Millî Mücadele Sırasında İstanbul Rum Patrikhanesi ile Trabzon Metropolitliği Arasındaki İlişkiler

Yıl 2022, , 253 - 266, 23.12.2022

Ramazan Erhan Güllü

https://doi.org/10.38000/juhis.1179555

Öz

Mütareke dönemi Osmanlı Devleti ile İstanbul Rum Patrikhanesi’nin ve Rum ahalinin büyük çoğunluğunun karşı karşıya geldiği bir zaman dilimiydi. Anadolu’yu işgal eden Yunan ordusunu destekleyen patrikhane ve Rum ahali, ülkede Osmanlı idaresinin tamamen bittiği görüşündeydi. Buna dayanarak da İstanbul ve Anadolu üzerindeki taleplerini hayata geçirmeye çalışmaktaydılar. Ancak Rumlar tek bir cephe halinde hareket etmedikleri gibi siyasî olarak da tek bir hedefe bağlı değillerdi. Yunanistan içerisindeki Venizelos – Konstantin çatışması ve halk arasındaki ayrışma Osmanlı Rumlarını da etkilemişti. Osmanlı Rumları ve patrikhane üzerinde esas belirleyici güç Venizelos olmakla birlikte Kral Konstantin yanlısı önemli bir kitle de vardı. Patrikhanede bariz olan Venizelos etkinliğine karşı Konstantin yanlısı muhalefetin önemli isimlerinden birisi de Trabzon Metropoliti Hrisanthos Flippides idi. Hrisanthos, “Pontus” sorunu gibi konularda patrikhane ve Venizelos ile zaman zaman birlikte hareket etse de genel olarak patrikhane ve Venizelos ile bir çatışma halindeydi. Bu çatışma özellikle 1921 yılındaki patrik seçimi sırasında açıkça ortaya çıkmıştı.

Anahtar Kelimeler

Rum Patrikhanesi, Venizelos, Yunanistan, Hrisanthos Flippides, Meletios Metaksakis

Relations between the Istanbul Rum Orthodox Patriarchate and the Metropolitan of Trabzon during the War of Independence

Öz

The armistice period was a time when the Ottoman State and the Istanbul Rum Orthodox Patriarchate and the majority of the Rum population faced off each other. The patriarchate and the Rum people, who supported the Greek army invading Anatolia, were of the opinion that the Ottoman administration in the country was completely over. On these bases, they were trying to realize their desires on Istanbul and Anatolia. However, the Rums did not act as a single front, nor were they politically bound to a single target. The conflict between Venizelos and Constantine in Greece and this separation also affected the Ottoman Rums. Although Venizelos was the main determining power among the Ottoman Rums and the Patriarchate, there was also an important pro-King Constantine mass. One of the important figures of the pro-Constantine opposition against the obvious Venizelos support in the Patriarchate was Trabzon Metropolitan Hrisanthos Flippides. Although Hrisanthos sometimes acted together with the Patriarchate and Venizelos on issues such as the “Pontus” issue, he was generally in conflict with both the patriarchate and Venizelos. This conflict was especially evident during the patriarch election in 1921.

Anahtar Kelimeler

Istanbul Rum Orthodox Patriarchate, Venizelos, Greece, Hrisanthos Flippides, Meletios Metaxakis

