Sibt Ibnü’l-Cevzî’nin Hayati ve “Mir’âtü’z-zamân fî târîhi’l-aʿyân” İsimli Eserinin Eyyûbî Tarihi Bakımından Değeri

Yıl 2025, Cilt: 8 Sayı: 1, 136 - 154, 30.06.2025

Şehri Karakaş

https://doi.org/10.38000/juhis.1441725

Öz

Sıbt İbnü’l-Cevzi, XIII. asrın ilk yarısına vaiz ve tarihçi olarak damgasını vurmuş dini ilimlere vakıf ünlü bir alimdir. Meşhur alim İbnü’l-Cevzi’nin torunu olması onun doğduğu Bağdat’ta ileri seviyede eğitim almasına katkıda bulunmuştur. Henüz Şam’a geldiği 20’li yaşlarında ünlü bir vaiz ve itibarlı olan Sıbt’ın bundan sonraki hayatı, İslam dünyasını birleştirmek için halkın zihninde yer eden unutulmayan vaazlarla Şam’da geçmiştir. Onu önemli kılan diğer bir özelliği ise Eyyûbî hanedan üyeleri ile yakınlığıdır. O, bu yakınlığı sebebiyle hanedan üyeleri arasındaki sırlara bile vakıf olduğu anlaşılmaktadır. Bu durum, onun “Mirʾâtüz-zamân fî târîḫi’l-aʿyân” isimli eserini kaleme alırken de etkilemiş, müellif, yaşadığı dönemde diğer kaynaklarda bulunmayan orijinal bilgilere eserinde yer vermiştir. Sıbt, kendi dönemindeki gözlemlerini, anılarını ya da hanedan üyelerinden işittiklerini eserinde kaleme alarak yansıtmıştır. Bu çalışmada, Sıbt’ın hayatı, eğitimi, Şam hakimi el-Melik el-Muazzam başta olmak üzere Eyyûbî hanedan üyeleri ile yakınlığı ve eseri “Mirʾâtü’z-zamân’ın Eyyûbî tarihi açısından değeri ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Sibt İbnü’l-Cevzî , Mirʾâtü’z-zamân , Eyyûbîler , Şam , el-Melik el-Muazzam

Sibt Ibn al-Djawzi’s Life and the Value of His Work Titled “Mir’ât al-zamân fî ta’rîkh al-a’yân” in Terms of Ayyûbîd History

Öz

Sibt Ibn al-Djawzî, was a renowned scholar of religious sciences who left his mark as preacher and historian in the first half of the 13th century. Being the grandson of the famous scholar Ibn al-Djawzî contributed to his advanced education in Baghdad, where he was born. It is understood that Sibt, a famous preacher who had a reputation in his 20s when he came to Damascus, spent his subsequent life in Damascus with unforgettable sermons that took place in the minds of the people to unite the Islamic world. Another feature that makes him essential is his closeness with the members of the Ayyûbîd dynasty. Because of this closeness, it is understood that he was even privy to the secrets of the dynasty’s members. This situation also reflected his writing of “Mir’ât al-zamân fî ta’rîkh al-a’yân”, and the author included original information not found in other sources during his time. Sibt reflected on his observations, memories, or what he heard from the dynasty members during his period by writing in his work. In this study, Sibt’s life, education, his closeness to the members of the Ayyûbîd dynasty, the ruler of Damascus, al-Malik al-Mu’azzam, and the value of his work “Mir’ât al-zamân”, in terms of Ayyûbîd history are discussed.

Anahtar Kelimeler

Sibt Ibn al-Djawzi , Mir’ât al-zamân , Ayyûbîds , Damascus , al-Malik al-Mu’azzam

