Balkanlarda Osmanlı Öncesi Kuman/Kıpçak Türkleri

Yıl 2020, Cilt: 3, 99 - 111, 06.10.2020

Ahmet Gökbel

https://doi.org/10.38000/juhis.794463

Öz

Makalede Osmanlı öncesi Balkanlar’da Kuman/Kıpçak Türkleri’nin durumu ele alınacaktır. Asıl konumuza geçmeden önce Kumanların tanınması amacıyla onların menşei, ortaya çıkışları ve bu Türk kavminin çeşitli milletler tarafından hangi isimlerle anıldıkları hakkında bilgi verilecektir. Bu ön bilgiden sonra Kumanlar’ın Osmanlı öncesinde Balkanlardaki durumu üzerinde durulacak ve bunun daha iyi anlaşılması için Kuman-Macar, Kuman-Romen ve Kuman-Bulgar ilişkileri tek tek ele alınarak konumuz işlenecektir.

Anahtar Kelimeler

Kumanlar, Kıpçaklar, Kumanlar-Macarlar, Kumanlar-Romenler, Kumanlar-Bulgarlar

Cuman/Kipchak Turks in the Pre-Ottoman Balkans

Öz

This article will discuss the situation of the Cuman / Kipchak Turks in the Balkans before the Ottoman Empire. Before moving on to our main subject, it will give information about the origin of the Cumans, their emergence, and the names of these Turkish people by various nations. After this preliminary information, the article will focus on the situation of the Cumans in the Balkans before the Ottoman Empire and will discuss the relations of the Cumans with different nations such as Hungarians, Romanians and Bulgarians for a better understanding.

