THE DISCUSSIONS ON THE ADDITION TO THE TEXT IN THE CONTEXT OF NASKH AND TAKHṢĪṢ IN ISLAMIC LAW

Yıl 2024, , 413 - 441, 30.06.2024

İsmet Kalkan

https://doi.org/10.46353/k7auifd.1458102

Öz

The issue of added to the texts is analysed under the heading of naskh in most books of ‘uṣūl al-fiqh. However, these sources do not contain a specific definition that proves what added to the texts is. When the sources that discuss the subject are examined in detail, it can be seen that the subject has a complex structure that includes many questions such as the nature of the concept of texts in the term added to the texts; the effect of addition to the evidence of texts itself or on its judgement; the types of addition in terms of being contiguous or non-contiguous to adding to the texts; and the ruling of addition in the context of naskh and takhṣīṣ. The issue of added to the texts has been the subject of debate between the ‘Irāqī Ḥanafī methodologists and the kalām methodologists on issues such as the ruling of addition in the context of naskh and takhṣīṣ, and the possibility and permissibility of adding a new ruling to the Qur‘ān text by the Sunnah. In the following centuries, the Ḥanafī methodologists of Samarkand were also involved in these debates. However, it can be said that the jurists of Samarkand followed a path and attitude similar to the method of the kalām methodologists in the discussions on the ruling of added to the texts and the problem of the proof of addition. According to the ‘Irāqī Ḥanafī methodologists, the ruling of added to the texts means the naskh of a previously legitimised ruling, i.e., naskh. For this reason, according to them, the Sunnah and the Qur‘ān cannot be abrogated except for mutawātir and mashūr ḥadīth. In fact, this disagreement arises from the conditions of acceptance that the method of the ‘Irāqī Ḥanafī methodologists put forward for the āhād ḥadīth and the presupposition that it is impossible to add a new ruling to the Qur‘ān, which expresses certainty, with the news that expresses certainty. In this dispute, the main argument that distinguishes the method of Ḥanafī jurists, from the method of the kalām is that the Sunnah is presented to the Qur‘ān to ensure the integrity between the evidence of the Qur‘ān and the Sunnah. However, the kalām jurists belonging to the school of ḥadīth, except of Imam Mālik, understood the issue of the Sunnah's submission to the Qur‘ān as a rejection of the Sunnah and therefore rejected it altogether. According to the majority, except for the ‘Irāqī Hanafi jurists, the ruling of addition is not annihilation, but declaration and specification. According to them, added to the texts means the reiteration of a previously legitimised ruling as it is, and at the same time the annexation of a new ruling to it in a way that does not abrogate the first ruling. According to this view, this addition to the texts is not a naskh, but a takhṣīṣ, since the Sunnah's provision of the punishment of exile to the Qur‘ān provision of the punishment of jaldah, which is ordered to be applied to the bachelor who commits adultery, does not legitimise the Qur‘ān provision. Likewise, the condition of being a believer added for the slave to be freed as expiation does not remove the right to free a slave who is not a believer for the expiation of zihar. To better understand the dispute between the parties, it is necessary to examine the examples mentioned in the books of furūʿ al-fiqh to determine which of the concepts of annihilation or takhṣīṣ the issue corresponds to. For these reasons, we will try to understand the views of the scholars of ‘uṣūl al-fiqh on the subject in terms of the evidence they rely on and the examples they give, rather than theoretically, and try to make a choice.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Fiqh, Texts, Āhād Hadith, Addition to the Text, Naskh, Takhṣīṣ

