Bir Sosyal Devlet Uygulaması Olarak Korumalı İşyerleri: Down Kafeler Özelinde Bir Değerlendirme

Yıl 2024, Cilt: 23 Sayı: 2, 720 - 741, 26.04.2024

Gökmen Durmuş , Ahmet Arslan

https://doi.org/10.21547/jss.1348653

Öz

Bu araştırmanın amacı; T.C. 1982 Anayasası’nın 2. Maddesi’nde yer alan “sosyal devlet ilkesi”nin bir gereği olarak bakıma muhtaç bireylerin topluma kazandırılması adına uygulamada var olması gereken engellilerin istihdamını sağlamaya yönelik korumalı işyerini konu edinmiştir. Engelliler toplum içinde göz ardı edilen farklı durumlara/yeteneklere sahip bireylerdir. Bu bireylerin hayata bağlanması ve korumalı işyerlerinin çatısı altında ekonomik hayata dâhil olmasının ne derece gerçekleştiği bu çalışmada kavramsal düzeyde ele alınmıştır. Ayrıca Anayasa’nın 49, 50 ve 61. Maddelerinde yer alan; çalışma hakkı, çalışma şartları, ödevi ve dinlenme hakları ile sosyal güvenlik bakımından özel olarak korunması gerekenleri belirten yasalar ve Büyükşehir Belediye Özürlü Hizmet Birimleri Yönetmeliği kapsamına giren ilgili mevzuat değerlendirilmiş, akabinde mevcut yasaların iyileştirilmesine yönelik birtakım öneriler geliştirilmiştir. Türkiye’de engelli istihdamının OECD ve bazı Avrupa ülkelerine kıyasla geride kaldığı, bu anlamda geliştirilmesi gereken korumalı işyerleri için daha fazla adımın atılması gerektiği sonucuna varılmıştır. Ayrıca çalışmada korumalı işyeri pratiği down kafeler özelinde Türkiye’den ve dünyadan örneklerle mukayeseli olarak incelenmiştir. Türkiye’de down kafelerin bağlı olarak hizmet verdiği kurumlar tahlil edildiğinde ise yaklaşık yüzde 55’nin belediyelere, yüzde 35’nin dernek ve vakıflara, yüzde 10’unun ise özel kesim girişimlerine ait olduğu gözlemlenmiştir. Türkiye örnekleminde özel kesim ve belediyelerin birlikte organize ettiği down kafe sayısının yetersiz kaldığı saptanmıştır. Sonuç olarak yasal altyapısı olsa da korumalı işyerlerinin daha yaygın hâle gelebilmesi ve fonksiyonlarını tam anlamıyla yerine getirebilmeleri için ilgili yasal mevzuatın daha esnek ve uygulanabilir olmasına yönelik adımlar atılması gerekmektedir.

Anahtar Kelimeler

korumalı işyeri, işletmecilik ve toplum, engelli istihdamı, sosyal devlet ilkesi, anayasada çalışma hakkı ve ödevi

Sheltered Workplaces As A Social State Practice: An Evaluation On Down Cafes

Öz

The aim of this research is; as a requirement of the "social state principle" in Article 2 of the Constitution of the Republic of Turkey, 1982, about the sheltered workplace, which should exist in practice to provide individuals who are in need of care employment and integrate into the society. In this study, the extent to which these individuals are connected to life and included in economic life under the roof of sheltered workplaces is discussed at the conceptual level. Moreover, relevant legislation is evaluated, and then some suggestions are developed for improving the existing laws. The employment of disabled people in Türkiye is compared to OECD and some European countries. Additionally the practice of sheltered workplaces –in special down cafes- was analyzed comparatively with examples from Türkiye and the world in the study. When the ownership of down cafe shops in Türkiye was analyzed, it was observed that approximately 55 percent belong to municipalities, 35 percent belong to associations and foundations, and 10 percent belong to private sector initiatives. It was inferred from the Turkish sample that the number of down cafes established both by the private sector and municipalities was insufficient. As a result, sheltered businesses have a legal infrastructure but more steps need to be taken. Making the relevant legislation more flexible and applicable will help sheltered businesses to become widespread and fully fulfil their functions.