Anahtar Kelimeler

Cumans, Kipchaks, Cumans-Hungarians, Cumans-Romanians, Cumans-Bulgarians

Kaynakça

• [1] Abstracta, Iranica (Suppl. Studia Iranica) (1997), XV-XVII, 1992-1993, Tahran.
• [2] Acaroğlu, M. Türker (1988), Bulgaristan’da Türkçe Yer Adları Kılavuzu, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• [3] Adji, Murat (2002), Kıpçaklar, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, Ankara.
• [4] Ahincanov, S.M. (1995), Kapçaku-Kıpçaki, Almatı.
• [5] Alp, İlker (1987), Bulgar Türk Devleti, Tarihte Türk Devletleri I, Ankara Üniversitesi Rektörlüğü Yayınları, Ankara.
• [6] Arat, Reşid Rahmeti (1967), “Kıpçak”, İslam Ansiklopedisi, Cilt 6, MEB, İstanbul.
• [7] Aygil, Yakup (1995). Hıristiyan Türklerin Kısa Tarihi, Ant Yayınları, İstanbul.
• [8] Bailly, Auguste (t.y.). Bizans Tarihi, Çev. Haluk Şaman, C.2, İstanbul.
• [9] Baştav, Şerif (1989), Bizans İmparatorluğu Tarihi (1261-1461), Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara.
• [10] Bela, Kossanyi (1949), “XI-XII.nci Asırlarda Uz’lar ve Komanlar’ın Tarihine Dair”, Çev. Hamit Koşay, Belleten, Cilt 8, sayı 29, (II.Kanun), Ankara.
• [11] Çay, M. Abdulhaluk (1985), Bulgaristan Türkleri. Türk Kültürü, Cilt 23, Sayı262, Ankara.
• [12] Çeyet, Cevat (1993), Türklerin Tarih ve Medeniyetine Bir Bakış. Azerbaycan Devlet Neşriyatı, Bakü.
• [13] Decel, Aurel (1977), “Dobruca”, İslam Ansiklopedisi, Cilt 3. MEB, İstanbul.
• [14] Eckhart, F. (1949), Macaristan Tarihi, Çev. İ. Kafesoğlu, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• [15] Eberhard, W. (1996), Çin’in Şimal Komşuları, Çev. Nimet Uluğtuğ, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• [16] Ekrem, Mehmet Ali (1983), “Türk Medeniyetinin Romen Ülkelerinde İzlerine Dair Bazı Mülahazalar”, VIII. Türk Tarih Kongresi Bildirileri, (Ankara, 11-15 Ekim1976), Cilt 3, Ankara.
• [17] Feher, Geza (1984), Bulgar Türkleri Tarihi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• [18] Gerdizî, Ebu Said Abdülhay b. Dahhak b. Mahmud (1968), Zeynü’l-Ahbar, Haz. Abdülhay Habibi, Bünyad-ı Ferheng-i İran, Tahran.
• [19] Golden, Peter B. (1996), “Kıpçak Kabilelerinin Menşeine Yeni Bir Bakış”, Uluslararası Türk Dili Kongresi (1992), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• [20] Gökbel, Ahmet (2000), Kıpçak Türkleri, Ötüken Yayınları, İstanbul.
• [21] Gökbel, Ahmet (2001), “Bulgaristan Türk Halk Kültüründe Kuman (Kıpçak) Türkleri’nin Yeri”, Bulgaristan Türk Folkloru (II. Uluslararası Bulgaristan Türk Halk Kültürü Sempozyumu Bildirileri), Folklor Araştırmaları Kurumu Yayınları, Ankara.
• [22] Guboğlu, Mihail (1976), “Romen Ulusunun Eski Türk Kavimleri ile İlişkileri Hakkında”, VIII. Türk Tarih Kongresi Bildirileri, Cilt 2, Ankara.
• [23] Hamzaoğlu, Yusuf (2000), Balkan Türklüğü, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• [24] Hazai, G. (1979), “Kıpçak”, The Encyclopedia of Islam, (New Edition), V, Leiden.
• [25] Hazai, G. (1979), “Kuman”, The Encyclopedia of Islam, (New Edition), V, Leiden.
• [26] Kaşgarlı Mahmud (1992), Divanü Lügati’t-Türk, III, Çev. Besim Atalay, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• [27] Kafesoğlu, İbrahim (1993), Türk Milli Kültürü, Boğaziçi Yayınları, İstanbul.
• [28] Khoniates, Niketas (1995), Historia, (Ioannes ve Manuel Komnenos Devirleri), Çev. F. Işıltan, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• [29] Kıldıroğlu, Mehmet (2013), Kırgızlar ve Kıpçaklar, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• [30] Kumanoğlu, Yusuf Blaşkoviç (1966), “Çekoslovakya Topraklarında Eski Türklerin İzleri”, Reşid Rahmeti Arat İçin, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara. (341-351)
• [31] Kurat, Akdes Nimet (1937), Peçenek Tarihi, Devlet Basımevi, İstanbul.
• [32] Kurat, Akdes Nimet (1972), IV-XIII. Yüzyıllarda Karadeniz Kuzeyindeki Türk Kavimleri ve Devletleri, Ankara Üniversitesi Dil-Tarih Coğrafya Fakültesi Yayınları, Ankara.
