The Soviet Union's View of Turkey According to Embassy Reports (1950-1960)

Yıl 2025, Cilt: 24 Sayı: 1, 216 - 241, 28.01.2025

Betül Tekinsoy

https://doi.org/10.21547/jss.1558597

Öz

The support given by the Soviet Union to the Turkish National Struggle against the occupations of Western states after World War I was an important step that brought the two states closer together. The Friendship Treaty, signed in 1925 and valid until the end of World War II, ensured that good neighborly relations continued for many years. However, as Turkey began to resolve its problems with Western countries and get closer to them in the 1930s, relations between Turkey and the Soviet Union declined, and the start of World War II led to their deterioration. Relations, which followed a negative course during and after World War II, were severed by the Soviets’ demands for bases in the Straits and territorial claims, and Turkey began to perceive the Soviets as a threat. This situation would cause Turkey to turn towards the Western bloc and aim to become a member of a number of military organizations, primarily NATO. Although the Soviet Union wanted to establish close relations with Turkey after Stalin’s death, Turkey approached the Soviet Union cautiously until the 1960s. In our study, Turkish-Soviet relations between 1950 and 1960 and the Soviet Union’s view of Turkey were discussed within the framework of embassy reports sent to the Ministry of Foreign Affairs, as well as reports sent by other embassies and institutions. The correspondence between the Turkish Ministry of Foreign Affairs and the embassies in the Turkish Diplomatic Archives of the Ministry of Foreign Affairs was used as the primary source, and other sources used were also copyrighted and research works written about the period.

Anahtar Kelimeler

Turkish-Soviet Relations, Embassy Reports, Cold War

Büyükelçilik Raporlarına Göre Sovyetler Birliği’nin Türkiye’ye Bakışı (1950-1960)

Öz

Sovyetler Birliği’nin I. Dünya Savaşı sonrasında Batılı devletlerin işgallerine karşı yürütülen Türk Millî Mücadelesine verdiği destek, her iki devletin yakınlaşmasını sağlayan önemli bir adım olmuştur. 1925 yılında imzalanan ve II. Dünya Savaşı’nın sonuna kadar geçerliliğini koruyacak olan Dostluk antlaşması ise iyi komşuluk ilişkilerinin uzun yıllar devam etmesini sağlamıştır. Ancak Türkiye’nin 1930’lu yıllardan itibaren Batılı devletlerle sorunlarını çözerek yakınlaşmaya başlaması, Türkiye Sovyetler Birliği ilişkilerinin gerilemesine, II. Dünya Savaşı’nın başlaması ise bozulmasına neden olmuştur. II. Dünya Savaşı sırasında ve sonrasında olumsuz bir seyir izleyen ilişkiler, Sovyetlerin Boğazlardan üs verilmesi ve toprak talepleri yönündeki istekleri ile kopmuş ve Türkiye, Sovyetleri bir tehdit unsuru olarak algılamaya başlamıştır. Bu durum, Türkiye’nin Batı bloğuna yönelerek, NATO başta olmak üzere bir takım askeri teşkilatlara üye olmayı amaçlamasına neden olacaktır. Sovyetler her ne kadar Stalin’in ölümünden sonra Türkiye ile yakın münasebetler kurmak istese de Türkiye 1960’lı yıllara kadar Sovyetlere karşı temkinli yaklaşmıştır. Çalışmamızda 1950-1960 yılları arasında Türk-Sovyet ilişkileri ve Sovyetlerin Türkiye’ye bakışı Dışişleri Bakanlığı’na gönderilen Büyükelçilik raporları başta olmak üzere diğer elçilik ve kurumlardan gönderilen raporlar çerçevesinde ele alınmıştır. Dışişleri Bakanlığı Türk Diplomatik Arşivinde yer alan Türk Dışişleri Bakanlığı ile Büyükelçilikler arasındaki yazışmalar temel kaynak olarak kullanılmış olup ayrıca dönemle ilgili kaleme alınan telif ve tetkik eserler de istifade edilen diğer kaynaklar arasında yer almıştır.

