Haydar Efendi'nin İran Sefaretnamesi

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: 1, 79 - 106, 25.06.2022

Melike Sarıkçıoğlu Ökten Mertcan Güngör

https://doi.org/10.38000/juhis.1110923

Cited By: 1

Öz

Osmanlı Devleti’nin kuruluş devrinden başlamak üzere yıkılışına kadar yüzyıllar boyunca devam eden diplomasi tarihinde elçilerin faaliyetleri ile ilgili sefaretname yazma geleneği sürdürülmüştür. Osmanlı devrinde kaleme alınan sefaretnameler arasında günümüze ulaşan sefaretnamelerin çoğu geçici elçiler veya onların maiyetinde bulunan kimseler tarafından kaleme alınmıştır. Daimi elçiler, tarafından yazılan sefaretnameler de mevcuttur. Çalışmanın konusunu oluşturan “Haydar Efendi’nin İran Sefaretnamesi” adlı eser İran’da daimi elçilik açıldıktan sonra kaleme alınan ilk sefaretnamedir. Bu sefaretname, Ahmet Vefik Efendi’nin Tahran’a 15 Haziran 1851’de büyükelçi sıfatı ile atanmasıyla heyetinde sefaret müsteşarı olarak görev alan Haydar Efendi tarafından kaleme alınmıştır. Sefaretnamede Osmanlı elçilik heyetinin yolculuğu ve İran tarafının Osmanlı elçilik heyetini nasıl karşıladığı ayrıntılı bir şekilde anlatılmaktadır. Ayrıca sefaretname, Osmanlı elçilik heyeti ve elçinin İran tarafından karşılama seremonilerine binaen sergilediği tutum ve davranışlarla ilgilide ayrıntılı bilgileri içermektedir.

Anahtar Kelimeler

Haydar Efendi, Sefaretname, İran, Osmanlı, Diplomasi

Haydar Efendi’s Sefaretname in Iran

Öz

In the history of diplomacy, which lasted for centuries from the foundation of the Ottoman Empire to its collapse, the tradition of writing sefaretname (the book of embassy) about the activities of the ambassadors was maintained by many ambassadors. Among the ones written during the Ottoman period, most of the sefāretnāmes that have survived to the present day were written by temporary ambassadors or their entourage. There were also sefāretnāmes scribed by permanent ambassadors. The work named "Haydar Efendi's Sefāretnāme in Iran", which is the subject of the study, was the first sefāretnāme written after the permanent embassy was opened in Iran. This sefāretnāme written by Haydar Efendi who took part in the delegation of Ahmet Vefik Efendi, when appointed as ambassador to Tahran on June 15, 1851, as the embassy undersecretary. In this sefaretname, the journey of the delegation of Ottoman embassy and how the Iranian side welcomed the Ottoman embassy are explained in detail. In addition, the sefaretname contains detailed information about the attitudes and behaviours of both the Ottoman delegation and the ambassador in connection with the welcoming ceremonies by the Iranian side.

