Mount Ida from the Iliad to Turkish Folk Beliefs: Some Notes on Its Origin and Mythological Continuity

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: 2, 164 - 180, 23.12.2022

Nuriye Külahlı

https://doi.org/10.38000/juhis.1189990

Öz

This study aims to find the origin of Kazdağı, which has an important place in both Greek and Anatolian mythology. Mount Ida had a geopolitical and economic importance for the people of Anatolia in ancient times. The significance of the mountain is also reflected to the myths, epics and the legends. Ancient writers give brief descriptions of the mountain and exemplifies the reasons why it is a holy place. A well-known epic, the Iliad emphasizes the richness of Ida in terms of its natural resources. This richness also enlightens the mythological importance of the mountain. Iliad clearly indicates the importance of Ida in Greek mythology. In Anatolia, Ida is known as “Kazdağı” and there have still been some folk beliefs and legends related to it. The most common of these is Sarıkız, which is extremely famous around Balıkesir and Edremit. Sarıkız, known as a local legend in Turkish culture, is unique as it shows its importance among the local inhabitants of “Kazdağı”. Given the fact that the origin of Ida, whose mythological importance was still kept among Turks, was rooted in Anatolia, it is inevitable to examine the journey from the Iliad to Sarıkız. In this context, the ancient and modern sources are investigated and the data gathered are given in the main part of the study. In conclusion, the article aims to contribute to the researches whose purposes are mainly to compare the Greek and Anatolian cultures in terms of important places. We intend to find out whether there is an interaction between the two cultures and if there has been this intercultural connection, how and in what aspects it is going on in terms of the importance of Mount Ida.

Anahtar Kelimeler

Mount Ida (Kaz), Greek Mythology, Anatolian Legends, Iliad Epic, Sarıkız Legend

Yunan ve Anadolu Mitolojisinde Ida (Kaz) Dağı: İlyada ve Sarıkız

Öz

Bu çalışma, hem Yunan hem de Anadolu mitolojisinde önemli bir yere sahip olan Kazdağı’nın kökenini bulmayı amaçlamaktadır. Kazdağı, Antik Çağ’da ve Anadolu halkı adına jeopolitik ve ekonomik açıdan oldukça önemli bir konuma sahiptir. Dağın bu önemli konumu, aynı zamanda mitlere, destanlara ve efsanelere taşınmıştır. Antik yazarlar dağın tarifini detaylıca bizlere sunarken onun neden kutsal olduğunu da örneklendirmektedirler. Antik kaynaklar arasında oldukça iyi tanınan bir destan olan İlyada, İda dağının doğal kaynaklar yönünden zenginliği üzerinde durmaktadır. Bu zenginlik dağın mitolojik önemine de ışık tutmaktadır. İlyada, Yunan mitolojisinde İda dağının neden önemli olduğunu açıklıkla göstermektedir. Anadolu’da “Kazdağı” olarak bilinen bu dağ ile ilgili efsaneler ve halk inanışları hala varlığını korumaktadır. Bunlardan en yaygını olarak bilinen Sarıkız efsanesi, Balıkesir ve Edremit illeri çevresinde oldukça ünlüdür. Türk kültüründe yerel bir efsane olarak tanınan Sarıkız, Kazdağı’nın yerli halkı arasındaki önemini göstermesi bakımından eşsizdir. Mitolojideki önemini Türkler arasında da devam ettiren İda Dağı’nın kökeninin Anadolu topraklarında atıldığı göz önüne alınırsa, İlyada’dan Sarıkız’a giden yolculuğu incelemek kaçınılmazdır. Bu kapsamda, antik yazarların konu ile ilgili eserleri incelenmiş ve bu eserler modern yazarlarınkilerle kıyaslanmıştır. Sonuç olarak, bu makale, ağırlıklı olarak Yunan ve Anadolu kültürlerini önemli yerler bağlamında kıyaslamayı amaç edinen araştırmalara katkı sağlayabilmeyi hedeflemektedir. Ida Dağının önemi açısından, iki kültür arası etkileşimin olup olmaması ve eğer olduysa hangi konularda etkileşimin devam ettiğini bulmak niyetindeyiz. 