Anahtar Kelimeler

sheltered workplace, business and society, disabled employement, welfare state principle, right and duty to work in the constitution

Kaynakça

• Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı. (2023). Korumalı işyerleri. Erişim tarihi: 10.05.2023, https://www.aile.gov.tr/sss/engelli-ve-yasli-hizmetleri-genel-mudurlugu/korumali-isyerleri/#:~:text=Korumal%C4%B1%20i%C5%9Fyerleri%2C%20i%C5%9Fg%C3%BCc%C3%BC%20piyasas%C4%B1nda%20%C3%A7al%C4%B1%C5%9Fma,ve%20mali%20y%C3%B6nden%20desteklenen%20i%C5%9Fyerleridir
• Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı.(2023). 4857 Sayılı İş Kanunu. Erişim tarihi: 19.12.2023, 4857 Sayılı İş Kanunu, https://www.aile.gov.tr/eyhgm/mevzuat/ulusal-mevzuat/kanunlar/is-kanunu/#:~:text=%C4%B0%C5%9F%20ili%C5%9Fkisinde%20dil%2C%20%C4%B1rk%2C%20renk,benzeri%20sebeplere%20dayal%C4%B1%20ayr%C4%B1m%20yap%C4%B1lamaz.&text=Madde%2030%20%E2%80%93%20(De%C4%9Fi%C5%9Fik%20%3A%2015,%2D5763%2F2%20md.)
• Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı. (2023). Engelli ve yaşlı hizmet istatistik bülteni. Erişim tarihi: 19.07.2023, https://aile.gov.tr/media/135432/eyhgm_istatistik_bulteni_nisan_23.pdf
• Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı (2023). Engelli ve yaşlı istatistik bülteni 2022. Erişim tarihi: 19.12.2023, https://www.aile.gov.tr/media/98625/eyhgm_istatistik_bulteni_ocak_2022.pdf
• Anadolu Ajansı (2022). Gaziantep’teki Mutlu Cafe’ye özel stajyerler geldi. Erişim tarihi:15.05.2023, https://www.aa.com.tr/tr/yasam/gaziantepteki-mutlu-kafeye-ispanyadan-ozel-stajyerler-geldi/2589259
• Baltacı, C. (1996). Demokrasilerde eşitlik ilkesi. Süleyman Demirel Üniversitesi İİBF Dergisi, 13(1), 199-211.
• Bartlett, K. T. (1993). Only girls wear barrettes: Dress and appearance standards, community norms, and workplace equality. Mich. L. Rev., 92, 2541.
• Baur, J. E., Hall, A. V., Daniels, S. R., Buckley, M. R. ve Anderson, H. J. (2018). Beyond banning the box: A conceptual model of the stigmatization of ex-offenders in the workplace. Human Resource Management Review, 28(2), 204-219.
• Bell, M. P., Özbilgin, M. F., Beauregard, T. A. ve Sürgevil, O. (2011). Voice, silence, and diversity in 21st century organizations: Strategies for inclusion of gay, lesbian, bisexual, and transgender employees. Human Resource Management, 50(1), 131-146.
• Bend, G. L. ve Priola, V. (2021). There ıs nothing wrong with me: The materialisation of disability in sheltered employment. Work, Employment and Society, 37(3), 645-674.
• Bergman, M. E., Watrous-Rodriguez, K. M. ve Chalkley, K. M. (2008). Identity and language: Contributions to and consequences of speaking spanish in the workplace. Hispanic Journal of Behavioral Sciences, 30(1), 40–68. https://doi.org/10.1177/0739986307311255
• Bitty and Beau-s-Coffee. (2023). Cafe’s Linkedin Webpage, Erişim tarihi: 14.07.2023, https://www.linkedin.com/company/bitty-beau-s-coffee/about/
• Buluttekin, M. B.ve İçten, M. P. (2023). Evaluatıon of effectıve repentance ın the punıshment of tax evasıon crımes ın terms of turkısh tax crımınal law prıncıples. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 22(86), 714-742.