Anahtar Kelimeler

Haydar Efendi, Sefaretname, Iran, Ottoman, Diplomacy

Kaynakça

• [1] Acar, Ahmet(2020), Osmanlı-İran Diplomatik İlişkilerinde Sürekli Diplomasiye Geçiş ve Tahran Sefareti’nin Kuruluşu, Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Tokat. (Yayınlanmamış Doktora Tezi).
• [2] Anderson,Matthew Smith(2000), Doğu Sorunu, (İdil Eser, çev.), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• [3] Afkhami,Amir Arslan (2003), Iran in the Age of Epidemics: Nationalism and the Struggle for Public Health: 1889-1926, Presented of the Faculty of the Graduate School of Yale Üniversity, New Haven.
• [4] Aykun, İbrahim(1995), Erzurum Konferansı (1843-1847) ve Osmanlı- İran Hudut Anlaşması, Atatürk Üniversitesi, Erzurum. (Yayınlanmamış Doktora Tezi).
• [5] 1Beydilli, Kemal(2009), “Sefaretname”, Diyanet İşleri İslam Ansiklopedisi(DİA), Cilt 36, İstanbul .
• [6] Bitis, Alexander(2002), “1828-1829 Türk Rus Savaşı ve Edirne Anlaşması”, (Nasuh Uslu çev.), Türkler, Cilt 12. Ankara.
• [7] Budak, Adnan(1999), Mustafa Nazif Efendi’nin İran Elçiliği, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Trabzon. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• [8] Çiftçi, Hilal(2020), “Osmanlı Diplomasisinde ‘Musalahalar Devletler İledür’ Kaidesi”, Gazi Akademik Bakış, sayı 13/26, Haziran. (315-326).
• [9] Davinson, Roderic(2015), “Tanzimat Döneminde Osmanlı Diplomasisinin Modernleşmesi”, Tanzimat, (Halil İnalcık-Mehmet Seyıtdanlıoğlu, haz.), İstanbul. (291-301).
• [10] Devlet Arşivleri Başkanlığı, Osmanlı Arşivi, Dâhiliye Nezareti Sicill-i Ahvâl Defterleri (BOA.DH. SAİDd) 1/298.
• [11] Devlet Arşivleri Başkanlığı, Osmanlı Arşivi, Divan(Beylikçi)Kalemi Defterleri (BOA.A.DVN) 134/24.
• [12] Devlet Arşivleri Başkanlığı, Osmanlı Arşivi, Hariciye Nezareti Mektubi Kalemi(BOA.HR. MKT).227/29;260/72.
• [13] Devlet Arşivleri Başkanlığı, Osmanlı Arşivi, Harici Nezareti Siyasi Kısım (BOA.HR.SYS).705/1.
• [14] Devlet Arşivleri Başkanlığı, Osmanlı Arşivi, İrade-i Dahiliye (BOA.İ.DH) 654/45484.
• [15] Devlet Arşivleri Başkanlığı, Osmanlı Arşivi, İrade-i Harici (BOA.İ.HR)201/11444;206/11846;212/12312;211/122142;233/13775;246/14632;274/16622;278/17019.
• [16] Devlet Arşivleri Başkanlığı, Osmanlı Arşivi,İrade-i Meclis-i Mahsus (BOA.İ.MMS) 16/665;58/2680.
• [17] Devlet Arşivleri Başkanlığı, Osmanlı Arşivi, İrade-i Şura-yı Devlet Evrakı (BOA.İ.ŞD) 62/3586;49/48.
• [18] Devlet Arşivleri Başkanlığı, Osmanlı Arşivi, Mabeyn-i Hümayun Evrakı (BOA.MB.İ) 41/178;49/48.
• [19] Devlet Arşivleri Başkanlığı, Osmanlı Arşivi,Yıldız Esasa Evrakı (BOA.Y.EE) 14/107.
• [20] Devlet Arşivleri Başkanlığı, Osmanlı Arşivi,.Yıldız Saray Arşivi Sadaret Hususi Maruzat Evrakı (BOA.Y.A.HUS) 159/27.
• [21] Duran, Gülnur(2012), “Serlevha”, DİA, Cilt 36, İstanbul.
• [22] Erünsal, İsmail E.(2007), “Reddâde”, DİA, Cilt 34.
• [23] Esnad-ı Ez Revâbıt-ı İran Ba Mıntaka-ı Kafkas(E.R.İ.B.M.K.), (1372), Vezaret-i Umur-u Harici, Tahran.
• [24] Esnad-ı Resmi der Revabıt-ı Siyasi İran ba İngiliz ve Rus ve Osmani(E.R.D.R.S.İ.İ.R.O.), (1365), (Gulam Mirza Salih, ed.), İntişarat-ı Havarîzmi, Cilt 1, Tahran.
• [25] Sarıkçıoğlu, Melike ve Güngör, Mertcan(2020), “ Seyyid Mehmed Refi Efendi’nin İran Elçiliği (1807-1808)”, Vakanüvis, Cilt 5, Sayı 2, Eylül. (928-953).
• [26] Haydar Efendi(Tarih Yoktur), Haydar Efendi Sefaretnamesi, Suna ve İnan Kıraç Vakfı Elyazması Koleksiyonu (SVİKV) İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Kütüphanesi, Yz 65-2.
• [27] Mehmed Hurşit Paşa(1997), Seyahatname-i Hudud, (Alaattin Eser, çev.), Simung yayınları, İstanbul .
• [28] İpşirli, Mehmet(1995), “Elçi”, DİA, Cilt 11, İstanbul.
• [29] İskit, Temel(2007), Diplomasi Tarihi, Teorisi, Kurumları ve Uygulaması, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
• [30] İşbilir, Ömer( 2007), “Nüzül”, DİA, Cilt 33, İstanbul.
• [31] Kalantari, Yahya(1975), Feth Ali Şah Zamanında Osmanlı-İran Münasebetleri (1797-1834), İstanbul Üniversitesi, İstanbul. (Yayınlanmamış Doktora Tezi).
• [32] Karpat, Kemal(1992), “Bucak”, DİA, Cilt 6, İstanbul.
• [33] Nasiri, Muhammed Rıza(1977), Nasıreddin Şah Zamanında Osmanlı-İran Münasebetleri(1848-1896), İstanbul Üniversitesi, İstanbul. (Yayınlanmamış Doktora Tezi).
• [34] Süleyman Nazif(1923), Nasereddin Şah, Kanaat Kütüphanesi Sahibi İlyas, İstanbul.
• [35] Osman Şâkir Efendi(2018), Musavver Sefaretname-i İran, (Güray Önal, haz.), Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, İstanbul.
• [36] Pakalın, Mehmet Zeki(1993), Osmanlı Tarih Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, Cilt III, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul.
• [37] Sarıkçıoğlu, Melike(2013),Osmanlı-İran Hudut Sorunları (1847-1913), Türk Tarih Kurumu, Ankara.
• [38] Mehmed Süreyya(1996), Sicill-i Osmani, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
• [39] Talay, Aydın(1994), “Dürri Ahmed Efendi”, DİA, Cilt 10, İstanbul.
• [40] Toğaç, Süleyman(2000), Kırımlı Mustafa Rahmi Efendi’nin İran Sefaretnamesi, Ankara Üniversitesi, Ankara. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• [41] Tuncer, Hüner(1995), Eski ve Yeni Diplomasi, Ümit Yayıncılık, Ankara.
• [42] Türk,İ. Caner (2000), 1853-56 Kırım Harbi Sırasında Osmanlı-İran İlişkileri- Osmanlı Devleti’ne Karşı Rus-İngiliz Anlaşması, Atatürk Üniversitesi, Erzurum. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). [43] Uçarol, Rıfat(2000), Siyasi Tarih (1789-1999), Filiz Kitapevi, İstanbul.
• [44] Unat, Faik Reşit(2008), Osmanlı Sefirleri ve Sefaretnameleri, (Bekir Sıtkı Baykal, yay.), Türk Tarih Kurumu, Ankara.
• [45] Ürkündağ, Ayhan(2006), Ahmed Dürri Efendi’nin İran Sefaretnamesi, Afyon Kocatepe Üniversitesi, Afyonkarahisar. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• [46] Yalçınkaya, M. Alaaddin(2010), “III. Selim Döneminde Dış Temsilciliklerin Kurulması”, Nizâm-ı Kadîm’den Nizâm-ı Cedîd’e III. Selim ve Dönemi, (Seyfi Kenan, ed.), İstanbul. (593-623) .