Modern Kurguda “Büyülü Gerçekçilik”: Aşk Artık Burada Oturmuyor

Yıl 2025, Cilt: 24 Sayı: 3, 1281 - 1295, 18.07.2025

Senem Üstün Kaya

https://doi.org/10.21547/jss.1511534

Öz

Günümüzde “Büyülü gerçekçilik” (Magical Realism) birbirine zıt olan “büyü” ve “gerçek” kavramlarını uyum içinde kendi özünde birleştiren edebi bir türdür. Latin Amerika’da ortaya çıkan ve ilk kez Franz Roh tarafından 1920’de Avrupa resim sanatı için kullanılan büyülü gerçekliğin birçok farklı tanımı bulunsa da en genel hâliyle, sıra dışı olayların tarihsel kurgu çerçevesinde mevcut dünyada sunulmasıdır. Dünya savaşları sonrası postmodern edebiyatçılar, büyülü gerçekçilik türü ile sosyal, siyasi, politik, tarihi ve toplumsal değişimleri masalsı ve mistik unsurlarla okuyucularına aktarmışlardır. Büyülü gerçekçilik türündeki kurgunun amacı, okuyucunun eserin masalsı havasına kapılmadan ve anlatıdan uzaklaşarak alt metne ulaşması ve karakterlerle özdeşleşmeden objektif bir bakış açısı kazanmasıdır. Bu amaç doğrultusunda, Alman tiyatro yazarı Bertolt Brecht’in epik tiyatro geleneği için geliştirdiği “yabancılaştırma etkisi”, büyülü gerçekçilik kurgusu için de önem arz eder. 20. yüzyılın başında dünya edebiyatlarında mevcut sorunları eleştirmek adına kullanılan “büyülü gerçekçilik”, kadın hareketlerinin ivme kazanması ile kadın edebiyatında da yerini almıştır. Bu çalışmanın amacı, Türk edebiyatında büyülü gerçekçilik türünün öncülerinden Nazlı Eray’ın Aşk Artık Burada Oturmuyor (1989) romanını, anlatı yapısı, zaman-mekân ve karakterler açısından incelemektir. İnceleme kısmında, Eray’ın Brecht’in “yabancılaştırma etkisi” tekniğini kadın-erkek ilişkilerindeki sorunlara farkındalık kazandırmak amacı ile ne ölçüde kullandığı araştırılmıştır. Çalışmanın sonucunda, Türk edebiyatının öncü kadın yazarlarından biri olan Nazlı Eray’ın, büyülü gerçekçilik roman örneği olarak kabul edilen kurgusunda, ataerkil bir toplumda kadının yerini ve önemini ironi ve yabancılaştırma yolu ile eleştirdiği sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

"Büyülü Gerçeklik" , "yabancılaştırma etkisi" , Aşk Artık Burada Oturmuyor , kadın-erkek ilişkileri

“Magical Realism” in Modern Fiction: Aşk Artık Burada Oturmuyor

Öz

“Magical Realism” is a literary genre that combines the contradictory concepts of “magic” and “reality” in harmony within its own essence. Although there are many different definitions of magical reality, emerged in Latin America and used first by Franz Roh for European painting in 1920, in general, it is the presentation of extraordinary events in the current world within the framework of historical fiction. Post-modern writers, after the world wars, conveyed social, political, historical and social changes to their readers with fairy-tale and mystical elements through the magical reality genre. The purpose of fiction in the magical reality genre is for the reader to reach the subtext without being caught up in the fairy-tale atmosphere, moving away from the narrative, and gaining an objective perspective without identifying with the characters. For this purpose, the “alienation effect”, developed by German dramatist Bertolt Brecht for the epic theater tradition, is also essential for magical reality fiction. “Magic reality”, which was used to criticize existing problems in world literature at the beginning of the 20th century, also took its place in women’s literature with the rise of women’s movements. The aim of this study is to scrutinize the novella Aşk Artık Burada Oturmuyor (1989) by Nazlı Eray, one of the pioneers of the magical reality genre in Turkish literature, in terms of narrative structure, time-space and characters. In the analysis part, it was investigated to what extent Eray used Brecht’s “alienation effect” technique in order to raise awareness of the problems in male-female relations. As a result of the study, it was concluded that Nazlı Eray, one of the leading female writers of Turkish literature, criticized the place and importance of women in a patriarchal society through irony and alienation in her fiction, which is considered an example of a magical reality novel.

Anahtar Kelimeler

"Magical Realism" , "alienation effect" , Aşk Artık Burada Oturmuyor , Male-female relations.