• Büyükşehir Belediyeleri Özürlü Hizmet Birimleri Yönetmeliği,(2006),Erişim 23.12.2023 md.8.https://www.mevzuat.gov.tr/anasayfa/MevzuatFihristDetayIframe?MevzuatTur=7&MevzuatNo=10589&MevzuatTertip=5.
• Cafe Joyeux. (2023). Cafe’s Webpage. Erişim tarihi: 14.07.2023, https://www.cafejoyeux.com/en/
• Chan, H. M. (2005). Rawls' theory of justice: A naturalistic evaluation. The Journal of Medicine and Philosophy, 30(5), 449-465.
• Clair, J. A., Beatty, J. E. & Maclean, T. L. (2005). Out of sight but not out of mind: Managing invisible social identities in the workplace. Academy of Management Review, 30(1), 78-95.
• Cortina, L. M. (2008). Unseen injustice: Incivility as modern discrimination in organizations. Academy of Management Review, 33(1), 55-75.
• Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanlığı. (2022). Gaziantep Büyükşehir Belediyesi bünyesinde açılan Mutlu Cafe’de 20 özel gereksinimli birey çalışıyor. Erişim tarihi: 15.05.2023, https://www.iletisim.gov.tr/turkce/yerel_basin/detay/gaziantep-buyuksehir-belediyesi-bunyesinde-acilan-mutlu-kafede-20-ozel-gereksinimli-birey-gorev-yapiyor
• Çıkmaz, E. (2020). Girişimcilere sağlanan muafiyet ve istisnalar sosyal adaleti nasıl etkiler? Kurumlar ve gelir vergisi açısından bir değerlendirme. Yoruldu, M(Ed.), Türkiye’de yapısal dönüşüm mali ve sosyal değerlendirmeler (s. 167-186). Ankara: Gazi Kitabevi.
• Daily Sabah Gazetesi. (2018). Downtism Cafe. Erişim tarihi: 14.07.2023, https://www.dailysabah.com/life/2018/08/09/downtism-colorful-tehran-cafe-run-by-down-syndrome-autism-youth
• Daldy, B., Poot, J. ve Roskruge, M. (2013). Perception of workplace discrimination among immigrants and native born New Zealanders. Australian Journal of Labour Economics, 16(1), 137-154.
• Deitch, E. A., Barsky, A., Butz, R. M., Chan, S., Brief, A. P., & Bradley, J. C. (2003). Subtle yet significant: The existence and impact of everyday racial discrimination in the workplace. Human Relations, 56(11), 1299–1324. https://doi.org/10.1177/00187267035611002
• Dennissen, M., Benschop, Y., & van Den Brink, M. (2020). Rethinking diversity management: An intersectional analysis of diversity networks. Organization Studies, 41(2), 219-240.
• E-girişim. (2019). Şişli Down Kafe Glove Anlaşması. Erişim tarihi: 20.05.2023, https://egirisim.com/2019/09/10/teslimat-girisimi-glovo-ile-down-cafe-sisliden-artik-siparis-verebileceksiniz/
• Elliott, J. R. ve Smith, R. A. (2004). Race, gender, and workplace power. American Sociological Review, 69(3), 365–386. https://doi.org/10.1177/000312240406900303
• Ely, R. J. ve Thomas, D. A. (2001). Cultural diversity at work: The effects of diversity perspectives on work group processes and outcomes. Administrative Science Quarterly, 46(2), 229-273.
• Forstenlechner, I.ve Al‐Waqfi, M. A. (2010). “A job interview for Mo, but none for Mohammed” religious discrimination against immigrants in Austria and Germany. Personnel Review, 39(6), 767-784.
• Gaziantep Büyükşehir Belediyesi (2018). Büyükşehir Mutlu Cafe’yi hizmete açtı. Erişim tarihi: 15.05.2023, https://www.gaziantep.bel.tr/tr/haberler/buyuksehir-mutlu-kafeyi-hizmete-acti
