Kilis Halk Kültüründe Doğum Âdetleri

Yıl 2024, Cilt: 23 Sayı: 1, 91 - 114, 25.01.2024

Mehmet Alptekin , Zeynep Dilek Öz

https://doi.org/10.21547/jss.1379639

Cited By: 1

Öz

Geçiş dönemlerinin ilkini oluşturan doğum, Türk toplumunda birlik ve beraberliği pekiştiren ana unsurlardan olup neslin devamı olarak kabul edilmektedir. Bu nedenle doğumun sağlıklı şekilde yürütülmesi amacıyla doğum etrafında farklı âdet ve pratikler gerçekleştirilmektedir. Nitekim ailenin büyümesinin, soyun genişlemesinin ve güçlü olmasının sembolü olan doğum, toplumsal hayatta kutsal bir olgu olarak sayılmıştır. Türkmen yerleşim bölgesi olan Kilis’te de Türk dünyasının tamamında olduğu gibi doğumla ilgili birçok ritüel gerçekleştirilmektedir. Doğumla ilgili bu uygulamalarda İslamiyet öncesi döneme ait inançların ve İslamiyet’in izleri görülmektedir. Teknolojik gelişmelerle birlikte geleneksel uygulama ve pratiklerin yerini modern tıbbın alması bu uygulama ve pratiklerin bazılarının değişime uğramasına veya yok olmasına neden olmaktadır. Kilis kültür hayatında canlılığını koruyan doğumla ilgili uygulama ve pratiklerin derlenip kayıt altına alınması, kültürel belleğin gelecek nesillere aktarılması konusunda önem arz etmektedir. Bu çalışmada Kilis halk kültüründe doğumla ilgili hâlen varlığını devam ettiren inanç ve uygulamaları tespit etmek amaçlanmıştır. Bu doğrultuda konuyla ilgili bilgi sahibi olan kişilerle görüşme yapılmış ve elde edilen veriler içerik analiziyle incelenmiştir. Veriler “doğum öncesi, doğum sırası ve doğum sonrası uygulamalar” olmak üzere üç başlıkta değerlendirilmiştir. Sonuç olarak yöredeki doğumla ilgili âdetlerin gelişen teknoloji ve değişen yaşam şartlarına rağmen varlığını devam ettirdiği sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

geçiş dönemi, doğum, Kilis halk kültürü

Birth Customs in Kilis Folk Culture

Öz

Birth, which is the first of the transition periods, is one of the main elements that reinforce unity and solidarity in Turkish society and is accepted as the continuation of the generation. For this reason, different customs and practices are implemented around birth in order to ensure a healthy birth. As a matter of fact, birth, which is a symbol of the growth of the family, the expansion of the lineage and its strength, has been considered a sacred phenomenon in social life. Many birth-related rituals are performed in Kilis, a Turkmen settlement, as in the rest of the Turkish world. Traces of pre-Islamic beliefs and Islam can be seen in these birth-related practices. With technological developments, traditional practices and practices have been replaced by modern medicine, causing some of these practices to change or disappear. Compiling and recording the birth-related practices and practices that remain alive in Kilis cultural life is important in transferring the cultural memory to future generations. In this study, it is aimed to identify the beliefs and practices regarding birth that still exist in Kilis folk culture. In this regard, interviews were held with people knowledgeable about the subject and the obtained data were examined through content analysis. The data were evaluated under three headings: "prenatal, perinatal and postnatal practices". As a result, it has been concluded that birth-related customs in the region continue to exist despite developing technology and changing living conditions.

