s. 175-206). Ankara: SETA Yayınları.
• Demirel, M. (2017). Hedley Bull perspektifinden uluslararası toplum kavramsallaştırması ve kurumları. Yüzüncü Yıl Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 3, 46-85.
• Diplomasi Akademisi. (t.y.) 25th International junior diplomats training program. Erişim tarihi: 12.09.2023, http://diab.mfa.gov.tr/25-international-junior-diplomats-training-program.en.mfa
• Diplomasi Akademisi. (t.y.). 2021 Annual Report. Erişim tarihi: 12.09.2023, http://diab.mfa.gov.tr/diab/wp-content/uploads/2022/02/2021-Annual-Report.pdf
• Ekşi, M. (2018). Türk dış politikasının ultimo ratiosu: Yumuşak güçten sert güce Türkiye’nin Suriye politikası. Karadeniz Araştırmaları, 15 (60) , 71-99.
• Ertan, T. F. (t.y.). Sadabad Paktı (8 Temmuz 1937). Atatürk Ansiklopedisi. Erişim tarihi: 10.10.2023, https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/sadabat-pakti/
• EURONEWS. (17 Ocak 2020). Türkiye’nin hangi ülkelerde askeri üssü var?. Erişim tarihi: 9.10.2023, https://tr.euronews.com/2020/01/17/turkiye-nin-yabanci-topraklarda-askeri-varligi-ne-hangi-ulkelerde-us-bulunduruyor
• EUROPOL (2021). European Union terrorism situation and trend report, Publications Office of the European Union, Luxembourg. Erişim tarihi: 11.10.2023, https://www.europol.europa.eu/cms/sites/default/files/documents/tesat_2021_0.pdf
• Fidan G. (2017). Cumhuriyet’in Çinli misafirleri. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Fidan H., (2023). Turkish foreign policy at the turn of the ‘century of Türkiye’: Challenges, vision, objectives, and transformation. Insight Turkey, 25 (3), 11-25.
• Güvenç S., (20 Eylül 2022). NATO üyesi Türkiye, Şanghay İşbirliği Örgütü'ne üye olabilir mi?. EURONEWS. Erişim tarihi:12.09.2023, https://tr.euronews.com/2022/09/20/nato-uyesi-turkiye-sanghay-isbirligi-orgutune-uye-olabilir-mi
• Hazar, N. (2016). Türkiye Afrika ilişkileri: Türkiye’nin dost kıtaya açılım stratejisi. Ankara: Akçağ.
• Hazar, N. (2020). Dış politika anıları: Güncemden notlar 1967-2018. Ankara: İmge Kitabevi. Heart of Asia – İstanbul Process. (t.y.). About Heart of Asia – İstanbul Process. Erişim tarihi: 11.09.2023, https://www.hoa.gov.af/about-us/about-hoa-ip.html
• Independent Türkçe (19 Eylül 2023). Cumhurbaşkanı Erdoğan, BM Genel Kurulu'nda konuştu: Karabağ Azerbaycan toprağıdır. Erişim tarihi: 10.10.2023, https://www.indyturk.com/node/662056/siyaset/cumhurba%C5%9Fkan%C4%B1-erdo%C4%9Fan-bm-genel-kurulunda-konu%C5%9Ftu-karaba%C4%9F-azerbaycan-topra%C4%9F%C4%B1d%C4%B1r
• Karaosmanoğlu, Ali L. (1983). Turkey’s security and the Middle East. Foreign Affairs, 62 (1), 157-175.
• Karaosmanoğlu, Ali L. (2012). NATO’nun dönüşümü. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Karaosmanoğlu A. L. ve Aydınlı E. (2020). Strateji düşüncesi kuram, paradoks, uygulama. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Kırış Ö. Y., (2020) Türk-İngiliz-Fransız bağlaşması (19 Ekim 1939). Atatürk Ansiklopedisi. Atatürk Araştırma Merkezi Başkanlığı. Erişim tarihi: 14.09.2023, https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/turk-ingiliz-fransiz-baglasmasi-19-ekim-1939/
• Koçak, C. (2013). Türk-Alman ilişkileri (1923-1939). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Kühnhardt L. (1999). On Germany, Turkey, and the United States. Bağcı H.,James J., and Kühnhardt L. (Ed.) (2004). Baden-Baden: Verlagsgesellschaft.
• Lowy Institute. (t.y.). Global Diplomacy Index 2021 country ranking. Erişim tarihi: 10.09.2023, https://globaldiplomacyindex.lowyinstitute.org/country_rank.html.
