Orta Asya Türk Cumhuriyetlerinde Dış Ticaret, Ekonomik Büyüme ve Yoksulluk İlişkisi

Yıl 2024, Cilt: 23 Sayı: 2, 667 - 683, 26.04.2024

Ayşe Ceylan , Ahmet Şahbaz

https://doi.org/10.21547/jss.1408780

Öz

Classical and Neo-Classical Economic theories argue that economic growth will increase as economies open to the outside world. In addition, with free foreign trade, the division of labor and specialization between countries will increase. It is alleged that in this way, the production and therefore the welfare of the countries will increase. Throughout the history of humanity, countries have created roads such as Silk Road and Spice Road in order to be able to trade both within themselves and internationally. Today, with the increase in technological elements such as transportation and communication, globalization has increased and many countries have begun to reduce tariffs and / or quotas that prevent trade. With the liberalization of foreign trade, economies have had the opportunity to reach larger markets. Thus, advances in technology and efficiency have occurred in developing economies. Along with these advances, there have also been increases in growth rates in these economies. In this context, income, consumption, welfare level, income distribution and therefore poverty of individuals have been directly affected in open economies. The aim of this study is to reveal the relationship between foreign trade, economic growth and poverty in the Central Asian Turkic Republics. Data from Kazakhstan, Kyrgyzstan, Uzbekistan, Tajikistan and Turkmenistan were used in the study. The data used in the study covers the period 1990-2022. In the study, panel data analysis was used to analyze the relationship between countries' foreign trade, economic growth and poverty. According to the Panel Granger causality test results; There is one-way causality from per capita income to real consumption. A unidirectional causality relationship was found from real consumption to openness, from foreign direct investments to real consumption, and from per capita income to openness. Additionally, there is a bidirectional causality relationship between foreign direct investments and per capita income.

Anahtar Kelimeler

Foreign trade, Economic growth, Poverty, Panel Data Analysis

Etik Beyan

Ettik beyanı gerekmemektedir.

Orta Asya Türk Cumhuriyetlerinde Dış Ticaret, Ekonomik Büyüme ve Yoksulluk İlişkisi

Öz

Klasik ve Neo-Klasik İktisat kuramları, ülke ekonomilerinin dışa açılmasıyla birlikte ekonomik büyümelerinin artacağını savunmaktadır. Ayrıca serbest dış ticaret ile ülkeler arasındaki iş bölümü ve uzmanlaşma da artacaktır. Bu yolla da ülkelerin üretiminin ve dolayısıyla refahının artacağı ileri sürülmektedir. İnsanlık tarihi boyunca da ülkeler hem kendi içinde hem de uluslararası ticaret yapabilmek amacıyla İpek Yolu, Baharat Yolu gibi yollar oluşturmuşlardır. Günümüzde ise ulaşım ve iletişim gibi teknolojik unsurların artmasıyla küreselleşme artmış ve birçok ülke ticareti engelleyen tarife ve/veya kotaları indirmeye başlamıştır. Dış ticaretin serbestleşmesi sonucunda ülke ekonomileri daha geniş pazarlara ulaşma fırsatını yakalamışlardır. Böylece gelişen ekonomilerde teknolojide ve verimlilikte ilerlemeler gerçekleşmiştir. Söz konusu ilerlemelerle birlikte bu ekonomilerde büyüme oranlarında da yükselmeler meydana gelmiştir. Bu bağlamda, dışa açık olan ekonomilerde bireylerin geliri ve dolayısıyla tüketimi, refah düzeyi, gelir dağılımı ve tüm bunlara bağlı olarak yoksulluk da doğrudan etkilenmiştir. Bu çalışmanın amacı, Türk Cumhuriyetlerinde dış ticaret, ekonomik büyüme ve yoksulluk ilişkisinin ortaya konmasıdır. Çalışmada Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, Tacikistan, Türkiye ve Türkmenistan’a ait veriler kullanılmıştır. Çalışmada kullanılan veriler 1990-2022 dönemini kapsamaktadır. Çalışmada ülkelerin dış ticaret, ekonomik büyüme ve yoksulluk ilişkisinin analizi için panel veri analiz yöntemi kullanılmıştır. Panel Granger nedensellik testi sonuçlarına göre; kişi başına düşen gelirden reel tüketime doğru tek yönlü bir nedensellik bulunmaktadır. Reel tüketimden dışa açıklığa doğru, doğrudan yabancı yatırımlardan reel tüketime doğru tek yönlü ve kişi başına düşen gelirden dışa açıklığa doğru nedensellik ilişkisi bulunmuştur. Ayrıca doğrudan yabancı yatırımlar ile kişi başına düşen gelir arasında çift yönlü nedensellik ilişkisi bulunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Dış Ticaret, Ekonomik Büyüme, Yoksulluk, Panel Veri Analizi

Etik Beyan

Etik beyanı gerekmemektedir.