Kaynakça

• [1] Abû Shâma, Shihâb al-Dîn al-Makdisî (1974), al-Dhayl ala’l-Rawdatayn, A. al-Attar al-Huseyni (Pub.).
• [2] Abû’l-Fidâ, Isma’il B. ‘Alî B. Mahmûd (1286), Mukhtasar ta’rikh al-bashar, Vol. III, Cairo.
• [3] al-Arif, Arif (1999), al-Mufassal fî Tarikh al-Kuds, published by F. Yûsuf, Matbah al-Marif, Jerusalem.
• [4] al-Dhahabî, al-Turkumânî al-Fârikî ad-Dimashkî (2003), Ta’rikh al-Islâm, Vol. XIV, B. A. Maruf (Prep.), Dar al-Garb al-Islamî.
• [5] al-Dhahabî, al-Turkumânî al-Fârikî ad-Dimashkî (2006), Siyar a’lam al-nubalâ’, Vol. XVI, Dar al-Hadis, Cairo.
• [6] al-Dimashkî, ‘Umar b. Ridâ b. Muhammad (no date), Mu‘jam al-mu’allifīn, Vol. XII, Maktabat-Muthanna, Beirut.
• [7] al-Hamadani, ‘Abd al-Malik (no date), ʿUyûn al-siyer fî muhasin al-bedw we al-hadar, Dar al-Arab al-Islami, Tunisian.
• [8] al-Isfahânî, ‘Imad al-Din al-Katib (1951), Kharidat al-kasr wa-djaridat ahl al-‘aşr, Cairo.
• [9] al-Isfahânî, ‘Imad al-Din al-Katib (1987), al‐Barq al‐ Shâmî, Mu’assasat ‘Abd al‐Hamîd Shumân (Prep.), Amman.
• [10] al-Isfahânî, ‘Imad al-Din al-Katib (1988), al-Fath al-Kussi fi'l-fath al-Kudsi, Conquéte de la Syrie et de La Palestine, Par Salâhaddî, Carlo de Landberg, Leyde.
• [11] al-Kutubî, Abû ʿAbd Allâh Muḥammad B. Shâkir al-Dimashkî (1974), the Fawât al-wafayât, Vol. IV, I. ‘Abbâs (Prep.), Dar Sadır, Beirut.
• [12] al-Maqrîzî, Takî al-Dîn Abû’l-‘Abbâs (1956), al-Sulûk li-ma’rifat al-mulûk, Vol. I/(1-2), M. M. Ziyâda (Pub.), Cairo.
• [13] al-Nuwayrî, Shihâb al-Dîn Ahmad B. ‘Abd al-Wahhab (2007), Nihâyat al-arab fî funûn al-adab, Vol. XXIX, Dar al-kutub ve al-vesaık, Cairo.
• [14] al-Ruwaidi, F. Mahmûd Muhammad (2009), “Sibṭ Ibn al-Djawzi ve Uslubehu ve Menhecehu fi Ta’rikh li al-Hurub al-Salibiyah”, al-Mecelle al-Arabiyeh li al-‘Ulum al-Insaniyyah, Vol. 27/108, Autumn, (11-53).
• [15] al-Safadî, Khalîl B. Aybak (2000), Kitab al-Wâfî bi’l Wafâyât, Vol. X, A. Arnavut and T. Mustafa (Prep.), Dar Ihya al-Teras, Beirut.
• [16] al-Yâfi’î, Abu ‘Abd Allâh B. ‘Afîf al-Dîn (1997), Mir’at al-djanân wa -ʿibrat al-yakzân, Vol. IV, H. el-Mansûr (Prep.), Dar al-Kutub al-Ilmiyyah, Beirut.
• [17] al-Yûnînî, Kutb al-Dîn Abû’l-Fath Mûsâ b. Muhammad (1992), Dhayl Mir’at al-zamân, Vol. I, Dar al-Kutub, Cairo.
• [18] al-Zirakli al-Dimashkî, Khair al-Dîn B. Faris (2009), el-A’lam, Vol. VIII, Dar al-Ilm al-Milayyin, Beirut.
• [19] Badr al-Dîn al-‘Aynî, Abu Muhammad Mahmûd B. Mûsâ (2010) ‘Ikd al-djuman fî ta’rikh ahl al-zamân, Vol I, Dar al-Kutub, Cairo.
• [20] Brockelmann (1983), Ta’rihk al-Adâb al-Arabî, Vol. IV, (Trans. R. ‘Abd al-Tevvab), Dar al-Maarife, Cairo.
• [21] Cahen, Claude (1976), Edıtıng Arabıc Chronıcles: A Few Suggestıons, Islamic Studies, Foundation Day Supplemen, Vol. 15, Summer, (9-32).
• [22] Cahen, Claude (1986), “Ibn al-D̲jawzi”, EI, Vol. 3, Leiden-London.