• Lucas, W. S. (1992). NATO, ‘Alliance’ and the Suez crisis. Heuser B. & O’Neill R. (Ed.). Securing peace in Europe, 1945-62: Thoughts for the post-cold war era (260-276). Palgrave- MacMillan,
• MSB Kara Kuvvetleri Komutanlığı, (t.y.). Terörle mücadele – Fırat Kalkanı Harekâtı. Erişim tarihi: 10.10.2023, https://www.kkk.tsk.tr/firat-kalkani.aspx
• Oğuzlu, H. T. ve Güngör U. (2006). Peace operations and the transformation of Turkey’s security policy. Contemporary Security Policy, 27 (3), 472-488.
• Oran B. (Ed.). (2009). Türk dış politikası: Kurtuluş savaşından bugüne olgular, belgeler, yorumlar (Cilt 1, 1919-1980) (15. Baskı). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Öztürk, O. M. (t.y.). Balkan Antantı. Atatürk Ansiklopedisi. Erişim tarihi: 10.10.2023, https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/balkan-antanti/
• Palabıyık, D. Ç. (30 Eylül 2022). Afrika açılımı Türkiye'nin kıtayla ticaret hacmini 45 milyar dolar seviyesine çıkardı. Anadolu Ajansı. Erişim tarihi: 10.09.2023, https://www.aa.com.tr/tr/dunya/afrika-acilimi-turkiyenin-kitayla-ticaret-hacmini-45-milyar-dolar-seviyesine-cikardi/2698819#:~:text=T%C3%BCrkiye'nin%2048%20Afrika%20%C3%BClkesi,ile%20Serbest%20Ticaret%20Anla%C5%9Fmas%C4%B1%20bulunuyor.
• Parlar Dal, E. (2018). Assessing Turkey’s changing conflict management role after the Cold War: Actorness, approaches and tools. Third World Quarterly, 39 (12), 2291-2314.
• PWC Global (t.y.). The World in 2050. Erişim tarihi: 08.10.2023, https://www.pwc.com/gx/en/research-insights/economy/the-world-in-2050.html
• Rusya Federasyonu Türkiye Büyükelçiliği. (t.y.) Büyükelçiliğimiz hakkında: Rusya’nın Ankara büyükelçiliği. Erişim tarihi: 10.09.2023, https://turkey.mid.ru/tr/embassy/b_y_kel_ili_imiz_hakk_nda/#:~:text=Rusya'n%C4%B1n%20Ankara%20B%C3%BCy%C3%BCkel%C3%A7ili%C4%9Fi&text=4%20Ekim%201920'de%20Sovyet,olan%20Sovyet%20b%C3%BCy%C3%BCkel%C3%A7ili%C4%9Finin%20a%C3%A7%C4%B1l%C4%B1%C5%9F%C4%B1%20yap%C4%B1lm%C4%B1%C5%9Ft%C4%B1r.
• Seben, H. T. (13 Nisan 2021). Unutulmakta olan bir temsilciliğimiz: T.C. Nanking Büyükelçiliği. Ankara Politikalar Merkezi. Erişim tarihi: 11.10.2023, https://apm.org.tr/2021/04/13/unutulmakta-olan-bir-temsilciligimiz-t-c-nanking-buyukelciligi/
• Şimşir, B. N. (2006). Cumhuriyetin ilk çeyrek yüzyılında Türk diplomatik temsilcilikleri ve temsilcileri (1920-1950). Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 22, 15-90.
• T.C. Dışişleri Bakanlığı. (t.y.-). Suriye halkının dostları grubu ikinci konferansı başkanlık sonuçları, 1 Nisan 2012, İstanbul. Erişim tarihi: 10.09.2023, https://www.mfa.gov.tr/chairman_s-conclusions-second-conference-of---the-group-of-friends-of-the-syrian-people-istanbul_-1-april-2012.tr.mfa
• T.C. Dışişleri Bakanlığı. (t.y.-a). Dünya insani zirvesi 23-24 Mayıs 2016 tarihlerinde İstanbul’da düzenlendi. Erişim tarihi: 10.09.2023, https://www.mfa.gov.tr/dunya-insani-zirvesi-23_24-mayis-2016-tarihlerinde-istanbul_da-duzenlendi.tr.mfa.
• T.C. Dışişleri Bakanlığı. (t.y.-b). Karadeniz Ekonomik İşbirliği Örgütü (KEİ). Erişim tarihi: 10.09.2023, https://www.mfa.gov.tr/karadeniz-ekonomik-isbirligi-orgutu-_kei_.tr.mfa.