Kaynakça

• Akandere, Osman – Semiz, Yaşar (2003), “1919-1922 Yılları Arasında Yunanlıların Anadolu Macerası ve Küçük Asya Felaketi”, Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, C. 7, S. 2, Ankara. (51-85)
• Akandere, Osman (2008), “Milli Mücadele Yıllarında Marmara Bölgesinde Faaliyet Gösteren, Müfrezeler, Milis Kuvvetleri ve Çeteler (1918-1922)”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 19, Konya. (507-542)
• Akşam, 8-9-10 Aralık 1921.
• Alexandris, Alexis (1992), The Greek Minority of Istanbul and Greek-Turkish Relations 1918-1974, Centre for Asia Minor Studies, Athens.
• Atalay, Bülent (2001), Fener Rum Patrikhanesi’nin Siyasi Faaliyetleri (1908-1923), Tarih ve Tabiat Vakfı (TATAV) Yayınları, İstanbul.
• Atalay, Bülent (2002), “Trabzon Metropoliti Hrisanthos’un Pontus Meselesine Dair Türkiye Dışında Yaptığı Bazı Faaliyetler”, Trabzon ve Çevresi Uluslararası Tarih-Dil-Edebiyat Sempozyumu 3-5 Mayıs 2001, (Yay. Haz.: Mithat Kerim Aslan- Hikmet Öksüz). (599-610)
• Atalay, Bülent (2008), “Türk İstiklâl Harbi Dönemi’nde Rum-Ermeni İşbirliği”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C. XXIV, S. 70. (93-112)
• Atalay, Bülent (2009), “İşgal Döneminde İzmir Metropoliti Hrisostomos”, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 11, S. 1. (31-50)
• Bali, Rıfat N. – Yumul, Arus – Benlisoy, Foti (2009), “Yahudi, Ermeni ve Rum Toplumlarında Milliyetçilik”, Modern Türkiye’de Siyasî Düşünce, C. 4, (Editörler: Tanıl Bora – Murat Gültekingil), İstanbul, İletişim Yayınları. (919-924)
• Bell, George Kennedy Allen (1935), Randall Davidson – Archbishop of Canterbury, V. II, Oxford University Press, London.
• Çakmak, Zafer (2006), “Mondros Mütarekesi Sonrası Ermeni-Rum-Yunan İşbirliği”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 16, S. 2, Elazığ. (403-412)
• Çakmak, Zafer (2007), İzmir ve Çevresinde Yunan İşgali ve Rum Mezalimi, Yeditepe Yayınları, İstanbul.
• Deveci Bozkuş, Yıldız (2017), “Birinci Dünya Savaşı ve Milli Mücadele Döneminde Çanakkale’de İstihbarat ve Casusluk Faaliyetleri”, Kitapsever Bir Tarihçi: Prof. Dr. Ali Birinci Armağanı, (Editör: Osman Köse), Ankara, Polis Akademisi Yayınları. (209-227)
• Deveci Bozkuş, Yıldız (2018), “Milli Mücadele Dönemi’nde İstihbarat ve Casusluk Faaliyetlerinde Gayrimüslimler”, Miras ve Değişim: Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Jandarma, (Editörler: İsmail Hakkı Demircioğlu-Ahmet Özcan-Yücel Yiğit), Ankara, Berikan Yayınevi. (363-372)
• Eray Biber, Tuğba (2016), Karadeniz Rumları ve Yunanistan, Yeditepe Yayınları, İstanbul.
• Eray Biber, Tuğba (2020)(a), “Milli Mücadele Yıllarında Karadeniz’de Rum Faaliyetleri”, İstiklâl Yolunda Milli Mücadelenin 100. Yılı Ulusal Sempozyum Bildirileri, (Editör: Elvin Yıldırım), İstanbul Aydın Üniversitesi Yayınları, İstanbul. (167-179)
• Eray Biber, Tuğba (2020)(b), “Milli Mücadele Döneminde Pontus Cumhuriyeti Kurma Çalışmaları”, Türk Dünyası Araştırmaları, C. 124, S. 245, İstanbul, Mart – Nisan. (421-434)
• Erdem, Nilüfer (2010), Yunan Tarihçiliğinin Gözüyle Anadolu Harekâtı (1919-1923), Derlem Yayınları, İstanbul.
• Gazi Mustafa Kemal (1927), Nutuk, Türk Tayyare Cemiyeti Yayını, Ankara.
• Gökçen, Salim (2010), Türkiye’de Rum–Yunan Vahşet ve Terörü, IQ Kültür-Sanat Yayıncılık, İstanbul.
• Gökçen, Salim (2014), Ortodoks Üçgeni – Yunanistan, Patrikhane ve Pontus, IQ Kültür-Sanat Yayıncılık, İstanbul.
• Güler, Ali (1988), İşgal Yıllarında Yunan Gizli Teşkilatları, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• Güler, Ali (2005), Sorun Olan Yunanlılar ve Rumlar, Berikan Yayınevi, Ankara.
• Güler, Ali (2007), “Milli Mücadele’de Rum-Yunan Terör Örgütleri”, Başlangıcından Günümüze Pontus Sorunu, (Editör: Veysel Usta), Serander Yayınları, Trabzon. (335-364)