Anahtar Kelimeler

transiton period, birth, Kilis folk culture

Kaynakça

• Yazılı Kaynaklar Abalı, İ. (2011). Koçarlı halk kültürü. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Aydın.
• Acıpayamlı, O. (1974). Türkiye’de doğumla ilgili âdet ve inanmaların etnolojik etüdü. Ankara: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Aça, M. (2001). Türk halk geleneğindeki doğum sonrası uygulamalara bir örnek: Tuzlama. Milli Folklor, 13(52), 93-100.
• Aday, E. (2018). Kütahya ili türbe ve yatırları etrafındaki inanış ve uygulamaların halk bilimi açısından incelemesi II. Alevilik Araştırmaları Dergisi, 8(15), 137-151.
• Alptekin, A. B. (2011). Halk bilimi araştırmaları. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Alptekin, Z. D. (2021a). Özbek masallarında halk hekimliği uygulamaları. Asia Minor Studies, 9(2), 757-767. https://doi.org/10.17067/asm.946662
• Alptekin, Z. D. (2021b). Kilis manilerinde yöresel mutfak. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 14(77), 163-174.
• Arslan-Erol, H. (2015). Kilis ili ağızları şekil bilgisi (isim ve fiil çekimi) özellikleri ve ağız bölgeleri üzerine. Kilis 7 Aralık Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 5(9), 1-30. https://dergipark.org.tr/tr/pub/kilissbd/issue/45249/566807.
• Artun, E. (1998). Tekirdağ halk kültüründe geçiş dönemleri doğum evlenme ölüm. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 9(10), 85-l07.
• Bakırcı, N. ve Katı, Y. (2019). Malatya halk kültüründe geçiş dönemleri inanış ve uygulamaları. TÜRÜK Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 7(18), 1-21. http://dx.doi.org/10.12992/TURUK801. Başal, H. A. (2006). Türkiye’de doğum öncesi, doğum ve doğum sonrası çocuk gelişimi ve eğitimine ilişkin gelenek, görenek ve inançlar. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 19(1), 45-70.
• Başçetinçelik, A. (2009). Adana halk kültüründe albasması–alkarası. Adana Halk Kültüründe Doğum-Evlenme-Ölüm, Adana: Altın Koza Yayınları.
• Bayındır, H. K. (2022). Kilis halk kültüründe türbe, yatır ve ziyaret yerleri etrafında oluşan inanç ve uygulamalar. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Kilis 7 Aralık Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Kilis.
• Bozdağ, T. ve Göde, H. A. (2022). Muğla Yerkesik yöresinde doğumla ilgili inanç ve uygulamaları. Oğuzhan Sosyal Bilimler Dergisi, 4(1), 82-96. https://www.doi.org/10.55580/oguzhan.1062937.
• Bozkuş Eğri, G. ve Konak, A. (2011). Doğum sonu dönem ile ilgili geleneksel inanç ve uygulamalara dünyadan ve Türkiye’den örnekler. Zeitschrift für die Welt der Türken, 3(1), 143-155.
• Bulut, M. (2017). Geçiş ritüellerinden doğum: Sağaltım yolları. Turkısh Studies, 12(21), 121-132. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.
• Çevik, A. ve Alan, S. (2020). Doğum sonu dönemde yapılan geleneksel uygulamalar. Lokman Hekim Dergisi, 10(1), 14-22. DOI: 10.31020/mutftd.624508.
• Demirel Bozkurt, Ö. vd. (2014). Günümüzde lohusalıkta devam eden albasması ve kırklama uygulamaları. Ege Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi, 30 (1), 111-126.
• Dilek, İ. (1996). Altay Türklerinde çocuğun doğması ve doğum günü kutlamalarına dair bazı inanışlar. Bilig, 1, 51-54.