Kaynakça

• Arargüç, M. F. (2016). Büyülü gerçekçilik ve Louis de Berniéres’nin Latin Amerika Üçlemesi. Çizgi Kitabevi.
• Arat, Y. (1991). 1980’ler Türkiye’sinde kadın hareketi: Liberal Kemalizm’in radikal uzantısı, Toplum ve Bilim, 53, 7-19.
• Arıkan, Y. (2006). A’dan Z’ye tiyatro kılavuzu. İstanbul: Pozitif Yayınları.
• Aslan Ayar, P. (2018). Türkçe edebiyatta varla yok arası bir tür fantastik roman (1876-1960). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Aydoğdu, Ü. (2011). Brecht’in Arturo Uİ’si: Bertolt Brecht’in epik tiyatro araçlarının günümüzde kullanımına yönelik bir sahneleme denemesi. (Sanatta yeterlik tezi). Anadolu Kurumsal Arşiv veri tabanından erişildi.(https://earsiv.anadolu.edu.tr/xmlui/handle/11421/2264/discover?filtertype_0=publicationcategory&filtertype_1=iso&filter_relational_operator_1=equals&filter_relational_operator_0=equals&filter_1=eng&filter_0=Tez&filtertype=dateIssued&filter_relational_operator=equals&filter=2011)
• Balık, M. (2015). Nazlı Eray’ın öykülerinde düş ve gerçek. Ankara: Gece Kitaplığı.
• Bars, M. E. (2012). Ferhat ve Şirin hikâyesinde büyülü gerçekçilik, Turkish Studies, 7(4), 995-1008.
• Batum Menteşe, O. (1996). Bir düşün yolculuğu. Ankara: Bilkamat Yayınları.
• Belge, M. (2009). Edebiyat üstüne yazılar. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Benjamin, W. (2014). Brecht’i anlamak. (Barışcan, H. ve Işısağ, G. Çev.). İstanbul: Metis Yayınları.
• Bowers, M. A. (2004). Magic(al) realism. London: Routledge.
• Brecht, B. (1974). Brecht on theatre. (Willett, J. Çev.). New York: Eyre Methuen.
• Brecht, B. (1984). Carrar Ana’nın Tüfekleri. (Aktürel, T. Çev.). İstanbul: De Yayınevi.
• Brecht, B. (1994) Oyun sanatı ve dekor. (Kâmuran Şipal, Çev.). İstanbul: Cem Yayınevi.
• Brecht, B. (2011). Epik tiyatro. (Kâmuran Şipal, Çev.). İstanbul: Agora Kitaplığı.
• Chanady, A. B. (1985). Magical realism and the fantastic: Resolved versus unresolved antimony. New York: Garland.
• Cuddon, J. A. (1979) The Penguen dictionary of literary terms and literary theory. London: Penguen Books.
• Çalışlar, A. (1995). Tiyatro ansiklopedisi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Çoban, S. B. (2011). Dede Korkut Kitabı ve büyülü gerçekçilik, Milli Folklor, 91, 195-203.
• Eray, N. (2023). Aşk Artık Burada Oturmuyor. İstanbul: Everest Yayınları.
• Erdem, S. (2011). Büyülü gerçekçilik ve halk anlatıları, Milli Folklor, 91, 175-188.
• Ewen F. (1992). Bertolt Brecht: His life, his art and his times. New York: Citadel Press.
• Guenther, I. (1995). Magic realism, new objectivity, and the arts during the Weimar Republic. Zamora, L. Zamora ve Faris, W. B. (Eds.), Magical realism: Theory, history, community (s. 33-73). Durham: Duke University Press.
• Hegerfeldt, A. C. (2005). Lies that tell the truth: Magic realism seen through contemporary fiction from Britain. Amsterdam: Brill Rodopi B.V.
• İpşiroğlu, Z. (1988). Tiyatroda devrim. Ankara: Çağdaş Yayınları.
• Nutku, Ö. (1976). Türkiye’de Brecht. İstanbul: Tiyatro/76 Yayınları.
• Öktemgil T. C. (2003). Latife Tekin’in yapıtlarında büyülü gerçekçilik. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Bilkent Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Özüm, A. (2009). Angela Carter ve büyülü gerçekçilik. Ankara: Ürün Yayınları.
• Parkan, M. (1983). Brecht estetiği ve sinema. Ankara: Dost Kitabevi.
• Pekman, Y. (2005). Haldun Taner tiyatrosunda yabancılaştırma, İstanbul Üniversitesi Tiyatro Eleştirmenliği ve Dramaturji Bölüm Dergisi, 7, 16-39.
• Reeds, K. (2006). Magical realism: A problem of definition, Neophilologus, 90, 175-96.
• Şen, C. (2018). Dede Korkut anlatılarında büyülü gerçekçilik. (Yüksek lisans tezi). YÖK Tez Merkezi veri tabanından erişildi. (https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp?id=x-CJ4ipbbNddiG0AVNVRqg&no=42_mJrHKuWxbYroTefhy5g)
• Şener, S. (2006). Dünden bugüne tiyatro düşüncesi. Ankara: Dost Kitabevi.
• Teker Garcia, A. (2010). Latin Amerika edebiyatında büyülü gerçekçilik. İstanbul: Ürün Yayınları.
• Timisi, N., Gevrek, M. A. (2002). 1980’ler Türkiye’sinde feminist hareket: Ankara çevresi. 90’larda Türkiye’de Feminizm. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Toyman, Y. Ö. (2006). Nazlı Eray’ın roman dünyasında düşsü ve büyülü gerçekçiliğinkurgusu ile fantastik unsurlar. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta.
• Yalçın, A. ve Aytaş, G. (2005). Tiyatro ve canlandırma. Ankara: Akçağ Yay.
• Zamora, L. P. ve Faris, W. B. (1995). Introduction: Daiquiri birds and Flaubertian parrot(ie)s. Zamora, L. ve Faris, W. B. (Eds.), Magical realism: Theory, history, community (s. 163-191). Durham: Duke University Press.