• Güllü, Ramazan Erhan (2009), “Mondros Mütarekesi’nin Ardından Ermeni ve Rum Patrikhanelerinin İşbirliği (30 Ekim 1918 – 11 Ekim 1922)”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C. XXV, S. 75, Ankara. (575-605)
• Güllü, Ramazan Erhan (2017), Patrik Meletios Metaksakis ve İstanbul Rum / Ortodoks Patrikhanesi (1921-1923), Ötüken Neşriyât, İstanbul.
• Güllü, Ramazan Erhan (2019), “Mütareke Döneminde Yunan Kızılhaçı’nın Trabzon’daki Faaliyetleri”, 100. Yılında Mondros Mütarekesi ve Milli Mücadele Uluslararası Sempozyumu Bildiriler Kitabı, C. II, Karadeniz Teknik Üniversitesi Yayınları, Trabzon. (779-790)
• Hâkimiyet-i Milliye, 11 Aralık 1921.
• İkdam, 11 Aralık 1921, 20 Ocak 1922.
• İleri, 4, 9 Aralık 1921.
• İngiliz Yıllık Raporlarında Türkiye (1920). (2010), (Derleyen: Ali Satan), (Çev.: Burak Özsöz), Tarihçi Kitabevi, İstanbul.
• Jaeschke, Gotthard (1991), Kurtuluş Savaşı İle İlgili İngiliz Belgeleri, (Türkçe’ye Çeviren: Cemal Köprülü), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• Karacagil, Ö. Kürşad (2013), “Bir Yunan Gizli Cemiyeti: Kordos”, Türk Dünyası Araştırmaları, S. 207, İstanbul, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları. (451-464)
• Kitsikis, Dimitri (1974), Yunan Propagandası, (Türkçe’ye çeviren: Hakkı Devrim), Kaynak Kitaplar, İstanbul.
• Köksal, Osman (1998), “Mütareke Döneminde Ermeni ve Rum Patrikhanelerinin İşbirliği”, Askeri Tarih Bülteni, C. 13, S. 24. (61-70)
• Okur, Mehmet (2002), “Milli Mücadele Döneminde Fener Rum Patrikhanesi’nin ve Metropolitlerin Pontus Rum Devleti Kurulmasına Yönelik Girişimleri”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, S. 29-30, Ankara. (101-116)
• Okur, Mehmet (2007), “Pontus Meselesinin Ortaya Çıkışı ve Karadeniz Bölgesi’nde Pontusçu Faaliyetler”, Karadeniz Araştırmaları, S. 14, Ankara. (1-28)
• Özcan, Murat (2007), Tarihin Işığında Yunan Mezalimi, IQ Kültür-Sanat Yayıncılık, İstanbul.
• Özgören, Aydın (2006), “Millî Mücâdele Döneminde Trabzon Rum Metropolitliği’nin Faaliyetleri”, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara . (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi)
• Polat, Hasan Ali (2011), “Millî Mücadele Yıllarında Marmara Bölgesi’nde Faaliyet Gösteren Rum ve Ermeni Çeteleri”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 26, Konya. (263-290)
• Selvi, Haluk (2007), İşgal ve Protesto, Değişim Yayınları, İstanbul.
• Sofuoğlu, Adnan (1994), “Anadolu Üzerindeki Yunan Hedefleri ve Mütareke Dönemi Fener Rum Patrikhanesi’nin Faaliyetleri”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C. X, S. 28, Ankara, (211-256)
• Sonyel, Salahi R. (2011), İngiliz Gizli Belgelerinde Türk – Yunan İlişkileri 1821-1923, Remzi Kitabevi, İstanbul.
• Tercümân-ı Hakikat, 8 Aralık 1921, 16 Ocak 1922.
• Tetik, Ahmet (2007), “Çeteler, Venizelos ve Patrikhane”, Başlangıcından Günümüze Pontus Sorunu, (Editör: Veysel Usta), Trabzon, Serander Yayınları. (211-224)
• Tevhid-i Efkâr, 8-10 Aralık 1921.
• The National Archives 371/6566.
• The New York Times, 10 December 1921.
• The Sunday Times, 8 January 1922.
• The Times, 9 December 1921.
• Toker, Hülya (2006), Mütareke Döneminde İstanbul Rumları, Genelkurmay ATASE ve Denetleme Başkanlığı Yayınları, Ankara.
• Turan, Mustafa (1999), Yunan Mezalimi (İzmir, Aydın, Manisa, Denizli 1919-1923), Atatürk Araştırma Merkezi Yayını, Ankara.
• Ural, Selçuk (2005), Batı Anadolu’da Yunan İşgali ve Sonrası, Güneş Vakfı Yayınları, Erzurum.
• Ural, Selçuk. (2001), “Mütareke Dönemi’nde Pontus Devleti Kurmaya Yönelik Çalışmalar ve Alınan Karşı Önlemler”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi. S. 27-28, Ankara, (335-351)
• Vakit, 8-10 Aralık 1921.
• Yeni Gün, 11 Aralık 1921.