Gastronomi Geleneklerinin Bağlamları: Törensel Yiyeceklerin ve Anadolu Mutfak Kültüründeki Rollerinin İncelenmesi

Yıl 2025, Cilt: 20 Sayı: 79, 407 - 428, 31.07.2025

Zühal Aksakallı Bayraktar , Emre Akoğul

https://doi.org/10.19168/jyasar.1649657

Öz

Seremonik yemekler ve gelenekler, mutfak kültürünün en önemli un-surlarından biri olup, bu kültürün gelecek kuşaklara aktarılmasında önemli bir rol oynamaktadır. Bu bağlamda, araştırma, köklü bir geçmişe sahip olan Anadolu mutfağı kültüründeki seremonik yemekler ve gelenekleri incelemeyi ve bunların toplumun kültürel bütünlüğü açısından önemini ortaya koymayı amaçlamaktadır. Araştırma, etnografik bir tasarım kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Bu amaçla, Türkiye'nin 7 farklı ilinden 14 katılımcıdan elde edilen veriler birincil kaynak olarak kullanılmıştır. Anadolu mutfağının genel bağlamını daha iyi anlayabilmek için, seçilen 7 ilin Türkiye'nin 7 coğrafi bölgesinden olmasına özen gösterilmiştir. Her ilden seçilen 2 kişiden elde edilen veriler, içerik analizi yoluyla farklı temalar ve kategoriler altında incelenmiştir. Elde edilen verilere göre, 17 seremonik yemek veya içecek olduğu anlaşılmıştır. Anadolu mutfağı kültüründeki seremonik yemek ve içeceklerin içecekler, yemekler, atıştırmalıklar, ürünler ve tatlılar gibi çeşitli türlerden oluştuğu görülmüştür. Araştırmanın sonuçları, Anadolu'daki birçok topluluğun örtüşen veya farklı seremonik yemek veya mutfak geleneklerine sahip olduğunu göstermiştir. Ayrıca, Anadolu mutfağı kültüründeki seremonik geleneklerin sıklıkla yemek veya yemekle ilgili ritüellerle simgelendiği sonucuna varılmıştır. Katılımcıların ifadelerine dayanan bulgular, Anadolu'nun farklı bölgelerinde yaşayan ve farklı etnik ve dini kökenlere sahip toplulukların, yemek sembolizmi yoluyla ortak duygular paylaştığını göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

seremonik yemekler , mutfak kültürü , Anadolu mutfağı , sembolik etkileşimcilik , yemek sembolizmi

The Contexts of Gastronomic Traditions: An Examination of Ceremonial Foods and Their Role in Anatolian Cuisine Culture

Öz

Ceremonial foods, which are one of the important elements of cuisine culture, play an important role in the transfer of this culture to future generations. In this context, the research aims to analyse the ceremonial foods in Anatolian cuisine culture, which has an ancient past, and to reveal their importance for the cultural integrity of the society. An ethnographic design was used in the research. For this purpose, the data obtained from 14 participants from 7 different provinces of Türkiye were used as primary sources. In order to be able to think about the general context of Anatolian cuisine, care was taken to ensure that the 7 cities selected were from 7 geographical regions of Türkiye. The data obtained from 2 people selected from each city were analysed under different themes and categories through content analysis. In line with the data obtained, it was understood that there are 17 ceremonial foods or drinks. It was seen that the ceremonial foods and drinks in Anatolian cuisine culture consist of various types such as drinks, meals, snacks, products and desserts. The results of the research showed that many groups in Anatolia have overlapping or different ceremonial food or cuisine traditions. It was also concluded that ceremonial traditions in Anatolian cuisine culture are often symbolised by food or food-related rituals. The findings based on the statements of the participants showed that communities living in various regions of Anatolia and having different ethnic and religious origins share common feelings through the symbolisation of food.

Anahtar Kelimeler

ceremonial foods , cuisine culture , Anatolian cuisine , symbolic interactionism , food symbolism

Etik Beyan

The ethical approval for this study was obtained from the Atatürk University Social and Humanities Ethics Committee with the reference number Ref: 2022, E.88656144-000-2200173801.