İSLAM HUKUKUNDA NESH VE TAHSÎS BAĞLAMINDA NASS ÜZERİNE ZİYÂDE TARTIŞMALARI

Öz

Nass üzerine ziyâde meselesi çoğu usûl-i fıkıh kitabının nesh başlığı altında incelenmektedir. Ancak bu kaynaklarda nass üzerine ziyâde’nin gerçekte ne olduğunu kanıtlayan belli başlı bir tanıma rastlanılmamıştır. Konuyla ilgili tartışmaya yer veren kaynalar detaylı bir şekilde incelendiğinde aslında konunun; nass üzerine ziyâde terkibinde geçen nass kavramının mahiyeti; ziyâde’nin nass delilinin bizzat kendisine yahut hükmüne etkisi; mezîdün aleyhe munfasıl ya da mukârin olması yönüyle ziyâde’nin çeşitleri; nesh ve tahsis bağlamında ziyâde’nin hükmü gibi bünyesinde pek çok soruyu barındıran kompleks bir yapıya sahip olduğu görülebilmektedir. Nass üzerine ziyâde meselesi, Irak fukahâsı ile mütekellim usulcüler arasında, nesh ve tahsis bağlamında ziyâde’nin hükmü ve Haber-i vâhidin Kur’an metnine yeni bir hüküm ilave etmesinin imkân ve cevazı gibi hususlarda tartışma konusu olmuştur. Sonraki yüzyıllarda Semerkand Hanefî fukahâsının da bu tartışmalara müdâhil olduğu görülmektedir. Ancak nass üzerine ziyâde’nin hükmü ve ziyâde delilinin sübut problemi tartışmalarında Semerkant fukahâsının mütekellim metoduna benzer bir yol ve tavır izlediği söylenebilir. Irak Hanefî fukahâsına göre nass üzerine ziyâde’nin hükmü evvelce meşru kılınmış bir hükmün kaldırılması, yani nesh anlamı taşımaktadır. Bu nedenle onlara göre mütevâtir ve meşhur haberlerin dışında kalan Sünnet ile Kur’an nesh edilemez. Haddi zatında bu ihtilaf, fukahâ metodunun âhâd haberlerle ilgili öne sürdükleri kabul şartları ile zanniyyet ifade eden Haber-i vâhidle kat‘iyyet ifade eden Kur’an’a yeni bir hüküm ilave etmenin imkansız olduğu ön kabulünden kaynaklanmaktadır. Bu ihtilafta fukahâyı mütekellim metodundan ayıran temel argüman; Kur’an ve Sünnet delilleri arasındaki bütünlüğü sağlamak amacına matuf olarak Sünnetin Kur’an’a arz edilmesidir. Ancak İmam Mâlik dışında kalan ehli hadis ekolüne mensup mütekellim usulcüler, Sünnetin Kur’an’a arzı meselesini Sünneti reddetmek şeklinde anladıkları için tümden reddetme cihetine gitmişlerdir. Irak Hanefî fukahâsı dışında kalan cumhura göre ise ziyâde’nin hükmü nesh değil, beyan ve tahsistir. Onlara göre nass üzerine ziyâde; evvelce meşru kılınmış bir hükmün olduğu gibi takriri ile aynı zamanda ilk hükmü ortadan kaldırmayacak şekilde yeni bir hükmün ona ilhak edilmesi anlamına gelmektedir. Bu görüşe göre; Kur’an ile sâbit zina eden bekara uygulanması emredilen celde cezası hükmüne, Sünnet ile sâbit sürgün cezası hükmü, Kur’an ile sâbit hükmü meşru olmaktan çıkartmadığı için nass üzerine yapılan bu ziyâde nesh değil, tahsis hükmündedir. Aynı şekilde keffâret olarak âzât edilecek köle için ilave edilen mü'min olma şartı da zıhar keffâreti için mü’min olmayan bir kölenin azat edilme hakkını ortadan kaldırmamaktadır. Taraflar arasındaki ihtilafın daha iyi anlaşılabilmesi için furû‘ fıkıh kitaplarında söz konusu edilen örnekler incelenerek konunun nesh ya da tahsis kavramlarından hangisine karşılık geldiğinin tespit edilmesi gerekmektedir. Biz de bu nedenlerle çalışmayı usul bilginlerinin konuya ilişkin görüşlerini teorik olmaktan çok dayandıkları delil ve verdikleri örnekler etrafında anlamaya ve bir tercihte bulunmaya çalışacağız.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Fıkıh, Nass, Âhâd Haber, Nass Üzerine Ziyâde, Nesh, Tahsîs

Etik Beyan

Makale Etik Beyan Onayı Gerektirmemektedir.