• [33] Kurat, Akdes Nimet (1970), “Bulgar”, İA, II, Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul.
• [34] Kurat, Akdes Nimet (1970), “Bulgaristan”, İA, II, Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul.
• [35] Marquart, J. (1914), Über das Volktum der Komanen, Drugulin, Berlin.
• [36] Memişoğlu, Hüseyin (1995), Bulgaristan’da Türk Kültürü, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara.
• [37] Minorsky, V. (1937), Hudud al-’Alam: the Regions of the World: a Persian Geography 372 A.H.-982 A.D., Çev. Minorsky, London.
• [38] Ostrogorsky, Georg (1981), Bizans Devleti Tarihi, Çev. Fikret Işıltan, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• [39] Ögel, Bahaeddin (1948), “Çin Kaynaklarına Göre Wu-sun’lar ve Siyasî Sınırları Hakkında Bazı Problemler”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, Cilt 6, sayı 4, Ankara. (259-278)
• [40] Ögel, Bahaeddin (1979), Türk Kültürünün Gelişme Çağları, Kömen Yayınları, Ankara.
• [41] Ögel, Bahaeddin (1988), İslâmiyetten Önce Türk Kültür Tarihi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• [42] Öztuna, Yılmaz (1990), Devletler ve Hanedanlar, III, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• [43] Özyetkin, Melek (1994), “Kıpçak (Kuman) Türkleri I”, Kırım Dergisi, II/6, Ankara.
• [44] Pritsak, Omeljan (1995), “Polovets ve Ruslar”, Çev. Eşref Bengi Özbilen, Türk Dünyası Araştırmaları, sa:94, İstanbul.
• [45] Rasonyi, Laszlo (1993), Tarihte Türklük, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara.
• [46] Rasonyi, Laszlo (1983), Türk Devletinin Batıdaki Varisleri ve İlk Müslüman Türkler, Haz. Ş.K.Seferoğlu- Adnan Müderrisoğlu, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara.
• [47] Rasonyi, Laszlo (1943), “Ortaçağda Erdelde Türklüğün İzleri”, II. Türk Tarih Kongresi, (20-25 Eylül 1937), Türk Tarih Kurumu Yayınları, İstanbul.
• [48] Rasonyi, Laszlo (1939), “Tuna Havzasında Kumanlar”, Belleten, Cilt 3, sayı 11-12, Ankara.
• [49] Rasonyi, Laszlo (1973), “Kuman Özel Adları”, Türk Kültürü Araştırmaları (1966-1969), Ankara.
• [50] Sümer, Faruk (1997), Türk Cumhuriyetlerini Meydana Getiren Eller ve Türk Destanları, Ders Kitapları Anonim Şirketi, İstanbul.
• [51] Sümer, Faruk (1967), “Kimek”, İslam Ansiklopedisi, Cilt 6, MEB, İstanbul.
• [52] Sümer, Faruk (1980), Oğuzlar (Türkmenler), Ana Yayınları, İstanbul.
• [53] Sa'di-i Şirazi (1989), Gülistan tercümesi: Kitabu Gülistan bi't-Türki, Haz. Ali Fehmi Karamanlıoğlu, Çev. Seyf-i Serayi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• [54] Safran, Mustafa (1993), Yaşadıkları Sahalarda Yazılan Lügatlere Göre Kuman/Kıpçak’larda Siyasî, İktisadî, Sosyal ve Kültürel Yaşayış, Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara.
• [55] Şeşen, Ramazan (1985), İslâm Coğrafyacılarına Göre Türkler ve Türk Ülkeleri, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• [56] Tekin, Melek (1991), Türk Tarihi Ansiklopedisi, Milliyet Yayınları, İstanbul.
• [57] Togan, Z.V. (1981), Umumi Türk Tarihine Giriş, Enderun Kitabevi, İstanbul.
• [58] Türk Ansiklopedisi (1974), “Kanglı”, Cilt 21, MEB, Ankara.
• [59] Türk Ansiklopedisi (1975), “Kimekler”, Cilt 22, MEB, Ankara.
• [60] Türk Ansiklopedisi (1975), “Kıpçak”, Cilt 22, MEB, Ankara.
• [61] Uğurlu, Mustafa (1987), Münyetü’l-Guzât, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• [62] Ülküsal, Müstecib (1966), Dobruca ve Türkler, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara.
• [63] Ülküsal, Müstecib (1976), “Romanya Türkleri”, Türk Dünyası El Kitabı, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara.
• [64] Yakubovskiy, A. J. (1952), “IX ve X. Asırlarda İtil ve Bulgar’ın Tarihî Topoğrafisi Meselesine Dair”, Belleten, Cilt 16, sayı 62, Ankara.
• [65] Zobian, Maria Lazarescu (1984), “Cumania as the Name of Thirteenth Century Moldavia and Eastern Wallachia”, Journal of Turkish Studies (Turks, Hungarians and Kıpchaks), Cilt 8, Hardvard.