• Ghumman, S., Ryan, A. M., Barclay, L. A., & Markel, K. S. (2013). Religious discrimination in the workplace: A review and examination of current and future trends. Journal of Business and Psychology, 28, 439-454.
• Gray, B. ve Kish-Gephart, J. J. (2013). Encountering social class differences at work: How “class work” perpetuates inequality. Academy of Management Review, 38(4), 670-699.
• Harvard Business Review(2023).The Founders of bitty & beau’s coffee on building a business around employees with disabilities. Erişim tarihi: 14.07.2023 https://hbr.org/2023/05/the-founders-of-bitty-and-beaus-coffee-on-building-a-business-around-employees-with-disabilities
• Hirsh, C. E. ve Kornrich, S. (2008). The context of discrimination: Workplace conditions, institutional environments, and sex and race discrimination charges. American Journal of Sociology, 113(5), 1394-1432.
• Hürriyet Gazetesi. (2001). Haydi ‘down café’ye. Erişim tarihi: 12.05.2023, https://www.hurriyet.com.tr/gundem/haydi-down-caf-ye-40604
• İLO. (2010). Çalışma istatistikleri. Erişim tarihi: 01.08.2023, https://www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/---dgreports/--- inst/documents/publication/wcms_646041.pdf
• İngiltere Sağlık Bakanlığı. (2023). Employement Data. Erişim tarihi:04.05.2023, https://assets.publishing.service.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/875199/employment-of-disabled-people-2019.pdf
• İŞKUR (2023).İstihdamı zorunlu kontenjanlar istatistiği. Erişim tarihi:28.07.2023, https://www.iskur.gov.tr/kurumsal-bilgi/istatistikler/
• Kang, S. K., DeCelles, K. A., Tilcsik, A., & Jun, S. (2016). Whitened résumés: Race and self-presentation in the labor market. Administrative Science Quarterly, 61(3), 469-502.
• Karagöz, Y. (2002). Liberal öğretide adalet, hak ve özgürlük, Cumhuriyet Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi,26 (2), 267-295.
• Korumalı işyerleri hakkında Yönetmelik, Resmî Gazete Sayısı:31732(27.01.2022), md.14.
• KEDC (2023). Konya Ereğli Down Cafe. Erişim tarihi: 9.05.2023, https://kedc.gen.tr/?page_id=13
• Langan, J. P. (1977). Rawls, Nozick, and the search for social justice. Theological Studies, 38(2), 346-358.
• Mahajan, R. (2007). The naked truth: Appearance discrimination, employment, and the law. Asian Am. LJ, 14,165.
• McLaughlin, M. E., Bell, M. P. & Stringer, D. Y. (2004). Stigma and acceptance of persons with disabilities: Understudied aspects of workforce diversity. Group & Organization Management, 29(3), 302-333.
• Nkomo, S. ve Hoobler, J. M. (2014). A historical perspective on diversity ideologies in the United States: Reflections on human resource management research and practice. Human Resource Management Review, 24(3), 245-257.
• Özbudun, E. (2018). Türk anayasa hukuku. 18.Baskı. Ankara: Yetkin Yayınevi.
• Padela, A. I., Adam, H., Ahmad, M., Hosseinian, Z. ve Curlin, F. (2016). Religious identity and workplace discrimination: A national survey of American Muslim physicians. AJOB Empirical Bioethics, 7(3), 149-159.
• Ragins, B. R. (2008). Disclosure disconnects: Antecedents and consequences of disclosing invisible stigmas across life domains. Academy of Management Review, 33(1), 194-215.
• Restaurant Guru. (2023). Mutlu Kafe. Erişim tarihi: 12.05.2023, https://restaurantguru.com/Mutlu-Kafe-Gaziantep