• [23] Dündar, Mahmut (2018), “Eyyûbîler Dönemi Dımaşk Medreseleri”, İ.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, Vol. 9, June, (113-147).
• [24] Foroozani, S. A. (2019). “The Influence of Amid-Al-Mulk, Nizam Al-Mulk and Imam Muhammad Ghazali’s Political Performance and Instructions on the Decrease in Authority of Abbasid Caliphate and the Increase in Authority of Seljuq Dynasty”, Journal of Universal History Studies, Vol. 2/1, (120-133).
• [25] Gabrieli, Francesco (1969), Arab Historians of the Crusade, University of California Press, Berkeley.
• [26] Humphreys, R. S. (1977), From Saladin to the Mongols the Ayyûbîds of Damascus 1193-1260, Albany, New York.
• [27] Ibn al-Athîr, ‘lzz al-Din (2003), al-Kâmil fi al-ta’rikh, Dar al-Kutub al-Ilmiyye, Beirut.
• [28] Ibn al-Azraq, al-Fariqi (1974), Ta’rikh Mayyafariqin wa-Amid, A. Badawi (Ed.), Beirut.
• [29] Ibn al-Dawâdârî (1961), Kanz al-durar wa-djâmî’ al-ghurar, S. Munadjdjid (Ed.), Cairo.
• [30] Ibn al-Djawzî (1939), al-Muntazam fi ta’rikh al-mulûk wa’l-umam, Haydarabad.
• [31] Ibn al-Furât, Nasır al-Dîn Muhammed (1967), Tarikh al-duwal wa’l-muluk, Al-Shamma (Ed.), Dar al-Tibaʻah al-Hadithah.
• [32] Ibn al-ʿImâd al-Hanbalî (1986), Shadharât al-dhahab fi akhbar man dhahab, Vol. VII, M. al-Arnavut (Ed.), Dar b. Kathir, Beirut.
• [33] Ibn al-Kalânisî (1995), Ta’rikh Dimashk, Dar al-Fikr, Beirut.
• [34] İbn el-Esîr, İzzeddîn el-Cezerî (1987), el-Kâmil fî’t-Târîh, Vol. XII, (Çev. Abdülkerim Özaydın), Bahar Yayınları, İstanbul.
• [35] Ibn Hadjar al-ʿAskalânî (1971), Lisân al-Mîzân, Vol. VI, Muesese al-‘Âlemi li al-Matbuat, Lebanon.
• [36] Ibn Kathîr, ‘Imad al-Din Isma’il (1800), al-Bidayah wa-al-nihayah fī al-tarikh, Mattbaʻat al-Saʻadah, Damascus.
• [37] İbn Kesir (1995), el-Bidaye ve’n-Nihaye: Büyük İslâm Tarihi, Vol. XIII, (Çev. M. Keskin), Çağrı Yayınları, İstanbul.
• [38] Ibn Khallikan, Abû’l-‘Abbâs Shams al-Dîn (1900), Wafayât al-a’yân wa- anbâ’ abnâ’ al-zamân, Vol. III;IV;VIII, I. ‘Abbâs (Prep.), Dar Sadır, Beirut.
• [39] Ibn Laklak, al-Muqaffa Kirl al-Salis (no date), Ta’rikh al-Batârika al-Kanisa al-Misria, Vol. IV/1 (Published by Antuvan H. and Azuld B.) Matba al-Mahad al-Ilmiyya, Cairo.
• [40] Ibn Shaddâd, ‘Izz al-Din Abu ‘Abd Allah (1956), al-A’lak al-khatira fi dhikr umarâ’ al-Sha’m wa’l-Djazira Sami Dehhan (Prep.), Damascus.
• [41] Ibn Shaddâd, Baha’ al-Din Abu’l-Mahasin (1994), al-Nawâdir al-sultâniyya wa'l-mahâsin al-Yusufiyya or Sirat Salâh al-Din, Cairo.
• [42] Ibn Taghribirdi, Abû’l-Mahâsin Djamâl al-Dîn Yûsuf (no date), al-Nudjûm al-Zâhira fi Mulûk Misr wa’l-Kâhira, Vol. XII, Dar al-Kutub, Cairo.
• [43] Ibn Wasıl, Muhammad B. Salim (1972), Mufarridj al-kurûb fi akhbâr Bani Ayyûb, Vol. IV, Diamâl al-Dîn al-Shayyâl (Prep.), Dar al-Kutub, Cairo.
• [44] İnanır, Ahmet (2020), “Sıbt ibnü’l-cevzî’nin “el-intisâr ve’t-tercîh li’lmezhebi’s- Sahîh” Adlı Eseri Bağlamında Hanefi Mezhebinin Diğer Mezheplere Tercih Edilme Gerekçeleri”, OMUIFD, No. 48, July, (203-239).