Anahtar Kelimeler

Türk-Sovyet İlişkileri, Büyükelçilik Raporları, Soğuk Savaş

Kaynakça

• Dışişleri Bakanlığı TDA., 4024/87962-320717-1.
• Dışişleri Bakanlığı TDA., 4024/87962-320724-1.
• Dışişleri Bakanlığı TDA., 4024/87962-320724-2.
• Dışişleri Bakanlığı TDA., 502/23917-104500-1.
• Dışişleri Bakanlığı TDA., 508/44344-211008-1.
• Dışişleri Bakanlığı TDA., 540/44634-214371-28.
• Dışişleri Bakanlığı TDA., 561/222194-215218-8.
• Dışişleri Bakanlığı TDA., 566/299-2429-15.
• Dışişleri Bakanlığı TDA., 566/341-2641-1.
• Dışişleri Bakanlığı TDA., 571/24469-106771-6.
• Dışişleri Bakanlığı TDA., 571/35678-140789-12.
• Dışişleri Bakanlığı TDA., 571/35680-140939-25.
• Dışişleri Bakanlığı TDA., 571/35680-140939-28.
• Dışişleri Bakanlığı TDA., 571/35680-1409939-26.
• Dışişleri Bakanlığı TDA., 571/35745-141112-2.
• Dışişleri Bakanlığı TDA., 571/35776-141155-32.
• Dışişleri Bakanlığı TDA., 571/35783-141318-2.
• Dışişleri Bakanlığı TDA., 571/35796-141080-10.
• Dışişleri Bakanlığı TDA., 571/35796-141085-21.
• Dışişleri Bakanlığı TDA., 571/35796-141085-22.
• Dışişleri Bakanlığı TDA., 571/35874-141655-2.
• Dışişleri Bakanlığı TDA., 571/35874-141655-22.
• Dışişleri Bakanlığı TDA., 571/35874-141655-3.
• Dışişleri Bakanlığı TDA., 571/35874-141670-11.
• Dışişleri Bakanlığı TDA., 571/35880-141685-2.
• Dışişleri Bakanlığı TDA., 571/35922-141776-18.
• Dışişleri Bakanlığı TDA., 571/35922-141777-1.
• Dışişleri Bakanlığı TDA., 571/35948-141392-4.
• Dışişleri Bakanlığı TDA., 571/35948-141392-6.
• Dışişleri Bakanlığı TDA., 571/35948-141394-3.
• Dışişleri Bakanlığı TDA., 571/35948-141394-34.
• Dışişleri Bakanlığı TDA., 571/35950-141837-42.
• Dışişleri Bakanlığı TDA., 571/35950-141837-49.
• Dışişleri Bakanlığı TDA., 571/35950-141837-58.
• Dışişleri Bakanlığı TDA., 571/35950-141837-68.
• Dışişleri Bakanlığı TDA., 571/35976-141358-37.
• Dışişleri Bakanlığı TDA., 571/37784-141336-14.
• Dışişleri Bakanlığı, TDA., 571-35783-141332-1.
• Ahmad, F., Ahmad, B.T. (1976). Türkiye’de çok partili politikanın açıklamalı kronolojisi 1945-1971. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Albayrak, M. (2004). Türk siyasi tarihinde Demokrat Parti (1946-1960). Ankara: Phoenix Yayınevi.
• Arbaç, İ. (2019). Türkiye ve Sovyetler Birliği arasında normalleşme dönemindeki diplomatik ilişkilerin iki ülke basınında yansımaları. Küçükyılmaz, M. M. (Ed.). Siyasi sosyal ve kültürel yönleriyle Türkiye ve Rusya 3 (1. Baskı, s. 141-158). Ankara: Berikan Yayınevi.
• Armaoğlu, F. (2022). Türk dış politikası tarihi. İstanbul: Kronik Yayınları.
• Armaoğlu, F. (2022). 20. yüzyıl siyasi tarihi (1914-1995). İstanbul: Kronik Yayınları.
• Bağcı, H. (2007). Türk dış politikasında 1950’li yıllar. Ankara: ODTÜ Yayıncılık.
• Baş, A. (2012). 1957 Suriye krizi ve Türkiye. History Studies, 4 (1), 89-109.
• Başaran, A. (2015). Siyasi ilişkiler-kültürel ilişkiler etkileşimi: Türk-Rus ilişkileri örneği. Avrasya Etüdleri, 48 (2), 101-142.
• Bilgiç, E. (2023). Iğdır ovasında geciken verim: Türkiye-SSCB ekonomik ilişkilerinin bilinmeyen bir örneği, Serdarabat barajı. Mülkiye Dergisi, 47(3), 862-894.
• Bilgin, F. A. (2023). Kafkasya’nın sovyetleştirilmesi ve Türkiye-Kafkasya ilişkileri. Karadeniz Araştırmaları, 20 (77), 29-42.
• Bodur, H. (2005). Kronolojik 20. yüzyıl siyasi tarihi. Ankara: Çağlar Yayınları.
• Çelikpala, M. (2015). Rekabet ve işbirliği ikileminde yönünü arayan Türk-Rus ilişkileri. Bilig, (72), 117-144.
• Denk, E. (2011). Bir kitle imha silahı olarak nükleer silahların yasaklanmasına yönelik çabalar. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 66 (3), 93-136.