Kaynakça

• Akoğul, E. & Aksakallı Bayraktar, Z. (2020). Erzurum Mutfak Kültüründe Kış Hazırlıklarının İncelenmesi. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 24(3), 1331-1345.
• Baş, T. & Akturan, U. (2017). Sosyal Bilimlerde Bilgisayar Destekli Nitel Araştırma Yöntemleri. Seçkin Yayıncılık, Ankara.
• Begüm (2021). Tarihe Hızlı Bir Yolculuk: Osmanlı Döneminde Kurban Bayramı. Retrieved 03.07.2024, from https://onedio.com/haber/tarihe-hizli-bir-yolculuk-osmanli-donemi-nde-kurban-bayrami-993758.
• Bell, C. (2010). Ritual Theory, Ritual Practice. Oxford University Press.
• Birer, S. (1990). Türk Mutfağının Tarihsel Gelişim Sureci İçerisindeki Değişimi ve Bugünkü Durumu. Beslenme ve Diyet Dergisi, 19(2), 251-260.
• Bogdan, R. C. & Biklen, S. K. (1997). Qualitative Research for Education. USA, Allyn & Bacon Boston, MA. Boratav, P. N. (1984). 100 Soruda Türk Folkloru İstanbul, Gerçek Yayınevi.
• Corbin, J. M. & Strauss, A. (1990). Grounded Theory Research: Procedures, Canons, and Evaluative Criteria. Qualitative Sociology, 13(1), 3-21.
• Costa, S., Zepeda, L. & Sirieix, L. (2014). Exploring the Social Value of Organic Food: A Qualitative Study in France. International Journal of Consumer Studies, 38(3), 228-237. https://doi.org/10.1111/ijcs.12100
• Counihan, C. & Esterik, P. V. (2013). Food and Culture: A Reader. Routledge, New York.
• Creswell, J. W. (2013). Research Design: Qualitative, Quantitative, and Mixed Methods Approaches. Sage Publications, New York.
• Erdoğan Aksu, H. (2017). Kültür Koruma ve İnternet: Diş Hediği Geleneği. 9. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi, Ordu.
• Evlilik Süreci (2024). Geline buğday atılmasının nedeni. Retrieved 28.06.2024, from https://evliliksureci.com/geline-bugday-atilmasinin-nedeni/.
• Fidan, S. & Özcan, F. (2019). Gastronomi Kenti Gaziantep'te Özel Gün Yemekleri Üzerine Bir Araştırma. Journal of International Social Research, 12(67).
• Fischler, C. (1988). Food, Self and Identity. Social Science İnformation, 27(2), 275-292.
• Goody, J. (1982). Cooking, Cuisine and Class: A Study in Comparative Sociology. Cambridge University Press.
• Gökulu, G. (2019). Sembolik Etkileşimci Teorinin Gündelik Yaşam Sosyolojisine Katkıları. Ekev Akademi Dergisi, (80), 173-190.
• Guba, E. G. & Lincoln, Y. S. (1982). Epistemological and Methodological Bases of Naturalistic İnquiry. Ectj, 30(4), 233-252.
• Guba, E. G. & Lincoln, Y. S. (1994). Competing Paradigms in Qualitative Research. Handbook of Qualitative Research. N. Denzin and Y. Lincoln. Thousand Oaks Sage Publications. 2: 105-117.
• Hancock, B., Ockleford, E. & Windridge, K. (2001). An Introduction to Qualitative Research. Nottingham, Trent Focus Group.
• Hatipoğlu, A., & Batman, O. (2009). Türk Mutfak Kültüründe Geleneksel Gıdaların Tüketimi ve İnançların Rolü II. Geleneksel Gıdalar Sempozyumu, Van.
• Hobson, N. M., Schroeder, J., Risen, J. L., Xygalatas, D. & Inzlicht, M. (2018). The Psychology of Rituals: An Integrative Review and Process-Based Framework. Personality and Social Psychology Review, 22(3), 260-284. https://doi.org/10.1177/108886831773494
• Klenke, K. (2016). Qualitative Research in the Study of Leadership. Leeds, Emerald Group Publishing Limited.
• Kürkçüoğlu, S. S. (2017). Şanlıurfa Sıra Gecesi Geleneği ve Türküleri. Şanlıurfa, Şanlıurfa İli Kültür Eğitim Sanat ve Araştırma Vakfı Yayınları.
• Kürkçüoğlu, F. (2020). "Baharın, bereketin müjdecisi: Bir zamanlar İstanbul’da Hıdırellez." Retrieved 03.04.2024, from https://t24.com.tr/k24/yazi/baharin-bereketin-mujdecisi-bir-zamanlar-istanbul-da-hidirellez,2658.
• Marshall, C. & Rossman, G. B. (2016). Designing Qualitative Research. Sage Publications, USA.
• Matthews, T. (2017). Sacred Service: The Use of ‘Sacred Theory’ in Service Design. Journal of Design, Business & Society, 3(1), 67-97. https://doi.org/10.1386/dbs.3.1.67_1
• Mertens, D. M. (2023). Research and Evaluation in Education and Psychology: Integrating Diversity with Quantitative, Qualitative, and Mixed Methods, Sage Publications.
