The Political Character of Adnan Menderes and May 27

Yıl 2020, , 112 - 130, 06.10.2020

Selma Göktürk Çetinkaya

https://doi.org/10.38000/juhis.803470

Öz

Turkish Political History has entered an important period for democracy in 1945. The transition to multi-party life further strengthened democracy four years later. The 1950 General Elections changed the place of power and opposition. Political power has passed from the Republican People's Party to the Democratic Party. But it carried its political power over the leader of the Democrat Party and the Prime Minister Adnan Menderes. He has always done the introduction of the Democratic Party to the public and the explanation of party policies in a way that the public can understand. For this reason, the main opponent in the struggle of the opposition to come to power is Menderes. Menderes, on the other hand, fought himself with the criticisms made on him. This has made Menderes more prominent. But the result of this political struggle has been to give up democracy. On May 27, with the intervention of the army, the power of the Democrat Party and the life of Prime Minister Menderes were ended. When listing the reasons for May 27, the political character of Menderes should be discussed, not the Democratic Party's policies. In fact, the positive and negative characteristics of Adnan Menderes are discussed today, especially on social media on May 27 and September 17. In addition, Adnan Menderes frequently takes place in the discourses of the parties that are the continuation of the Democratic Party and the opposition parties since 1960. For this reason, the 1950's and May 27th were evaluated over the political character of Menderes in the study prepared. Adnan Menderes' political stance can be drawn on his ability to analyse the society, his sincere attitude in the people-leader relationship, and his contempt for the power of the opposition because he takes his power from the people. An attempt has been made to find an answer to the question of how this stance affected the politics and democracy of the 1950s. The criticism of the opposition coming not only from other parties but also from within the party and being a single person was mentioned.

Anahtar Kelimeler

Adnan Menderes, Democrat Party, May 27 Coup D'etat, Leadership, Jacobenism

Adnan Menderes’in Siyasal Karakteri ve 27 Mayıs

Öz

Türk Siyasi Tarihi, 1945’te demokrasi adına önemli bir döneme girerek çok partili hayata geçmiş; dört yıl sonra da demokrasi daha da sağlamlaşmıştır. 1950 Genel Seçimleri iktidar ve muhalefette yer değişikliğine yol açmıştır. Cumhuriyet Halk Partisi’nden Demokrat Parti’ye geçen siyasi erkte ipi göğüsleyen isim olarak karşımıza Adnan Menderes çıkmaktadır. Menderes, on yıl boyunca partinin genel başkanlığını ve başbakanlığı üstlenmiştir. Ayrıca Demokrat Parti’nin halka tanıtılması, parti politikalarının halkın anlayabileceği şekilde anlatılması hep Menderes vasıtasıyla olmuştur. Bu nedenle muhalefet, iktidara gelebilmek adına verdiği mücadelede ana rakip olarak Menderes’i görmüştür. Menderes ise kendi üzerinden gerçekleştirilen eleştirileri göğüslemeye çalışmıştır ki bu durum onu daha öne çıkarmıştır. Giderek artan bu politik mücadelenin neticesi ise demokrasiden vazgeçmek olmuştur. 27 Mayıs’ta ordunun müdahalesi ile Demokrat Parti’nin iktidarına, başbakan Menderes’in de hayatına son verilmiştir. 27 Mayıs’ın nedenlerini sıralarken Demokrat Parti’nin politikalarından ziyade Menderes’in siyasi karakteri tartışılmalıdır ve aslında günümüzde de özellikle sosyal medyada 27 Mayıs ve 17 Eylül tarihlerinde Adnan Menderes’in olumlu ve olumsuz özellikleri üzerinden paylaşım yapılmaktadır. Ayrıca 1960’tan günümüze kadar Demokrat Parti’nin devamı olan partilerle muhalefet partilerinin söylemlerinde de Adnan Menderes sıkça yer almaktadır. Bu sebeple hazırlanan çalışmada Menderes’in siyasi karakteri üzerinden 1950’li yıllar ve 27 Mayıs değerlendirilmiştir. Adnan Menderes’in toplumu analiz edebilmesi, halk-lider ilişkisinde samimi tavırları, gücünü halktan aldığı için muhalefetin gücünü önemsememesi üzerine çizilebilecek siyasi duruşunun 1950’li yılların politikasını ve demokrasisini nasıl etkilediği sorusuna cevap bulmaya çalışılmıştır. Muhalefetin yalnızca diğer partilerden değil, parti içinden gelmesi ve tek kişi olma halinin eleştirilmesine de değinilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Adnan Menderes, Demokrat Parti, 27 Mayıs Darbesi, Liderlik, Jakobenlik