Kaynakça

• Agusalim, L. (2017). The dynamic impact of trade openness on poverty: An empirical study of Indonesia’s economy. International Journal of Economics and Financial Issues, 7(1), 566-574.
• Ağayev, S. (2010). Doğrudan yabancı sermaye yatırımları ve ekonomik büyüme ilişkisi: Geçiş ekonomileri örneğinde panel eştümleşme ve panel nedensellik analizleri. Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 12(1), 159-184.
• Aktop, V. S. (2023). OECD ülkelerinde ticari açıklık ve ekonomik büyüme ilişkisi: Panel veri analizi. Akademik Araştırmalar ve Çalışmalar Dergisi (AKAD), 15(28), 202-214.
• Alpdoğan, H. (2023). Türkiye'de ekonomik büyüme, gelir dağılımı ve yoksulluk ilişkisi. Sayıştay Dergisi, (129), 259-290.
• Arabacı, Y. R. (2017). Yoksulluğun kavramsal çerçevesi. Özdemir Ç. Ve İslamoğlu E. (Ed.) Gelir dağılımı ve yoksulluk kavram-teori-uygulama. (2. Baskı, s. 143-157). Ankara: Seçkin Yayınları.
• Arndt, C., ve Tarp, F. (2016). Measuring poverty and wellbeing in developing countries. Oxford University Press. Başaran, A., ve Çetinkaya, M. (2013). Türkiye'de sübjektif yoksulluk profili: 2003-2008. Sosyoekonomi, 19(19).
• Betül, G. ve Acar, M. (2023). Türleri, nedenleri ve boyutlarıyla Türkiye’de ve Dünya’da yoksulluk sorunu. Necmettin Erbakan Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 5(Özel Sayı), 92-105.
• Breitung, J., (2000). The local power of some unit root tests for panel data. In: Baltagi, B.H. (Ed.), Nonstationary panels, panel cointegration and dynamic panels, Advances in Econometrics. 15. 161–177.
• Choi, I. (2001). Unit root tests for panel data. Journal of International Money and Finance, 20 (2). 249–272.
• Çelik, H. (2022). Ticari serbestleşme ve finansal gelişmişlik yoksulluğu azaltıyor mu yeni sanayileşen ülkelerden kanıtlar. Gaziantep University Journal of Social Sciences, 21(2), 768-783.
• Decerf, B. (2021). Combining absolute and relative poverty: Income poverty measurement with two poverty lines. Social Choice and Welfare, 56(2), 325-362.
• Ekinci, A. (2011). Doğrudan yabancı yatırımların ekonomik büyüme ve istihdama etkisi: Türkiye uygulaması (1980-2010). Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İİBF Dergisi, 6(2), 71-96.
• Erdoğan, G. (2002). Türkiye’de ve dünyada yoksulluk ölçümleri üzerine değerlendirmeler. C.C. Aktan (Ed.), Yoksullukla mücadele stratejileri, Ankara: Hak-İş Konfederasyonu Yayını.
• Erdoğan, S., ve Yıldırım, D. Ç. (2013). Orta Asya Türk Cumhuriyetlerinde dış ticaret–iktisadi büyüme ilişkisi üzerine ekonometrik bir inceleme. Finans Politik ve Ekonomik Yorumlar Dergisi, 50(583), 43-51.
• Evcim, N., Güneş, S., ve Orhan, H. S. K. (2019). Yoksulluk ve ekonomik göstergeler arasındaki ilişki: Mena bölgesi analizi. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (36), 291-310.
• Gül, E. ve Kamacı, A. (2012). Dış ticaretin büyüme üzerine etkileri: Bir panel veri analizi. Uluslararası Alanya İşletme Fakültesi Dergisi, 4(3), 81-91.
• Hadri, K. (2000). Testing for Stationarity in heterogeneous panels. Econometrics Journal, 3(2). 148-161.
• Harris, R. ve Moffat, J (2011). R&D, ınnovation and exporting. SERC Discussion Paper 73, Erişim: http://eprints.lse.ac.uk/33593/1/sercdp0073.pdf , Erişim Tarihi: 20.11.2023.
• Im, K.S., Pesaran, M.H. ve Shin, Y., (2003). Testing for unit roots in heterogeneous panels. Journal of Econometrics, 115 (1). 53–74.