Anahtar Kelimeler

İda (Kaz) Dağı, Yunan Mitolojisi, Anadolu Efsaneleri, İlyada Destanı, Sarıkız Efsanesi

Kaynakça

• Akarca, Aşkıdil (1978), “Troas’ta Aşağı Kara Menderes Ovası Çevresindeki Şehirler, Türk Tarih Kurumu, Belleten, XLII/165, (1-52).
• Anthologia Graeca (1916), Greek anthology (Trans. W.R. Paton), William Heinemann Ltd. London.
• Apollodorus (1921), The Library (Trans. Sir James George Frazer), Willian Heinemann, LOEB Classsical Library, London.
• Aslan, Rüstem (2003). “The Relationship Between Man and Landscape in the Troad During the Ottoman Period”, In: Wagner, G.A., Pernicka, E., Uerpmann, HP. (eds) Troia and the Troad. Natural Science in Archaeology. Springer, Berlin, Heidelberg. (31-41).
• Ataman, Sadi Yaver (1941), “Kaz Dağı 'nda Sarıkız”, Varlık, Sayı 203, Aralık, (251-253).
• Ataman, Sadi Yaver (1986), “ Bölgelerimiz 10 / Balıkesir”, Türk Folkloru, 80-81, Mart-Nisan, (32-36).
• Aydemir, Adem (2013), “ Sarıkız Efsanesindeki Sarıkız ve Eski Türk İnançlarındaki Albız Üzerine”. Turkish Studies, Sayı 8/6, (61-67).
• Baha Said Bey (2000). Memleketin İç Yüzü: Anadolu’da Gizli Mabetler II. Türkiye’de Alevî-Bektaşî, Ahî ve Nusayrî Zümreleri, (Ed. İsmail Görkem), Ankara Kitabevi, Ankara. Balcıoğlu, Tahir Harimi (1937), Tarihte Edremit Şehri, Edremit Halkevi Yayınları, Edremit.
• Begemann, Friedrich; Schmitt-Strecker vd. (2003), “On the Composition and Provenance of Metal Finds from Beşiktepe (Troia)”, In: Wagner, G.A., Pernicka, E., Uerpmann, HP. (eds) Troia and the Troad. Natural Science in Archaeology. Springer, Berlin, Heidelberg, (173-201).
• Berens, Eric (2009), The Myths and Legends of Ancient Greece and Rome, (Ed. S. M. Soares), Metalibri, Amsterdam.
• Boratav, P. Naili (1984), 100 Soruda Türk Folkloru, Bilgesu Yayıncılık, İstanbul.
• Buxton, Richard (1992), “Imaginary Greek Mountains”, The Journal of Hellenic Studies, Vol. 112, The Society for the Promotion of Hellenic Studies, (1-15).
• Callimachus (1921), Hymns and Epigrams. Lycophron. Aratus. (Trans. Mair, A. W. & G. R.), Loeb Classical Library Volume 129, William Heinemann, London.
• Can, Şefik (1963), Klasik Yunan Mitolojisi, İnkılâp ve Aka Kitabevleri, İstanbul.
• Catullus (1984), The Carmina of Gaius Valerius, (Trans. Leonard C. Smithers), Smithers, London.
• Conon (2019), Fifty Narrations, in the Bibliotheca (Library) of Photius, Patriarch of Constantinople, (Trans. Brady Kiesling), Topos Text Online. https://topostext.org/texts.
• Cook, J. Manuel (1973) The Troad: An Archaeological and Topographical Study, Oxford.
• Çelik, Hayati (1988), Akçay 'in Güzel Sankız'ı Anıtlaştı, İzmir Bayram Gazetesi, 27 Temmuz, (7-9).
• Çevik, Nevzat (2007), “Dağlardaki Tanrılar ve Tanrı Dağlar, Belkıs Dinçol ve Ali Dinçol’a Armağan VITA”, (Ed. Metin Alparslan, Meltem-Doğan Alparslan and Hasan Peker), Ege Yayınları, İstanbul, (175-194).
• Çoban, R. Volkan (2012), “İda Dağı’ndan Kaz Dağı’na: Yöre Anlatıları’nın Karşılaştırmalı Mitoloji Tarafından İncelenmesi”, ΙΙΙ. Ulusal Kazdağları Sempozyumu, Balıkesir.
• Diodorus Siculus (1939), Library of History, Volume III. (Trans. C. H. Oldfather), Loeb Classical Library, MA: Harvard University Press, Cambridge.
• Duymaz, Ali (2001), “Kaz Dağı ve Sarıkız Efsaneleri Üzerine Bir Değerlendirme”, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 5, (88-102).
• Duymaz, Ali and Şahin, H. İbrahim (2008), “Kaz Dağlarında Dağ, Ağaç ve Ocak Kültü Üzerine İnanış ve Uygulamalar”, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Sayı 11/19, (116-126).
• Easton, D. Fyfe (1989), Schliemann's Excavations at Troy 1870-1873, London, Institute of Archaeology, University College (PhD Thesis).
• Erhat, Azra (1984), Mitoloji Sözlüğü, Remzi Kitabevi, İstanbul.