• [45] Karakaş, Şehri and Özbek, Süleyman (2021), “VI. Haçlı Seferi Gölgesinde Kutsal Roma İmparatoru II. Friedrich ve Eyyûbî Sultanı Melik Kâmil dostluğu”, Selçuk Üniversitesi Selçuklu Araştırmaları Dergisi, No. 15, Autumn, (63-86).
• [46] Koca, Ferhat (1997), “Hanbelî Mezhebi”, TDVİA, Vol. 15, İstanbul.
• [47] Korkut, Ramazan (2020), Eyyübiler Döneminde Fıkıh ve Temel Özellikleri, A. Oflaz, v.d. (Ed.), Eyyûbîler’de İlim, Kültür ve Sanat (131-157), Hiperyayın, İstanbul.
• [48] Kurdish Ali, Muhammad b. Abdurrazzak (1983), Khitat al-Sham, Vol. II, Mekteb al-Nuri, Damascus.
• [49] Mallett, Alex (2014), Sibṭ Ibn al-Djawzi, A. Mallett (Ed.), The Muslim World in the Age of the Crusades, Vol. 2, Brill, Leiden/Boston.
• [50] Özbek, Süleyman (2018) Selçuklu-Eyyubî İlişkileri (1175-1250), Berikan Yayınevi, Ankara.
• [51] Sarıcı, Burak Nazif (2021) Sıbt İbnü'l Cevzî’nin Miratü’z zaman fi Tarihi’l ayan Adlı Eserine Göre I. Kılıç Arslan, O. Bozan, M. Saylık, A. Yaz, A. Ertekin (Ed.), Sultanların Şehri Silvan: Tarih- Toplum (237-258), Sonçağ, Ankara.
• [52] Şeşen, Ramazan (1998), Müslümanlarda Tarih-Coğrafya Yazıcılığı, E. İhsanoğlu (Haz.), İsar Vakfı Yayınları, İstanbul.
• [53] Şeşen, Ramazan (2007), Salahaddin’den Baybars’a Eyyûbîler-Memluklar (1193-1260), İsar Yayınları, İstanbul.
• [54] Sevim, Ali (1992), “Mir’atüz’z-Zaman Fi Tarihü’l-Ayan (Kayıp Uyunu’t-Tevarih’ten naklen Selçuklularla İlgili Bölümler) Sıbt İbnü’l-Cevzi”, Türk Tarih Belgeleri Dergisi, Vol. 16/18, (1-24).
• [55] Sevim, Ali (1997), “Sıbt İbnü'l-Cevzî’nin Miratü’z-zaman fî tarihi'l-âyan Adlı Eserindeki Selçuklularla İlgili Bilgiler”, Türk Tarih Belgeleri Dergisi, Vol. 18/22, (1-90).
• [56] Sevim, Ali (2009), “Sıbt İbnü’l-Cevzî”, TDVİA, Vol. 37, İstanbul.
• [57] Sevim, Ali (2011), Mir’atüz’z-Zaman Fi Tarihü’l-Ayan’da Selçuklular: Sıbt İbnü’l-Cevzi, TTK, Ankara.
• [58] Şevki, Yavuz Yusuf and Avcı Casim (1999), “Ibnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec”, TDVİA, Vol. 20, İstanbul.
• [59] Sibt Ibn al-Djawzî, Shams al-Din Abu al-Muzaffar Yusuf ibn Kizoghlu (1941), ‘al-Intisâr wa’t-terjîh li’l-mazhebi’s-sahîh (al-Intisâr li-imâmi eʾimmat al-amsâr), Cairo.
• [60] Sibt Ibn al-Djawzî, Shams al-Din Abu al-Muzaffar Yusuf ibn Kizoghlu (1951-52), Mir’ât al-zamân fî ta’rîkh al-a’yân, Vol. VIII/1-2, Mejlis Dair al-Maarif, Hydarabad.
• [61] Taqqush, Muhammad Suhail (2008), Ta’rikh al Ayyûbîyyn, Dar al-Nefais, Beirut.
• [62] Tomar, Cengiz (2004), “el-Melikü’l-Muazzam”, TDVİA, Vol. 29, Ankara.
• [63] Turan, Abdulkadir (2021), Selâhaddin Sonrası Eyyûbîler, Siyer Yayınları, İstanbul.
• [64] Yaz, Arafat (2024), Sibt İbnü’l-Cevzî’nin Mirâtü’z-Zamân Fî Târihi’l-A’yân Adlı Eserinde Harezmşahlar, O. Bozan, M. Saylık, İ. Tavukçu, B. Kazan (Ed.), Harezmşahlar ve Etrafındaki Dünya (267-308), Ekin Yayınevi, Bursa.