• Karataş, A. R., & Ergül, M. (2023). Türkiye’de ekonomik büyüme, finansal gelişme ve ticari açıklık: Genişletilmiş ARDL ile kanıtlar. Necmettin Erbakan Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 5(Özel Sayı), 222-236.
• Karış, Ç., ve Ayla, D. (2018). Türkiye’de doğrudan yabancı yatırımlar ve ticari dışa açıklık ilişkisinin ekonometrik analizi. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(16), 255-272.
• Khan, R. E. A., ve Sattar, R. (2010). Trade growth and poverty: A case of Pakistan. Pakistan Journal of Commerce and Social Sciences (PJCSS), 4(2), 173-184.
• Koyuncu, C., ve Çınar, İ. T. (2010). Ticari dışa açıklık ve doğrudan yabancı sermaye yatırımlarının işgücü verimliliğine etkisi: 1980-2005 Türkiye uygulaması. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 23(1), 309-326.
• Levin, A., Lin, C. ve Chu, C.J., (2002). Unit root tests in panel data: Asymptotic and finite-sample properties. Journal of Econometrics, 108 (1). 1-24.
• Liargovas, P. G., ve Skandalis, K. S. (2012). Foreign direct investment and trade openness: The case of developing economies. Social Indicators Research, 106, 323-331.
• Maddala, G.S. ve Wu, S. (1999). A Comparative Study of unit root tests with panel data and a new simple test. Oxford Bulletin of Economics and Statistics, 61(Special Issue). 631-652.
• Mercan, M., ve Göçer, İ. (2014). Ticari dışa açıklığın ekonomik etkileri: Orta Asya ülkeleri için ampirik bir analiz. Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, 10(22), 27-44.
• OECD (2001). Poverty reduction. The DAC Guidelines, OECD Publishing, Paris, https://doi.org/10.1787/9789264194779-en .
• Ogunniyi, M.B. ve Igberi, C.O. (2014): The ımpact of foreign direct ınvestment on poverty reduction in Nigeria. Journal of Economics and Sustainable Development, 5(14). 73-89.
• Onakoya, A., Johnson, B., ve Ogundajo, G. (2019). Poverty and trade liberalization: empirical evidence from 21 African countries. Economic Research-Ekonomska istraživanja, 32(1), 635-656.
• Özçağ, M. (2015). Türkiye’de enerji tüketimi, ekonomik büyüme ve dışa açıklık ilişkisi: ARDL modeli. Finans Politik ve Ekonomik Yorumlar, (605), 7-17.
• Özdemir, M. Ç. (2017). Yoksulluğun ölçüm yöntemleri. Özdemir, M. Ç. ve İslamoğlu E. (Ed.), Gelir dağılımı ve yoksulluk içinde (2. Baskı, s. 183-209). Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Özuyar, S. E. G., Mercan, G., & Çalışkan, Ş. (2023). Çok uluslu şirketler ve Türkiye: Küresel asgari kurumlar vergisi. Necmettin Erbakan Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 5(Özel Sayı), 106-130.
• Pedroni, P., (1999), Critical values for cointegration tests in heterogeneous panels with multiple regressors. Oxford Bulletin Of Economics And Statistics, 61(Special Issue). 653–670.
• Pedroni, P., (2000). Fully modified OLS for heterogeneous cointegrated panels. In: Baltagi, B.H. (Ed.), Nonstationary Panels, Panel Cointegration and Dynamic Panels, Advances in Econometrics, 15. 93–130.
• Pedroni, P., (2001). Purchasing power parity tests in cointegrated panels. Review of Economics and Statistics, 83 (4): 727-731.
• Pradhan, B. K., ve Mahesh, M. (2014). Impact of trade openness on poverty: A panel data analysis of a set of developing countries. Economics Bulletin, 34(4), 2208-2219.
• Saçık, S. Y. (2009). Büyümenin bir kaynağı olarak ticari dışa açıklık. Sosyal Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 9(18), 273-294.
• Saray, M. O. (2011). Doğrudan yabancı yatırımlar-istihdam ilişkisi: Türkiye örneği. Maliye Dergisi, 161(2), 381-403.