• Doğaner, A. 2006. Osmaniye yöresinde yaşayan Ulaşlı Türkmenlerinin geçiş törenleri. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Doğramacıoğlu, H. (2021). Interesting beliefs and events in Kilis according to folk narratives. Asia Minor Studies, 9(2), 750-756.
• Doğramacıoğlu, H. (2022), Çift dillilik bağlamında Suriyeli mülteci öğrenciler ve Kilis ili örneği. Asia Minor Studies, 10(2), 207-213
• Elçin, Ş. (1965). Al-Karı. Türk Folklor Araştırmaları, 9(193), 3811-3812.
• Erol, M. (2012). Kilis halk kültürü. Elif Özmen. (Ed.) Belgelerle Kilis (s. 317-377). Kilis: Kilis Valiliği Yayınları.
• Erol, M. (2018). Kilis ve çevresinde zeyrat günleri geleneği. Gaziantep University Journal of Social Sciences, 17(1), 113-122. DOI: 10.21547/jss.376618.
• Erol, M. ve Alptekin, M. (2023). Kilis halk kültürü (bayramlar, törenler, kutlamalar ve inanışlar). Mehmet Ali Yıldırım. (Ed.) Geçmişten günümüze bilge şehir Kilis (s. 430-466). Kilis: Kilis 7 Aralık Üniversitesi Yayınları.
• Gökşen, C. (2011). Toplumsal uygulamalar, ritüeller. Kars ilinin somut olmayan kültürel mirasının haritalandırılması projesi (s. 114-151). Ankara.
• Gökşen, C. ve Burkay, A. O. (2020). Kilis halk kültüründe zeytin. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 9(1), 205-224.
• Hancıoğlu Aytaç, S. ve Yazıcı, S. (2020). Doğum sonu dönemde emzirmenin önemi ve geleneksel uygulamalar. Necmettin Erbakan Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi, 3(1), 21-26.
• Kalafat, Y. (2009). Balkanlardan uluğ Türkistan’a Türk halk inanışları. Ankara: Berki Yayınları.
• Kaplan, H. (2022). Bolu ve Düzce illeri bağlamında kutsal ziyaretgâhlar etrafında yapılan ritüeller. Uluslararası Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 5(1), 56-71.
• Kaplan, T. (2020). Kilis masallarında yeraltı dünyası hakkında tespitler. Çukurova Araştırmaları, 6(1), 191-199. DOI : 10.29228/cukar.43293.
• Karakaş, R. (2012). Diyarbakır’da bebeğin ilkleri: Hedik, köstek kesme törenleri ve çocuklara yönelik halk hekimliği uygulamaları”. Karadeniz (Black Sea), 4(16), 74-88.
• Kılıç, A. C. (2021). Kilis-Musabeyli folkloru ve halk edebiyatı (derleme-inceleme-tasnif). (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Gaziantep.
• Kızıloğlu, M. (2021). Türklerin ad verme kültüründe ad verici profili. Uluslararası Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, (7), 45-64.
• Örnek, S. V. (1995). Türk halk bilimi. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Sancak, Ş. ve Alver, M. (2011). Cinsiyet tahminine dayalı inanış ve uygulamalara yönelik bir değerlendirme: Alman kültürü ve Türk kültüründe Karadeniz örneği. Karadeniz Araştırmaları Dergisi, 30, 43-155.
• Saygı, E. (2017). İnebolu halk kültüründe doğum âdetleri. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 10 (20), 263-276. Sümbüllü, Y. Z. (2004). Tıbbı ve mistik folklor açısından aş erme. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 23, 133-143.
• Şenesen, R. (2011). Çukurova bölgesi Girit göçmenleri halk kültürü araştırması. Adana: Karahan.
• Şimşek, E. (2017). Türk kültüründe “alkarısı” inancı ve bu inanca bağlı olarak anlatılan efsaneler. Akra Uluslararası Kültür Sanat Edebiyat ve Eğitim Bilimleri Dergisi, 5(12), 99-115.