Kaynakça

• Ahsîkesî, Hüsâmüddîn Muhammed b. Muhammed b. Ömer el-. Şerhü’n Nesefî likitâbi’l münteḫab fî uṣûli’l-meẕheb. ed. Salim Öğüt, ts.
• Ahterî, Mustafa b. Şemseddin Karahisâri. Ahterî-i Kebîr. İstanbul, 1978.
• Âmidî, Ebü’l-Hasen (Ebü’l-Kāsım) Seyfüddîn Alî b. Muhammed b. Sâlim es-Sa‘lebî el-. el-İhkâm fî uṣûli’l-ahkâm. ed. Abdurrazzâk Afîfî. Beyrût: Mektebü’l-İslâmî, ts.
• Ansari, A. S. Bazmee. “İsmâil Şehîd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23/124. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Apaydın, H. Yunus. “Nas”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/391-392. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Askalânî, Ebü’l-Fazl Ahmed b. Alî b. Muhammed el-. Telḫîṣü’l-ḥabîr fî taḫrîci eḥâdîs̱i’r-Râfiʿiyyi’l-kebîr. Beyrût: Dârü’l Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1989.
• Aydın, Mehmet Âkif. “Liân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 27/172-173. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Bâcî, Ebü’l-Velîd Süleymân b. Halef b. Sa‘d et-Tücîbî el-. İḥkâmü’l-fuṣûl fî aḥkâmi’l-uṣûl. ed. Abdulmecîd Türkî. Beyrût: Dârü’l Garb el-İslâmî, 2. Basım, 1995.
• Bardakoğlu, Ali. “Âm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2/552-553. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
• Beyhakī, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî el-. es-Sünenü’l-kübrâ. ed. Muhammed Abdülkâdir Atâ. Beyrût: Dârü’l Kütübi’l-İlmiyye, 3. Basım, 2003.
• Buhârî, Alâüddîn Abdülazîz b. Ahmed b. Muhammed el-. Keşfü’l-esrâr fî şerhi Uṣûli’l-Pezdevî, ts.
• Buhârî, Alâüddîn Abdülazîz b. Ahmed b. Muhammed el-. Keşfü’l-esrâr fî şerhi Uṣûli’l-Pezdevî, ts.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî el-. el-Câmiʿu’ṣ-ṣahîh. ed. Mustafa Dîb el-Buğâ. Şam: Dâru İbni’l Kesîr-Dâru’l Yemâme, 5. Basım, 1993.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî el-. el-Fuṣûl fî’l Uṣûl. Kuveyt: Vezârütü’l Evkâf el-Kuveytiyye, 2. Basım, 1994.
• Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn Ebü’l-Meâlî Rüknüddîn Abdülmelik b. Abdillâh b. Yûsuf el-. el-Burhân fî uṣûli’l-fıḳh. ed. Salâh b. Muhammed b. Uveyda. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1997.
• Dârekutnî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ömer b. Ahmed ed-. Sünenü’t-Dâreḳutnî. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1. Basım, 2004.
• Debûsî, Ebû Zeyd Ubeydullāh b. Muhammed b. Ömer b. Îsâ ed-. Taḳvîmü’l-edille fi’l-uṣûl. ed. Halîl Muhyiddîn el-Meys. Beyrût: Dârü’l Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, ts.
• Ebû Ya’lâ, Muhammed b. el-Hüseyn b. Muhammed b. Halef el-Ferrâ’ - Mübârekî, Ahmed b. Ali b. Seyr el-. el-ʿUdde fî uṣûli’l-fıḳh. Riyâd, 2. Basım, 1990.
• Feyyûmî, Ebü’l-Abbâs Hatîbüddehşe Ahmed b. Muhammed b. Alî el-. el-Miṣbâhu’l-münîr fî ġarîbi’ş-şerhi’l-kebîr li’r-Râfiʿî. Beyrût: Mektebetü’l-İlmiyye, ts.
• Gazâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed el-. el-Müstaṣfâ min ʿilmi’l-uṣûl. ed. Muhammed Abdusselâm Abduşşâfî. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1993.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed el-. el-Menḫûl min taʿlîḳāti’l-uṣûl. ed. Muhammed Hasan Heytu. Beyrût-Şâm: Dârü’l Fikr el-Muâsır-Dârü’l Fikr, 3. Basım, 1998.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed el-. el-Müstaṣfâ min ʿilmi’l-uṣûl. ed. Muhammed Abdusselâm Abduşşâfî. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1993.