• Siposné Nándori, E. (2011). Subjective poverty and its relation to objective poverty concepts in Hungary. Social Indicators Research, 102, 537-556.
• Sönmez, F. D (2018). Ticaretin yoksulluk üzerine etkisi; Türkiye için temel bulgular. Öneri Dergisi, 13 (50), 35-51.
• Squalli, J., ve Wilson, K. (2011). A new measure of trade openness. The World Economy, 34(10), 1745-1770.
• Sürücü, Ş., Acar, M. S., ve Ay, A. (2021, Aralık). Doğrudan yabancı yatırım ve yoksulluk arasındaki ilişki: Türkiye örneği. International Social and Economic Research Student Congress, Konya.
• Syzdykova, A. (2019). Doğrudan yabancı yatırımların ekonomik büyüme üzerine etkisi: Orta Asya ülkeleri örneği. Uluslararası Kültürel ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 5(1), 291-307.
• Şahbaz, A., Buluş, A., ve Kaleci, F. (2016). Dışa açıklık, doğrudan yabancı yatırımlar ve yoksulluk ilişkisi: Türkiye örneği. Gaziantep University Journal of Social Sciences, 15(4), 1106-1117.
• Şahbaz, A., Şerife, Koç., & Ceylan, A. (2022). Demokrasi ve dışa açıklığın vergi gelirleri üzerindeki etkisi: OECD ülkeleri için panel veri analizi (1980-2018). Fiscaoeconomia, 6(3), 1367-1388.
• Şahin, S. (2021). Doğrudan yabancı yatırım, ticari açıklık ve ekonomik büyüme arasındaki ilişki: Seçilmiş ülkeler ve Türkiye örneği. Ekoist: Journal of Econometrics and Statistics, (35), 111-128.
• Şengül, S., ve Cafrı, A. G. R. (2010). Yoksulluk ölçümünde Engel Ve Rothbarth Eşdeğerlik ölçekleri. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 19(2), 47-61.
• Şerefli, M. (2016). Dış ticaretin ekonomik büyüme üzerine etkisi: Türkiye örneği. Kastamonu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 13(3), 136-143.
• Topallı, N. (2015). Doğrudan yabancı yatırımlar, ekonomik büyüme ve yüksek teknoloji ihracatı arasında bir nedensellik ilişkisi. International Journal of Social Sciences and Education Research, 1(1), 277-285.
• Topallı, N. (2016). Doğrudan sermaye yatırımları, ticari dışa açıklık ve ekonomik büyüme arasındaki ilişki: Türkiye ve BRICS ülkeleri örneği. Doğuş Üniversitesi Dergisi, 17(1), 83-95.
• Tsai, P. L., ve Huang, C. H. (2007). Openness, growth and poverty: The case of Taiwan. World Development, 35(11), 1858-1871.
• Uçan, O. ve Koçak, E. (2014). Türkiye’de dış ticaret ve ekonomik büyüme arasındaki ilişki. Niğde Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 7(2), 51-60.
• Wen, Y., Song, P., Gao, C., ve Yang, D. (2023). Economic openness, innovation and economic growth: Nonlinear relationships based on policy support. Heliyon, 9(1), e12825.
• Yameogo, W. C. ve Omojolaibi, A. J. (2021). Trade liberalisation, economic growth and poverty level in sub-Saharan Africa (SSA). Economic Research-Ekonomska Istraživanja, 34(1), 754-774.
• Yanar, R., & Şahbaz, A. (2013). Gelişmekte olan ülkelerde küreselleşmenin yoksulluk ve gelir eşitsizliği üzerindeki etkileri. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 8(3), 55-74.
• Yılmazer, M. (2010). Doğrudan yabancı yatırımlar, dış ticaret ve ekonomik büyüme ilişkisi: Türkiye üzerine bir deneme. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8(1), 241-260.
• Zhang, K. H. (2006, June). Foreign direct investment and economic growth in China: A panel data study for 1992-2004. In Conference of WTO, China and Asian Economies, University of International Business and Economics (Vol. 24, p. 26).