• Eröz, Mehmet (1990). Türkiye’de Alevîlik ve Bektâşîlik, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• Evans, A. Ellis (2019), The Kingdom of Priam, Lesbos and the Troad between Anatolia and the Aegean, Oxford University Press.
• Gobel, J.; Satub, M. vd. (2003), “Stratigraphy, Geochemistry and Geochronometry of Sedimentary Archives Around Hisarlık Hill - A Pilot Study”, In: Wagner, G.A., Pernicka, E., Uerpmann, HP. (eds) Troia and the Troad, Natural Science in Archaeology. Springer, Berlin, Heidelberg, (341-359).
• Gök, Mahmut (2021), Kaz Dağlari ve Çevresinde Sarıkız Ziyareti Olgusu, On Sekiz Mart Üniversitesi, Çanakkale, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• Hasluck, F. William (1929) Christianity and Islam Under the Sultan, The Clarendon Press, Oxford.
• Herodotus (2006), Tarih, (Trans. Furkan Akderin), Alfa Yayıncılık, İstanbul.
• Homer (1928), The Iliad, (Trans. A. T. Muray), London: William Heinemann Ltd, London.
• İlhan, Fatmanur (2014), Efsane ve Mitlerin İşlevleri ve Modern Toplumdaki Yansımaları: Sarıkız Efsanesi Örneği, Uludağ Üniversitesi, Kayseri, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• İnan, Abdülkadir (1987), Makaleler ve İncelemeler I, Ankara.
• Ivanova, Mariya (2016), “Stratigraphy and Architecture of Troy I: the Excavations in Schliemann’s Trench”, Studia Troica, Monographien 8, (Ernst Pernicka, Sinan Ünlüsoy, and Stephan W. E. Blum (eds.) in Early Bronze Age Troy: Chronology, Cultural Development and Interregional Contacts, Proceedings of an International Conference held at the University of Tübingen May 8–10, 2009, Dr. Rudolf Habelt GmbH, Bonn, (39-48).
• Kaplan, Davut; Şen, Mediha vd. (2016), “Gülpinar’in Unutulan Yapıları: Çeşme ve Çamaşırhaneler”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt: 9 Sayı: 43, (1097-1117).
• Kapukaya, Zeliha (2018), “İlyada Destanı’nda İda (Kazdağı)”, Sosyal ve Beşeri Bilimler Araştırmaları Dergisi, Sayı 19/41 (103-116).
• Karadağ, Metin (1996), "Sarıkız Efsanesi Varyantları ve Karşılaştırması". Türk Halk Kültürü Araştırmaları Sonuçları Sempozyumu Bildirileri II, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, (16-24).
• Kitts, Margo (2015), “Anthropology and the Iliad”, In The Ashgate Research Companion to Anthropology, Ashgate Publishing Ltd. (622-658).
• Koçak, Aynur N. and Demirlikan, Y. Usta (2018), “Kadın Kahramanın Yolculuğu: Hasanboğuldu Hikâyesi Örneği”, Folklor/edebiyat, cilt: 24/96, (13-27).
• Korfmann, Manfred (2003), Troia and the Natural Sciences, Troia and Troad, (Ed. Günther A. Wagner, Ernst Pernicka, Hans-Peter Uerpmann), Springer, (1-8).
• Körpe, Reyhan (2011), “The Archeological Investigation in North of Mount Ida and Agonya Plain”, International Symposium on Kaz Mountains (Mount Ida) and Edremit, Bildiriler ve Özetler Kitabı (Ed. R. Efe; M. Öztürk and İ. Atalay), Edremit Belediyesi Kültür Yayınları, No: 6. (23-26).
• Körpe, Reyhan (2016), “2014 Troia Kazı Çalışmaları”, 37. Kazı Sonuçları Toplantısı 3. Cilt, 11 - 15 Mayıs 2015, Erzurum, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, Ankara, (1-15).
• Kullman, Wolfgang (1985), “Gods and Men in the Iliad and the Odyssey”, Harvard Studies in Classical Philology, Vol. 89, Department of the Classics, Harvard University, (1-23).
• Kumartaşlıoğlu, Satı (2017). “Edremit ve Burhaniye Tahtacılarında Hıdırellez”, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi , 20/37, (275-292) .
• Kurç, Sıddıka (1982), "Balıkesir Mehmetalan Köyü Folkloru", Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, Erzurum, (Yayınlanmamış Lisans Tezi).
• Luce, John (2003), The Case for Historical Significance in Homer's Landmarks at Troia, Troia and Troad, (Ed. Günther A. Wagner, Ernst Pernicka, Hans-Peter Uerpmann), Springer, (9-30).