• Huseyn, Abdulazîm Muhammed Ahmed. “ez-Ziyâdetü a’le’n naṣṣi beyne’l beyâni ve’t taḫṣiṣi ve’n nesḫ”. Câmiatü’l Ezher Mecelletü Külliyyeti Benâti’l İslâmiyye 1/15 (2016), 473-594.
• İbn Bedrân, Abdülkādir b. Ahmed b. Mustafâ ed-Dûmî ed-Dımaşkī. el-Medḫal ilâ meẕhebi’l-İmâm Aḥmed. ed. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 2. Basım, 1401.
• İbn Hanbel, Ahmed b. Muhammed. el-Müsned. ed. Şuayb el-Arnaûd - Âdil Mürşid. Müessesetü’r-Risâle, 1. Basım, 2001.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed el-Büstî. Ṣaḥîḥu İbn Ḥibbân: et-Teḳāsîm ve’l-envâʿ. ed. Mehmet Ali Sönmez - Halis Aydemir. Beyrût: Dâru İbn Hazm, 1. Basım, 2012.
• İbn Kassâr. el-Muḳaddime fi’l-uṣûl. ed. Muhammed Hasan Muhammed Hasan İsmâil. Beyrût: Dârü’l Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 2003.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullāh b. Ahmed b. Muhammed Muvaffakuddîn el-Makdisî. el-Muġnî. Mektebetü’l-Kâhire, 1968.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. Sünen-i İbn Mâce. ed. Şuayb el-Arnavûd - Âdil Mürşid. Dârü’r-Risâle el-Âlemiyye, 1. Basım, ts.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî er-Rüveyfiî. Lisânü’l-ʿArab. Beyrût: Dârü Sâdır, 3. Basım, 1414.
• Îcî, Ebü’l-Fazl Adudüddîn Abdurrahmân b. Ahmed b. Abdilgaffâr el-. Şerḥu’l A’dud a‘lâ Muḫtaṣari’l-münteha’l uṣûlî ve mea‘hü Ḥâşiyetü’s Ṣa‘di ve’l Cürcânî. ed. Muhammed Hasan Muhammed Hasan İsmâil. Beyrût: Dârü’l Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 2004.
• İmâm Mâlik, Ebû Abdillâh Mâlik b. Enes el-Asbahî. el-Muvaṭṭaʾ. ed. Muhammed Fuâd Abdulbâki. Beyrût: Dârü İhyâi’t Türâsi’l Arabî, 1985.
• İsfahânî, Ebü’l-Kāsım Hüseyn b. Muhammed b. el-Mufaddal er-Râgıb el-. Müfredâtü elfâẓi’l-Ḳurʾân. Dımaşk: Dârü’l-Kalem, ts.
• Koca, Ferhat. “Tahsis”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/432-434. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Kudâme, Muvaffakuddîn Abdullāh b. Ahmed b. Muhammed b. Kudâme el-Cemmâîlî el-. Ravżatü’n-nâẓır ve cünnetü’l-münâẓır fî uṣûli’l-fıḳh ʿalâ meẕhebi’l-İmâm Aḥmed. ed. Şa’bân Muhammed İsmâil. Müessesetü’r-Reyyân, 3. Basım, 2002.
• Leknevî, Ebü’l-Hasenât Muhammed Abdülhay el-. İmâmü’l-kelâm fî’l ḳırâʾati ḫalfe’l-imâm. ed. Salih Ebu’l Hâc. Merkezü’l Ulemâ el-Âlemî li’d Dirâsâti ve Takniyeti’l Ma’lûmât, ts.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî el-. el-Ḥâvi’l-kebîr. ed. Ali Muhammed Muavvad - Adil Ahmed Abdulmevcud. Beyrût: Dârü’l Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1999.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn el-Haccâc en-Nîsâbûrî. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. ed. Muhammed Fuâd Abdülbâki. Beyrût: Dâr-ü İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1. Basım, ts.
• Nesâ’î, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî en-. es-Sünenü’n-Nesâî. ed. Heyet. Kâhire: Mektebetü’t Ticârati’l Kübrâ, 1. Basım, 1930.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref en-. el-Mecmûʿ şerhu’l-Müheẕẕeb. Dârü’l-Fikr, ts.
• Özdemir, Recep. İmam Malik ve Metodolojisi. İstanbul: Hiperyayın, 2017.
