Cumhuriyetin 100. Yılında Şûra-yı Devlet

Yıl 2023, Cilt: 22 Sayı: Cumhuriyet'in 100. Yılı, 666 - 678, 28.10.2023

Ayşe Almıla Tanrıverdi

https://doi.org/10.21547/jss.1362107

Öz

İdarenin yargısal denetiminde şüphesiz ki çok önemli bir yeri bulunan Danıştay’ın geçmişi Osmanlı Devleti’ne kadar dayanmaktadır. Günümüz Danıştay’ı Osmanlı döneminde de Şûra-yı Devlet adında örgütlenmiştir. Ancak o dönemdeki konumu ve görevleri günümüz Danıştay’ından oldukça farklıdır. Osmanlıdaki kuruluş amacından oldukça uzaklaşmış ve neredeyse tek görevi yargılama yapmak olmuştur. Oysa Osmanlı’da yönetime danışma organı olarak görev yapması için kurulmuştur. Devletin tüm işlerinin görüşüleceği makam olması tasarlanmıştır. Her ne kadar idare zamanla yargısal denetime alışmış olsa da yaptığı işlerle ilgili görüş sunulmasını en azından başlangıç aşamasında istemeyecektir. Osmanlı Devleti’nde 1868 yılında kurulan Şûra-yı Devletin yönetime görüş verme görevi şu andakinden çok daha fazlaydı. Ancak zamanla bu görev sembolik olarak kalmıştır. Kanun yapma sürecine ciddi katkılar sağlaması beklenmiştir. Ancak üzerinde yaşanan siyasi çekişmeler görevini tam anlamıyla yapmasını zorlaştırmıştır. Ülkenin yönetiminde söz sahibi olması istenen bir kurumun tartışmaların odağında olması kaçınılmazdır. Zaman zaman kesintilere uğramış, zaman zaman sert eleştirilere göğüs germiş ve nihayetinde köklü bir geçmişe sahip olarak bugünlere gelmiştir. Elbette ki bu süreçte Osmanlı Dönemindeki Tanzimat sonrası reform hareketleri etkili olmakla birlikte Cumhuriyet’in ilanı ve sonraki süreçler de hem Danıştay’da hem de idari yargıda değişmelere ve gelişmelere sebep olmuştur. Kimi uygulamalar Osmanlı’dan taşınmış kimileri de Cumhuriyet’le birlikte kazanılmış ve Şûra-yı Devlet’in nüfuzuna etki etmiştir. Bu çalışmada Cumhuriyet’in yüzüncü yılında Şûra-yı Devlet, cumhuriyet kazanımları temelinde incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Şûra-yı Devlet, Danıştay, Cumhuriyet, İdari yargı

Council of State on the 100th Anniversary of the Republic

Öz

The history of the Council of State, which undoubtedly has a very important place in the judicial supervision of the administration, dates back to the Ottoman Empire. Today's Council of State was also organized under the name of Şûra-yı Devlet during the Ottoman period. However, its position and duties at that time were quite different from today's Council of State. It has moved far away from its founding purpose in the Ottoman Empire and almost its only duty has been to judge. However, it was established in the Ottoman Empire to serve as an advisory body to the government. It is designed to be the authority where all affairs of the state will be discussed. Even though the administration has become accustomed to judicial control over time, it will not want to submit opinions on its work, at least in the initial stages. The duty of the State Council, which was established in 1868 in the Ottoman Empire, to give opinions to the administration was much greater than it is today. However, over time, this task remained symbolic. It was expected to make serious contributions to the law-making process. However, political conflicts made it difficult for him to fulfill his duties fully. It is inevitable that an institution that is wanted to have a say in the management of the country will be at the center of discussions. It has been subjected to interruptions from time to time, has faced harsh criticism from time to time, and has ultimately come to this day with a deep-rooted history. Of course, although the post-compensation reform movements in the Ottoman Period were effective in this process, the proclamation of the Republic and subsequent processes also caused changes and developments in both the Council of State and the administrative judiciary. Some practices were carried over from the Ottoman Empire and some were acquired with the Republic and affected the influence of the State Council. In the centennial year of the Republic, the Council of State was examined on the basis of the achievements of the republic.