• T.C. Dışişleri Bakanlığı. (t.y.-c). No: 139, 5 Mayıs 2015, İstanbul Sözleşmesi denetim organı GREVIO’nun seçimleri hk., Erişim tarihi: 10.09.2023, https://www.mfa.gov.tr/no_-139_-5-mayis-2015_-istanbul-sozlesmesi-denetim-organi-grevio_nun-secimleri-hk_.tr.mfa
• T.C. Dışişleri Bakanlığı. (t.y.-ç). No: 149, 29 Mayıs 2012, II. İstanbul Somali konferansı hk., Erişim tarihi: 10.09.2023, https://www.mfa.gov.tr/no_-149_-29-mayis-2012_-ii_-istanbul-somali-konferansi-hk_.tr.mfa
• T.C. Dışişleri Bakanlığı. (t.y.-e). Türk Konseyi (Türk Dili Konuşan Ülkeler İşbirliği Konseyi). Erişim tarihi: 10.09.2023, https://www.mfa.gov.tr/turk-konseyi.tr.mfa.
• T.C. Dışişleri Bakanlığı. (t.y.-f). Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı tarihçesi. Erişim tarihi: 10.09.2023,https://www.mfa.gov.tr/turkiye-cumhuriyeti-disisleri-bakanligi-tarihcesi.tr.mfa#:~:text=Co%C4%9Frafi%20da%C4%9F%C4%B1l%C4%B1m%20bak%C4(
• T.C. Dışişleri Bakanlığı. (t.y.-g). Uyuşmazlıkların çözümü ve arabuluculuk. Erişim tarihi: 10.10.2023, https://www.mfa.gov.tr/uyusmazliklarin-cozumu-ve-arabuluculuk.tr.mfa
• Tepeciklioğlu E. E., Tepeciklioğlu A. O. (Ed.) (2021). Turkey in Africa: a new emerging power. London and New York: Routledge.
• Tepeciklioğlu E. E. (4 Ocak 2019). Afrika’ya açılım kararından yirmi sene sonra Türkiye-Afrika ilişkileri nerede?. Bilgesam Analiz, No: 1395.
• Tepeciklioğlu E. E., (2017). Economic relations between Turkey and Africa: Challenges and prospects. The Journal of Sustainable Development and Policy, 8 (1), 1-33. https://dx.doi.org/10.4314/jsdlp.v8i1.2
• Tepeciklioğlu, E. E. (2023). Turkey and Africa: Once miles apart, now reliable allies? Özerdem A. ve Öztürk A. E. (eds.). A companion to modern Turkey's centennial: Political, sociological, economic and institutional transformations since 1923 (s. 405-425). Edinburgh: Edinburgh University Press.
• TRTHABER. (3 Ocak 2020). Mehmetçik 3 kıta 12 ülkede görev yapıyor. Erişim tarihi: 9.10.2023, https://www.trthaber.com/haber/gundem/mehmetcik-3-kita-12-ulkede-gorev-yapiyor-451471.html
• TRTHABER. (5 Şubat 2022). Türk askerinin Aden Körfezi'ndeki görev süresi uzatıldı. Erişim tarihi: 10.09.2023, https://www.trthaber.com/haber/gundem/turk-askerinin-aden-korfezindeki-gorev-suresi-uzatildi-652116.html
• Turhan, Y. (2021). Turkey’s foreign policy to Africa: The role of leaders’ ıdentity in shaping policy. Journal of Asian and African Studies, 56 (6), 1329-1344. https://doi.org/10.1177/0021909620966773.
• Türk Dili Konuşan Ülkeler İşbirliği Konseyi’nin Kurulmasına Dair Nahçıvan Antlaşması, 3 Ekim 2009. Erişim tarihi: 10.09.2023, https://www.turkicstates.org/assets/pdf/temel_belgeler/Nahcivan_Anlasmasi_Turkce_20140417_193951.pdf
• Ürer M. (7 Haziran 2022). MSB: 24 Temmuz 2015'ten bugüne kadar 34 bin 950 terörist etkisiz hale getirildi. Anadolu Ajansı. Erişim tarihi: 10.09.2023, https://www.aa.com.tr/tr/gundem/msb-24-temmuz-2015ten-bugune-kadar-34-bin-950-terorist-etkisiz-hale-getirildi/2607450.
• Yeşiltaş, M. ve Pirinççi F. (2020). Küresel dönüşüm sürecinde Türkiye’nin büyük stratejisi. İstanbul: SETA.
• Yükselen, H. (2020). Strategy and strategic discourse in Turkish foreign policy. Palgrave Macmillan.