Kaynakça

• [1] Ağaoğlu, Samet (2013), Yassıada, Kayseri ve Toptaşı Cezaevi Günlükleri, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• [2] Ağaoğlu, Samet (2011), Arkadaşım Menderes İpin Gölgesindeki Günler, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• [3] Akis Dergisi, 13 Ocak 1960.
• [4] Akyol, Taha (28 Eylül 1987) “Mektuplarla Yassıada Zulmü”, Tercüman, 9-10.
• [5] Arcayürek, Cüneyt (1983), Demokrasinin İlk Yılları (1947-1951), Bilgi Yayınevi, İstanbul.
• [6] Arzık, Nimet (1966), Menderes’i İpe Götürenler, Kurtuluş Matbaası, Ankara.
• [7] Aydemir, Şevket Süreyya (2010), Menderes’in Dramı, Remzi Kitabevi, İstanbul.
• [8] Baban, Cihad (1970), Politika Galerisi (Büstler ve Portreler), Remzi Kitabevi, İstanbul.
• [9] Başgil, Ali Fuat (1990), Ord. Prof. Dr. Ali Fuat Başgil’in Hatıraları, Boğaziçi Yayınları, İstanbul.
• [10] Başgil, Ali Fuat (2017), 27 Mayıs İhtilali ve Sebepleri, Kubbealtı Neşriyatı, İstanbul.
• [11] BCA, 030.1.0.0/ 1.9.6/ 3.
• [12] BCA, 030.1.0.0/ 2.16.21/ 20.
• [13] BCA, 10.9.0.0/ 118.371.2/ 2.
• [14] Burçak, Rıfkı Salim (1979), Türkiye’de Demokrasiye Geçiş 1945-1950, Olgaç Matbaası, Ankara.
• [15] Cumhuriyet Gazetesi, 25 Mayıs 1960.
• [16] Çetinkaya, Selma (2015), Türkiye’de İktidar-Muhalefet İlişkileri (1954-1960). Erciyes Üniversitesi, Kayseri.
• [17] Çetinkaya, Selma (2016), “555-K”. 12-14 Ekim 2016 Uluslararası Osmaneli Sosyal Bilimler Kongresi, Bilecik.
• [18] Demirel, Tanel (2011), Türkiye’nin Uzun On Yılı Demokrat Parti İktidarı ve 27 Mayıs Darbesi, İstanbul Bilgi Üniversitesi, İstanbul.
• [19] Demirli, Aynur (2018). “Devrimin Çocuklarını Yargılamak: Jakobenler”, Hacettepe Hukuk Fakültesi Dergisi, sayı 8/1, Haziran. (57-68).
• [20] Dilligil, Turhan (1988), İmralı’da Üç Mezar, Dem Yayınları, İstanbul.
• [21] Donat, Yavuz (28 Mart 2005), “Bugünkü Durum”, Sabah, Erişim adresi: https://www.sabah.com.tr/yazarlar/donat/2005/03/28/demirel_menderes_jakobendi_ben_de_tayyip_b
• [22] Erer, Tekin (3 Haziran 1980), “27 Mayıs’ın İlk Günü”, Son Havadis.
• [23] Erer, Tekin (1963), On Yılın Mücadelesi, Cilt II, Ticaret Postası Matbaası, İstanbul.
• [24] Ergun, A. Yavuz (2017), CHP’li Menderes 1931-1945, Boyut Yayıncılık, İstanbul.
• [25] Erkanlı, Orhan (1987), Askeri Demokrasi (1960-1980), Güneş Yayınları, İstanbul.
• [26] Gencer, Ali İsmet (1961), Hürriyet Savaşı, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Talebe Cemiyeti Yayınları, İstanbul.
• [27] Goloğlu, Mahmut (2013), Türkiye Cumhuriyeti Tarihi-IV Demokrasiye Geçiş (1946-1950), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• [28] Güryay, Tarık (19 Temmuz 1970), “Yassıada’da Kumandan Bendim”, Hürriyet.