• Neuman, N. (2019). On the Engagement with Social Theory in Food Studies: Cultural Symbols and Social Practices. Food, Culture & Society, 22(1), 78-94. https://doi.org/10.1080/15528014.2018.1547069
• Orhan, H. İ., Yılmaz, İ., & Tekiner, İ. H. (2022). Maulana and Sekanjabin (Oxymel): A Ceremonial Relationship with Gastronomic and Health Perspectives. Journal of Ethnic Foods, 9(1), 12. https://doi.org/10.1186/s42779-022-00127-6
• Oxford Languages (2024). İmece. Oxford Languages.
• Önçel, S. (2015). Türk Mutfağı ve Geleceğine İlişkin Değerlendirmeler. Journal of Tourism & Gastronomy Studies, 3(4), 33-44.
• Pandey, S. C. & Patnaik, S. (2014). Establishing Reliability and Validity in Qualitative İnquiry: A Critical Examination. Jharkhand Journal of Development and Management Studies, 12(1), 5743-5753.
• Parker, C., Scott, S., & Geddes, A. (2019). Snowball Sampling, Sage Research Methods Foundations. Patton, M. Q. (2002). Qualitative Research & Evaluation Methods. USA, Sage Publications.
• Powers, W. K. & Powers, M. M. N. (2014). Metaphysical Aspects of an Oglala Food System. Food in the Social Order, Routledge, 40-96.
• Ratcliffe, E., Baxter, W. L. & Martin, N. (2019). Consumption Rituals Relating to Food and Drink: A Review and Research Agenda. Appetite, 134, 86-93. https://doi.org/10.1016/j.appet.2018.12.021
• Sağır, A. (2012). Bir Yemek Sosyolojisi Denemesi Örneği Olarak Tokat Mutfağı. Turkish Studies, 7(4), 2675-2695.
• Sağır, A. (2013). Ölüm, Kültür Ve Kimlik: Iğdır Ölü Bayramı İle Meksika Ölü Günü Örneği. Milli Folklor, 25(98).
• Sekhukhune, P. D. (1990). Social Meaning in North Sotho Ritual Symbolism. South African Journal of Ethnology, 13(1), 30-32.
• Sekhukhune, P. D. (1993). Symbolism of Food and Drink: A Survey on Rituals and Other Forms of Ceremonial Interaction. South African Journal of Ethnology, 16(2), 64-68.
• Sharif, M. S. M., Zahari, M. S. M., Nor, N. M. & Muhammad, R. (2013). How could the Transfer of Food Knowledge be passed down? Procedia-Social and Behavioral Sciences, 105, 429-437. https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2013.11.045
• Strauss, A. L. (1987). Qualitative Analysis for Social Scientists. Cambridge University Press.
• Şafak, Y. (2023). Resimli en güzel Kurban Bayramı Mesajları: "Bayramınız mübarek olsun. Retrieved 03.07.2024, from https://www.yenisafak.com/kurban-bayrami-mesajlari-2023-resimli-duali-en-guzel-anlamli-bayram-tebrik-mesajlari-h-4541243.
• Thomson, D. & Hassenkamp, A.-M. (2008). The Social Meaning and Function of Food Rituals in Healthcare Practice: An Ethnography. Human Relations, 61(12), 1775-1802.
• TRT Avaz (2017). Diş Hediği Geleneği Nedir? - Kuşaktan Kuşağa-TRT Avaz. YouTube.
• TRT Avaz (2024). Yörük geleneği iftar sofralarında da yaşıyor. Retrieved 28.06.2024, from https://www.trtavaz.com.tr/fotogaleri/yoruk-gelenegi-iftar-sofralarinda-da-yasiyor/592c06d601a30a19b873e28d.
• TRT Haber (2019). Bolluk ve bereketin simgesi: Aşure. Retrieved 04.07.2024, from https://www.trthaber.com/haber/yasam/bolluk-ve-bereketin-simgesi-asure-430086.html.
• TUTAP (2024). Geleneksel Tören Keşkeği. Retrieved 27.06.2024, from https://www.howturkey.com/somut_keskek.php.
• Türkiye Kültür Portalı (2024a). Tören Keşkeği Geleneği. Retrieved 27.06.2024, from https://www.kulturportali.gov.tr/portal/torenkeskegigelenegi.
• Türkiye Kültür Portalı (2024b). Geleneksel Sohbet Toplantıları. Retrieved 05.07.2024, from https://www.kulturportali.gov.tr/portal/gelenekselsohbettoplantilari.
• Üzülmez, M. & Onur, M. (2021). Osmaniye Mutfak Kültüründe Yer Alan Yemek Ritüelleri Üzerine Bir Araştırma. Türk Turizm Araştırmaları Dergisi, 5(2), 1349-1368. https://doi.org/10.26677/TR1010.2021.770
• Wallace, R. A. & Wolf, A. (1995). Contemporary Sociological Theory: Continuing the Classical Tradition, Prentice-Hall.
• Wansink, B. & Van Kleef, E. (2014). Dinner Rituals that correlate with Child and Adult BMI. Obesity, 22(5), E91-E95. https://doi.org/10.1002/oby.20629
• Williams, J. P. (2008). Symbolic İnteractionism. The Sage encyclopaedia of qualitative research methods. L. M. Given. Thousand Oaks, Sage.
• Yalçın Çelik, S. D. (2010). Mengen’de Özel Gün Yemekleri. Milli Folklor, 86, 127-139.