• Sem’ânî, Ebü’l-Muzaffer Mansûr b. Muhammed b. Abdilcebbâr et-Temîmî el-Mervezî es-. Ḳavâṭıʿu’l-edille fi’l-uṣûl. ed. Muhammed Hasan Muhammed Hasan İsmâil eş-Şâfiî. Beyrût: Dârü’l Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1999.
• Semerkandî, Ebû Bekr Alâüddîn Muhammed b. Ahmed b. Ebî Ahmed es-. Mîzânü’l-uṣûl fî netâʾici’l-ʿuḳūl. ed. Muhammed Zekî Abdülberr. Katar: Matâbiü’d-Devha’l-Hadîse, 1. Basım, 1984.
• Serahsî, Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl Şemsü’l-Eimme es-. el-Mebsûṭ. Beyrût: Dârü’l-Ma’rife, 1993.
• Serahsî, Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl Şemsü’l-Eimme es-. el-Mebsûṭ. Beyrût: Dârü’l-Ma’rife, 1993.
• Serahsî, Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl Şemsü’l-eimme es-. Uṣûlü’s-Seraḫsî. Beyrût: Dârü’l-Ma’rife, ts.
• Sicistânî, Ebû Dâvûd Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî es-. Sünen-i Ebî Dâvûd. ed. Muhammed Muhyiddîn Abdulhamîd. Beyrût: el-Mektebetü’l-Asriyye, ts.
• Şâfiî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İdrîs b. Abbâs eş-. er-Risâle. ed. Ahmed Muhammed Şâkir. Mısır: Mektebetü’l-Halebî, 1. Basım, ts.
• Şâşî, Ebû Alî Ahmed b. Muhammed b. İshâk eş-. Uṣûli’ş-Şâşî. Beyrût: Dârü’l Kütübi’l Arabî, 1986.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed b. Abdillâh eş-. İrşâdü’l-fuhûl ilâ tahḳīḳi’l-haḳ min ʿilmi’l-uṣûl. Dımaşk: Dârü’l-Kütübi’l-Arabî, 1. Basım, 1999.
• Şimşek, Murat. “Hanefî Fakîhlerin Haber Anlayışlarının Bir Göstergesi Olarak Nass Üzerine Ziyâde Meselesi”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 13 (2009), 103-130.
• Şîrâzî, Ebû İshâk Cemâlüddîn İbrâhîm b. Alî b. Yûsuf eş-. el-Lümaʿ fî uṣûli’l-fıḳh. Beyrût: Dârü’l Kütübi’l-İlmiyye, 2. Basım, 2003.
• Şîrâzî, Ebû İshâk Cemâlüddîn İbrâhîm b. Alî b. Yûsuf eş-. el-Müheẕẕeb fî fıḳhi’l-İmâm eş-Şâfiʿî. Beyrût: Dârü’l Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Şîrâzî, Ebû İshâk Cemâlüddîn İbrâhîm b. Alî b. Yûsuf eş-. et-Tebṣıra fî uṣûli’l-fıḳh. ed. Muhammed Hasan Heytu. Şam: Dârü’l Fikr, 1. Basım, 1980.
• Tehânevî, Muhammed A‘lâ b. Alî b. Muhammed Hâmid et-. Keşşâfü ıṣṭılâḥâti’l-fünûn ve’l-ʿulûm. ed. Ali ed-Dahrûc. Lübnân: Mektebetü’l-Lübnân, 1. Baskı., 1996.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre et-. Sünenü’t-Tirmizî. ed. Ahmed Muhammed Şakir vd. Mısır: Mektebetü ve Matbaatü Mustafa el-Bâbi’l-Halebî, 2. Basım, 1395.
• Yelek, Kâmil. “Nas Üzerine Ziyâdenin Mahiyeti ve Bunun Fürû-i Fıkha Etkisi”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 35 (2020), 43-77.
• Yılmaz, Muharrem. “Nassa Ziyâde Problemi ve Fıkhî İhtilaflara Etkisi (Hanefî ve Şafiî Mezhepleri Örneğinde)”. Gaziosmanpaşa Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 71/1 (2018), 1-28.
• Zebîdî, Muhammed el-Murtazâ b. Muhammed b. Muhammed b. Abdirrezzâk el-Bilgrâmî el-Hüseynî ez-. Tâcü’l-ʿarûs min cevâhiri’l-Ḳāmûs. ed. Heyet. Kuveyt: Vezâratü’l İrşâdi ve’l Enbâ’, 2001.
• Zencânî, Ebü’l-Menâkıb Şihâbüddîn Mahmûd b. Ahmed b. Mahmûd b. Bahtiyâr ez- - Sâlih, Muhammed Edîb. Taḫrîcü’l-fürûʿ ʿale’l-uṣûl. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 2. Basım, 1398. Zerkeşî, Bedrüddîn Muhammed b. Bahâdır b. Abdillâh et-Türkî el-Mısrî el-Minhâcî ez-. el-Baḥrü’l-muḥîṭ fî uṣûli’l-fıḳh. Dârü’l Kütübî, 1. Basım, 1994.
• Zeylaî, Cemâleddîn Ebî Muhammed Abdillah b. Yusuf ez-. Naṣbü’r-râye li-taḫrîci ehâdîs̱i’l-Hidâye. ed. Avvâme. Beyrut: Müessesetü’r-Reyyân, ts.