Anahtar Kelimeler

State Council, Council of State, Republic, Administrative judiciary

Kaynakça

• Akıllıoğlu, T. (2012). İdare hukukunun ortaya çıkışı konusunda bir karşılaştırma. İdare Hukuku ve İlimleri Dergisi Onar-Sarıca-Duran Hukuk Devleti Günü: 5 Mart 2012. 15 (2) , 171-195. (E.T. 10/08/2023) Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/iuihid/issue/1265/14857
• Akyıldız, A. (2009). Hukuk devleti, yargı bağımsızlığı ve danıştay. Ankara: Anıttepe Yayıncılık.
• Akyıldız, A. (2010). Şûrâ-yı Devlet. TDV İslâm Ansiklopedisi. (39), 236-239. (E.T. 10/09/2023) Erişim adresi: https://islamansiklopedisi.org.tr/sura-yi-devlet.
• Altındağ, İ. (2020). Osmanlı Devleti döneminde Şûra-yı Devlet, Türkiye Adalet Akademisi Dergisi (44), 23-43. (E.T. 09/08/2023) Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/taad/issue/59540/873935.
• Aral, R. (1986). Yargı organı olarak Danıştay. Yüzyıl boyunca danıştay (2. Baskı b.). Ankara: Danıştay Matbaası. Canatar, M., & Baş, Y. (1998). Şûra-yı Devlet Teşkilatı ve tarihi gelişimi, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi (OTAM) (9), 111-148.
• Çora, E. (2015). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Danıştay’ın gelişim süreci. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Duran, L. (1981). Atatürk Dönemi Danıştay, İdare Hukuku ve İlimleri Dergisi, 2(3), 19-39. (E.T. 10/08/2023) Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/pub/iuihid/issue/1260/14803.
• Eraslan, Z. (2021). Cumhuriyet Türkiye'sine geçiş sürecinde Şûra-yı Devlet, Belleten, 85(304), 1025-1071. Eraslan, Z. (2020). Danıştay. Atatürk Ansiklopedisi, (E.T. 09/09/2023). Erişim adresi: https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/danistay/?pdf=3702.
• Gedikli, F. (2017). Somut olay örnekleri ile Şûra-yı Devletin tarihsel süreç içerisindeki inceleme ve danışma işlevinin önemi. Danıştay ve İdari Yargı Günü 149. Yıl Sempozyumu (s. 65-100). Ankara: Danıştay Yayınları.
• Karahanoğulları, O. (2005). Türkiye'de idari yargı tarihi . Ankara: Turhan Kitabevi.
• Mimaroğlu, M. R. (1945). Cumhuriyet devrinde Danıştay ve idare davaları. Ankara: Zerbamat.
• Özdeş, O. (1986). Danıştayın Tarihçesi. Yüzyıl boyunca danıştay (2. baskı b.). Ankara: Danıştay Matbaası.
• Sezginer, M. (2017). Dünden bugüne Conseil D'etat ve Danıştayın inceleme ve danışma fonksiyonu. Danıştay ve İdari Yargı Günü 149. Yıl Sempozyumu (s. 101-133). Ankara: Danıştay Yayınları.
• Şenlen, S. (1994). Türkiye'de idari yargının doğuşu ve tarihi gelişimi. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 49(3), 401-413.
• Taplamacıoğlu, M. N. (1951). Türkiye'de idari kaza ve Danıştay'ın gelişmesi. Adalet Dergisi, 42(5), 719-738. (E.T. 10.08.2023). Erişim adresi: https://adaletdergisi.adalet.gov.tr/arsiv/adaletdergisi/1951/s5-mayis-1951-sene42-sayfa154-cilt1.pdf.
• Yıldız, H. (2018). İdare hukukunun kısa tarihçesi. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 22(4), 197-223. (E.T. 10.08.2023). Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/ahbvuhfd/issue/44348/548129.
• Yıldız, N. (2020). İdari rejimin doğuşu, tarihçesi ve gerekçeleri. Korkmaz Hukuk ve Danışmanlık, 1-26. (E.T. 10.08.2023). Erişim adresi: idare_hukukunun_dogusu.pdf (simsir.av.tr).
• Yücesoy, A. A. (2017). Şûra-yı Devlet (1868-1876). İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 8(2), 187-216.