• [29] House, Robert J. ve Terence R. Mitchell (1975), Path-Goal Theory of Leadership, National Technical Information Service U. S. Department of Commerce, Washington.
• [30] İpekçi, Abdi ve Ömer Sami Coşar (2010), İhtilalin İçyüzü, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• [31] Karaveli, Orhan (2001), Görgü Tanığı, Bir Gazetecinin Sıradışı Anıları, Doğan Kitap, İstanbul.
• [32] Kasapsaraçoğlu, Murat (2015), İngiliz Yıllık Raporlarında Türkiye (1950-1960), Libra Kitapçılık ve Yayıncılık, İstanbul.
• [33] Küçük, Sami (2007), Rumeli’den 27 Mayıs’a İhtilalin Kaderini Belirleyen Köşk Hareketi, Mikado Yayınları, İstanbul.
• [34] Maman, Kamil (2013), Tek Parti Devrinden 27 Mayıs İhtilali’ne Demokratlar, DP’nin Kurucusu Anlatıyor-Refik Koraltan, TİMAŞ, İstanbul.
• [35] Önder, Necmettin (15 Kasım 1970), “Yassıada Mahkemesinin Perde Arkası”. Adalet.
• [36] Resmi Gazete, Türkiye Büyük Millet Meclisi Tahkikat Encümenlerinin Vazife ve Salâhiyetleri Hakkında Kanun, Kanun No: 7468, 28 Nisan 1960, Sayı: 10491.
• [37] Resmi Gazete, Türkiye Cumhuriyeti Anayasası, Kanun No: 334, 20 Temmuz 1961, Sayı: 10859.
• [38] Sanal, Türker (2003), Menderes Hükümetleri, Sim Matbaacılık, Ankara.
• [39] Sarol, Mükerrem (2014), Bilinmeyen Menderes, Cilt II, İnkılap Kitabevi, İstanbul.
• [40] Taşyürek, Muzaffer (2009), Adnan Menderes, Anonim Yayıncılık, İstanbul.
• [41] TBMM ZC, 25 Şubat 1957.
• [42] TBMM ZC, 18Nisan 1960.
• [43] Tekeli, İlhan (2011), Türkiye İçin Siyaset ve Demokrasi Yazıları, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
• [44] Toker, Metin (1990), Demokrasimizin İsmet Paşa’lı Yılları (1944-1973), Bilgi Yayınevi, İstanbul.
• [45] TTK Arşivi, 70/ 2.
• [46] Türkçe Sözlük (2005), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• [47] Uyar, Hakkı (2017), Demokrat Parti İktidarında CHP 1950-1960, Doğan Kitap, İstanbul.
• [48] Ülkemizde Demokrasiye Müdahale Eden Tüm Darbe ve Muhtıralar ile Demokrasiyi İşlevsiz Kılan Diğer Bütün Girişim ve Süreçlerin Tüm Boyutları ile Araştırılarak Alınması Gereken Önlemlerin Belirlenmesi Amacıyla Kurulan Meclis Araştırması Komisyonu Raporu, Kasım 2012.
• [49] Weber, Max (2004), Sosyoloji Yazıları, (Çev. Taha Parla), İletişim Yayınları, İstanbul.
• [50] Yalman, Ahmet Emin (1971), Yakın Tarihte Gördüklerim ve Geçirdiklerim, Cilt IV, Rey Yayınları, İstanbul.
• [51] Yeliseyeva, N. V. (2014), Yakın Çağlar Tarihi, Yordam Kitap, İstanbul.
• [52] Zafer, 26 Mayıs 1960.
• [53] Zürcher, Erik Jan (1998), Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, İletişim Yayınları, İstanbul.