• Dokuyan, S. (2013). İkinci Dünya Savaşı sonrasında Sovyetler Birliği’nin Türkiye’den istekleri. Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, (18), 119-135.
• Erdoğan, S., Aslan, Z. (2021). Demokrat Parti döneminde Türkiye-Sovyetler Birliği ilişkileri: İkinci Dünya Savaşı sonrası dönemin mirası ve Soğuk Savaş etkisi. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 21 (42), 295-317.
• Erendil, M. (1994). İkinci Dünya Harbi'nden sonra oluşan silâh sistemlerinin taktik ve stratejiye etkileri. Ankara: Genelkurmay Basımevi.
• Fırat, M., Kürkçüoğlu, Ö. (2022). Arap devletleriyle ilişkiler. Oran, B. (Ed.). Türk dış politikası, Kurtuluş Savaşından bugüne olgular, belgeler, yorumlar. Cilt: 1. (25. Baskı, s. 615-635). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Göktepe, C., Seydi, S. (2015). Soğuk savaş başlangıcında Türk dış politikası. Bilig, (72), 197-222.
• Gürün, K. (1983). Dış ilişkiler ve Türk politikası (1939’dan günümüze kadar). Ankara: A.Ü.S.B.F. ve Basın- Yayın Yüksek Okulu Basımevi.
• Hale, W. (2003). Türk dış politikası 1774-2000. (Demir, P. Çev.). İstanbul: Mozaik Yayınları.
• Kalyon, L. (2010). Truman doktrini üzerine bir analiz. Güvenlik Stratejileri Dergisi, 6(11), 7-26.
• Kamel, A. (2014). 1923’ten günümüze Türk dış politikası ve diplomasisi. İstanbul: İnkılap Yayınları.
• Karpat, K. (2022). Türk dış politikası tarihi. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Kıyanç, S. (2020). Soğuk savaş yıllarında Türkiye’deki ABD üs ve tesisleri. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, (101), 203-252.
• Kurban, V. (2014). 1950-1960 yıllarında Türkiye ile Sovyetler Birliği arasındaki ilişkiler. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 14 (28), 253-282.
• Matiç, U. (2023). Demokrat Parti dönemi Ortadoğu politikaları. Ankara: İksad Yayınevi.
• Papuççular, H. (2023). Cumhuriyet’in dış politikası olaylar, aktörler, kurumlar 1923-2023. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Özkal, İ. (2022). Iğdır’da siyasi, sosyal ve ekonomik hayat (1923-1970). Iğdır: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Sander, O. (2020). Türkiye’nin dış politikası. (Der. Melek Fırat). Ankara: İmge Kitabevi.
• Sapmaz, A. (2007). Rusya’nın Transkafkasya politikası ve Türkiye’ye etkileri. Ankara: Ötüken Yayınları.
• Saray, M. (2000). Sovyet tehdidi karşısında Türkiye’nin NATO’ya girişi III. Cumhurbaşkanı Celal Bayar’ın hatıraları ve belgeler. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Serbest, M. B. (2016). Bağdat paktının kuruluş süreci ve gelişiminde Türkiye’nin rolü. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, 5 (3), 401-424.
• Sönmezoğlu, F. (2016). Soğuk Savaş döneminde Türk dış politikası 1945-1991. İstanbul: Der Yayınları.
• Tellal, E. (2000). Uluslararası ve bölgesel gelişmeler çerçevesinde SSCB-Türkiye ilişkileri 1953-1964. Ankara: Mülkiyeliler Birliği Vakfı Yayınları.
• Tellal, E. (2022). SSCB’yle ilişkiler. Oran, B. (Ed.). Türk dış politikası, Kurtuluş Savaşından bugüne olgular, belgeler, yorumlar. Cilt: 1. (25. Baskı, s. 499-521). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Turan, R. (2023). Kafkasya’da Rus kültür politikaları (XIX-XX. Yüzyıl). Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 17 (35), 209-230.
• Uçarol, R. (2013). Siyasi tarih (1789-2012). İstanbul: Der Yayınları.
• Uzman, N. (2018). II. Dünya Savaşı sonrasında Sovyet talepleri ve Türkiye’nin tepkisi. Akademik Bakış, 11 (22), 117-142.
• Yılmaz, M. S. (2017). Atatürk dönemi Türk dış politikası (1923-1938). Kekevi, S. vd. (Ed.). Türk dış politikası (1830-1989) (1. Baskı, s. 419-468). Ankara: Berikan Yayınevi.