• Marini, Robert (1972), “Planning Water Supply for Ancient Izmir, Turkey”, Journal American Water Works Association, Vol. 64, No. 8, Wiley, (516-521).
• Mylonas, George (1946), “The Eagle of Zeus”, The Classical Journal, Vol. 41/5, The Classical Association of the Middle West and South, Inc. (CAMWS), (203-207).
• Myres, J. Linton (1954), “The Structure of the Iliad, Illustrated by the Speeches”, The Journal of Hellenic Studies, Vol. 74 The Society for the Promotion of Hellenic Studies, (122-141).
• Necatigil, Behçet (1988), 100 Soruda Mitologya, Gerçek Yayınevi, İstanbul.
• Ocak, A. Yaşar, (1984), Türk Halk İnançlarında ve Edebiyatında Evliya Menkabeleri, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• Ögel, Bahaeddin (1995). Türk Mitolojisi (kaynakları ve açıklamaları ile destanlar) II, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• Önal, M. Naci (2003). “Dağ Kültü, Eren Kültü ve Şenliklerinin Muğla'daki Yansımaları”, Bilig, Sayı 25, (99-124).
• Ovid (1931), Ovid’s Fasti, (Trans. Sir James George Frazer), Loeb Classical Dictionary, London.
• Pausanias (1926), Description of Greece, (Trans. W.H.S. Jones and H. A. Ormerod), Book III-V, The Loeb Classical Library.
• Pliny (1952), Naturalis Historia, (Trans. H. Rackham), Loeb Classical Library, Cambridge.
• Roux, J. Paul (1994), Türklerin ve Moğolların Eski Dini (Trans. Aykut Kazancıgil), İşaret Yayınları, İstanbul.
• Ali, Sabahattin (2015), Bütün Eserleri, Yapı Kredi Yayınları, 3, İstanbul.
• Sakaoğlu, Saim (1976), 101 Anadolu Efsanesi, Damla Yayınevi, İstanbul.
• Sezer, D. Serhad (2016), Antik Çağda İda Dağı: Antik kaynaklar Işığında Tarihsel-Kültürel Bir Değerlendirme, On Sekiz Mart Üniversitesi, Çanakkale, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• Somuncuoğlu, S. (2011). Tahtacılar Kazdağı Erenleri. Atlas, 216, 88-106.
• Strabon (2012), Geographika, (Trans. A. Pekman), Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul.
• Sutüven, Mustafa Seyyid (1976), Bütün Şiirleri, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• Thanos, Costas, A. (2003), “Mt Ida in Mythology and Classical Antiquity: A Plant Scientist's Approach”, Book of Proceedings, 1st National Symposium on the past, present and future of the Kazdağları Mountains, Ankara, (87-102).
• Tanyu, Hikmet (1987), Türklerde Taşla İlgili İnançlar, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• Theophrastus (1916) Historia Plantarum (Enquiry into Plants), (Trans. Hort, Arthur), William Heinemann and G.P. Putnam's Sons, Loeb Classical Library, London, New York.
• Thucydides (1910), The Peloponnesian War, (Trans J. M. Dent), Loeb Classical Library, London.
• Turan, F. Ahsen (2002),“Sarıkız Efsanesi Sosyal ve Kültürel Tesirleri”, Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, Yıl 8, Sayı 22, (149-164).
• Xenophon (1918), Hellenica, Xenophon in Seven Volumes, 1, (Trans. Carleton L. Brownson), Harvard University Press, Cambridge, MA; William Heinemann, Ltd., London. vol. 1.
• Vergil (1910), Aeneid, (Trans. Theodore C. Williams), Houghton Mifflin Co, Boston.
• Yalçıklı, Deniz (2011), “Kazdağları'nın Arkeolojik Potansiyelinin Saptanmasına Yönelik Bir Araştırma”, International Symposium on Kaz Mountains (Mount Ida) and Edremit, Bildiriler ve Özetler Kitabı (Ed.R. Efe; M. Öztürk and İ. Atalay), Edremit Belediyesi Kültür Yayınları, No: 6, (27-35).
• Yaşar, Halide (2008), Balıkesir ve Yöresinde Çocuk Folkloru Ürünleri Üzerine Derlemeler ve İncelemeler, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Balıkesir. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• Yolcu, Mehmet A. (2020), Kutsaldan Ritüele: Çanakkale Tahtacılarının Geleneksel Dünya Görüşü, Paradigma Akademi Yayınları, Çanakkale.