• Riach, K. ve Cutcher, L. (2014). Built to last: Ageing, class and the masculine body in a UK hedge fund. Work, Employment and Society, 28(5), 771-787.
• Sabancı Vakfı. (2023). Ereğli Down Cafe ve özel gençler sanatevi. Erişim tarihi: 9.05.2023, https://www.sabancivakfi.org/tr/sosyal-degisim/eregli-down-cafe-ve-ozel-gencler-sanat-evi
• Sağlık, S. (2021). Sosyal devlette engelli politikaları: Türkiye-AB karşılaştırması. Social Mentality And Researcher Thinkers Journal (Smart Journal, 7(50), 2337-2356.
• Sekine, S. (2005). A comparative study of the origins of ethical thought: Hellenism and hebraism. Oxford: Sheed & Ward.
• Shima, I., Zólyomi, E., & Zaidi, A. (2008). The labour market situation of people with disabilities in EU25. Policy Brief, 1.
• Şişli Down Kafe. (2023). Mobil down cafe. Erişim tarihi: 20. 05. 2023, https://www.downcafe.org/mobil-cafelerimiz/ T.C. 1982 Anayasası Madde 10 (Ek fıkra: 7/5/2004-5170/1 md.); Ek cümle: 7/5/2010-5982/1 md.); (Ek fıkra:7/5/2010-5982/1 md). Erişim tarihi:08.08.2023, https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=2709&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5
• T.C.Anayasası, Resmî Gazete Sayısı: 10859(20.07.1961), Kanun no:334,md.2.
• T.C.Anayasası, Resmî Gazete Sayısı: 17863(09.11.1982), Kanun no:2709, md.2.
• T.C.Anayasası, Resmî Gazete Sayısı: 17863(09.11.1982), Kanun no:2709,md.73.
• T.C.Anayasası, Resmî Gazete Sayısı: 17863(09.11..1982), Kanun no:2709,md.10.
• T.C.Anayasası, Resmî Gazete Sayısı: 17863(09.11.1982), Kanun no:2709,md.5.
• T.C.Anayasası, Resmî Gazete Sayısı: 17863(09.11.1982), Kanun no:2709,md.49,(Değişik fıkra: 3/10/2001-4709/19 md.).
• T.C.Anayasası, Resmî Gazete Sayısı: 17863(09.11.1982), Kanun no:2709,md.50.
• T.C.Anayasası, Resmî Gazete Sayısı: 17863(09.11.1982), Kanun no:2709,md.61
• Thanem, T. (2008). Embodying disability in diversity management research. Equal Opportunities International, 27(7), 581-595.
• UNICEF. (2020). Downtism Cafe blue hands, Erişim tarihi: 14.07.2023, https://www.unicef.org/iran/en/stories/blue-hands
• Vickers, L. (2010). Religious discrimination in the workplace: An emerging hierarchy? Ecclesiastical Law Journal, 12(3), 280-303. doi:10.1017/S0956618X10000414
• VOA. (2016). Alışılmışın dışında bir cafe. Erişim tarihi: 20. 05. 2023, https://www.voaturkce.com/a/alisilmisin-disinda-bir-cafe/3370341.html
• VOA. (2019). Down sendromlu çocukların down cafesi. Erişim tarihi: 15.05.2023, https://www.voaturkce.com/a/down-sendromlu-cocuklarinmutlukafesi/4765821.html
• Wallace, M., Wright, B. R. E. & Hyde, A. (2014). Religious affiliation and hiring discrimination in the American south: A field experiment. Social Currents, 1(2), 189–207. https://doi.org/10.1177/2329496514524541
• Webster, J. R., Adams, G. A., Maranto, C. L., Sawyer, K. & Thoroughgood, C. (2018). Workplace contextual supports for LGBT employees: A review, meta‐analysis, and agenda for future research. Human Resource Management, 57(1), 193-210.
• Zanoni, P. (2011). Diversity in the lean automobile factory: Doing class through gender, disability and age. Organization, 18(1), 105–127. https://doi.org/10.1177/1350508410378216