• Şimşek, S. ve Dinç, A. A. (2018). Öskemen şehrinde (Kazakistan) doğum öncesi ve sonrası âdetler. Sosyal Bilgiler Dergisi, 5(30), 402-419. http://dx.doi.org/10.16990/SOBIDER.4573
• Şişman, B. (2002). Samsun yöresinde geçiş dönemleriyle ilgili yaşayan halk inanışları ve bunlara ait uygulamalar. Erdem Dergisi (Türk Halk Kültürü Özel Sayısı III), 13(39), 445-469.
• Tuncel, M. (2002). Kilis. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, (26), 5-8, Ankara.
• Sözlü Kaynaklar
• K.1) Karamanlıoğlu, Kevser, 1997, Kilis/Merkez, üniversite mezunu, yüksek lisans öğrencisi, Kilis’te ikâmet ediyor. (Görüşme tarihi: 15.09.2022, Kilis).
• K.2) Gençtürk Şık, Şenel, 1961, Kilis/Merkez, lise mezunu, evhanımı, Kilis’te ikâmet ediyor (Görüşme tarihi:10.10.2022, Kilis).
• K.3) Elmalı, Ayşe, 1976, Kilis /Merkez, lise mezunu, ev hanımı, Kilis’te ikâmet ediyor (Görüşme tarihi:18.10.2022, Kilis).
• K.4) Karamanlıoğlu, Ayşe Özlem, 1981, Kilis /Merkez, lise mezunu, ev hanımı, Kilis’te ikâmet ediyor (Görüşme tarihi:18.10.2022, Kilis).
• K.5) Patır, Fikriye, 1954, Hatay/Kırıkhan, lise mezunu, ev hanımı, Kilis’te ikâmet ediyor (Görüşme tarihi:10.10.2022, Kilis).
• K.6) Karamanlıoğlu, Durdu, 1958, Kilis/Merkez, ilkokul mezunu, evhanımı, Kilis’te ikâmet ediyor (Görüşme tarihi:18.10.2022, Kilis).
• K.7) Köseismailoğlu, Kifayet, 1938, Kilis /Merkez, ilkokul mezunu, evhanımı, Kilis’te ikâmet ediyor (Görüşme tarihi:10.10.2022, Kilis).
• K.8) Bayındır, Dilek, 1971, Hatay /İskenderun, ilkokul mezunu, ev hanımı, Kilis’te ikâmet ediyor (Görüşme tarihi:18.10.2022, Kilis).
• K.9) Ekşi, Zeynep, 1973, Kilis/ Merkez, ilkokul mezunu, ev hanımı, Kilis’te ikâmet ediyor (Görüşme tarihi:18.10.2022, Kilis).
• K.10) Bayındır, Hatice Kübra, 1992, Kilis/Merkez, üniversite mezunu, Yüksek lisans öğrencisi, Kilis’te ikâmet ediyor (Görüşme tarihi:18.10.2022, Kilis)
• K.11) Zorlu, Deniz, 1982, Kilis/Oylum Köyü, lise mezunu, ev hanımı, Kilis’te ikâmet ediyor (Görüşme tarihi:25.10.2022, Kilis).
• K.12) Korkut, Gülümser, 1972, Kilis/ Saatli Köyü, ortaokul mezunu, ev hanımı, Kilis’te ikâmet ediyor (Görüşme tarihi:25.10.2022, Kilis).
• K.13) Baştürk, Öznur, 1961, Oylum Köyü, ilkokul terk, ev hanımı, Kilis’te ikâmet ediyor (Görüşme tarihi:25.10.2022, Kilis).
• K.14) Culhaoğlu, Nazmiye, 1986, Kilis/Merkez, lise mezunu, güvenlik görevlisi, Kilis’te ikâmet ediyor (Görüşme tarihi:25.10.2022, Kilis).
• K.15) Kılıç, Songül, 1972, Kilis /Dölek Köyü, lise mezunu, ev hanımı, Kilis’te ikâmet ediyor (Görüşme tarihi:25.10.2022, Kilis).
• K.16) İçer, Sevgi, 1982, Kilis /Merkez, ilkokul mezunu, kuaför, Kilis’te ikâmet ediyor (Görüşme tarihi:16.11.2022, Kilis).
• Elektronik Kaynaklar
• URL.1:(acibademmobil.com.tr, 2023). https://acibademmobil. com.tr/plasenta/#:~: text=Plasenta%2C%20hamilelik%20s%C3%BCrecinde%20rahminizde%20geli% C5%9Fen, ve%20bebek%20kordonu%20buradan%20olu%C5%9Fmaktad%C4%B1r. adresinden 20.08.2023 tarihinde alınmıştır.
• URL.2: (centralhospital.com, 2023). http://centralhospital.com/haberler/cocuklarda-konusmabozuklugunadikkat/#:~:text=A%C4%9F%C4%B1z%20i%C3%A7i%20problemleri%2C%20damak%20yar%C4%B1klar%C4%B1,gibi%20yap%C4%B1sal%20problemler%20de%20%C3%A7ocuklarda adresinden 25.07.2023 tarihinde alınmıştır.