COMPARISON OF TWO CLASSICAL SOURCES OF USUL AL-NAHV, IKTIRAH AND LUMA‘U'L-EDILLE IN TERMS OF CONTENT AND METHOD

Yıl 2021, , 137 - 165, 30.06.2021

İrfan Kaya

https://doi.org/10.46353/k7auifd.869312

Öz

Studies on the Arabic language started with the expansion of the Islamic world with conquests and the widespread incidents of lahn that emerged as a result of the conversion of people from different nations. The language mistakes made by those who learned Arabic afterwards while speaking Arabic and reading the Quran revealed the necessity of determining and capturing the rules of this language. In this context, it is accepted that the first studies to determine the rules of the Arabic language were carried out by Abu al-Aswad al-Duali (d. 69/688) during the caliphate of Hadrat Ali. In the second century AH, the works of grammar have expanded and systematized, grammatical discussions have emerged, schools have appeared and voluminous works have begun to be written. Later, the necessity to handle the grammar literature which volumes were written about its, with a methodological and systematic approach has arisen. These studies, named as usul al-nahiv, were carried out with inspiration from fiqh method and logic. Later, the works of usul- al-nahiv have accepted as a science separate from the science of grammar and independent works have written on this subject. In this context, it is accepted that the first independent work written in the field of usul al-nahiv is the ‘luma‘u'l-edille’ of Kamal al-Din al-Anbari. The work named ‘al-Iktirah fî usuli'n-nahv’ by Jamal al-Din as-Suyuti, who lived approximately four centuries after Anbari, is another source that gained fame in this field. In the introduction of his work, Suyûtî has stated that the first independent work on the usul al-nahiv belongs to himself. However, he has not neglected to quote from the work of Enbari, who lived about four centuries ago before him. In this study, we compared these two main sources of usul al-nahiv in terms of content and method. Based on the findings we have obtained in the study, we can say that Enbari has tried to determine the rules about the sources of the usul al-nahiv and the approach to these sources. We can say that Suyuti has written his work mostly as a compilation. Because Suyuti often has quoted works written before him in the work. Both authors first have made definitions of many concepts such as grammar, usul al-nahiv method and evidence, and then have explained the subtleties of these definitions. Both authors have dealt with the issue of the sources of nahvin. While Enbari has listed them as transfer, comparison and istishabu'l-hal, Suyûtî used the term sema instead of transfer and added the ‘ijma’ to these sources. Anbari has mentioned only the Arabic word that reached the level of reputation in addition to the Qur'an, and has not mentioned the hadiths of the Prophet. Suyuti, on the other hand, has accepted the Quran along with all its readings as sound evidence and has set certain criteria about hadiths. Both authors have described and divided the syllogism in detail. However, the division made by both is different from each other. Enbari has made the definition of cause, which is one of the main issues of grammar debates, and discussed it in detail. Suyûtî, on the other hand, has not entered the definition of cause, but he has examined the subject in detail by making quotations from other works. Regarding the method, it can be said that both authors have adopted the method of fiqh method researchers and logicians in general, unlike the classical nahivist method. As a matter of fact, the elaboration of the grammar sources first, the order and method of deducing from them shows that the method of the field researchers mentioned above has been adopted. In this context, the methodology that Enbari put forward in his work is a first in his field. Although the subjects of usul al-nahiv were dealt with scattered in different works before him, the privilege of systematizing them belongs to him. Suyuti's work, on the other hand, gives a more systematic and orderly image than Enbari's.

Anahtar Kelimeler

The Arabic Language and Rhetoric, Method, Evidence, Al-Anbari, Al-Suyuti

NAHİV USULÜNÜN İKİ KLASİK KAYNAĞI İKTİRÂH VE LUMA‘U’L-EDİLLE’NİN İÇERİK VE YÖNTEM BAKIMINDAN KARŞILAŞTIRILMASI

Öz

Arap dili ile ilgili çalışmalar İslam dünyasının fetihlerle genişlemesi ve farklı milletlerden insanların Müslüman olması neticesinde ortaya çıkan lahn olaylarının yaygınlık kazanmasıyla başlamıştır. Arapçayı sonradan öğrenenlerin Arapça konuşurken ve Kur’ân okurken yaptıkları dil hataları, bu dilin kurallarının belirlenmesi ve zapt altına alınması gereğini ortaya çıkarmıştır. Bu bağlamda Arap dilinin kurallarını belirlemeye yönelik ilk çalışmaların Hz. Ali’nin hilafeti sırasında Ebu’l-Esved ed-Düelî (ö. 69/688) tarafından yapıldığı kabul edilmektedir. Hicri ikinci asra gelindiğinde ise nahiv çalışmaları genişleyerek sistemleşmiş, gramer tartışmaları ortaya çıkmış, ekoller belirmiş ve hacimli eserler kaleme alınmaya başlanmıştır. Daha sonraları ise üzerine ciltlerle kitaplar yazılan nahiv literatürünü metodolojik ve sistematik bir yaklaşımla ele alma gereği ortaya çıkmıştır. Ortaya çıkan bu geniş ilmi birikimin, mantıksal bir bakış açısıyla ele alınma ve taramadan geçirilme ihtiyacı doğmuştur. Bu bağlamda metodolojiyle ilgili çalışmalar ortaya çıkmış ve fıkıh usulünün yöntemi benimsenmiştir. Nahiv usulü olarak isimlendirilen bu çalışmalar fıkıh usulü ve mantıktan esinlenerek yürütülmüştür. Hicri dördüncü asırda ilk olarak İbn Cinnî’nin (ö. 392/1002) kaleme aldığı el-Hasâis’te nahiv usulü konuları dağınık da olsa ele alınmış ve bu yeni ilmin metodolojisinin çerçevesi çizilmiştir. Daha sonraları ise nahiv usulü çalışmaları nahiv ilminden ayrı bir ilim olarak kabul edilmiş ve bu konuda müstakil eserler yazılmıştır. Bu bağlamda nahiv usulü alanında telif edilen ilk müstakil eserin Kemâleddin el-Enbârî’ye (ö. 577/1181) ait Luma‘u’l-edille olduğu kabul edilmektedir. Enbârî’den yaklaşık dört asır sonra yaşamış olan Cemâluddîn es-Suyûtî’nin (ö. 911/1505) el-İktirâh fî usuli’n-nahv isimli eseri de bu alanda şöhret bulmuş bir diğer kaynaktır. Suyûtî eserinin mukaddimesinde nahiv usulüne dair ilk müstakil eserin kendisine ait olduğunu belirtmiştir. Ancak kendisinden yaklaşık dört asır önce yaşamış olan Enbârî’nin eserinden alıntılar yapmayı da ihmal etmemiştir. Biz bu çalışmada nahiv usulünün bu iki temel kaynağını içerik ve yöntem bakımından karşılaştırdık. Çalışmada elde ettiğimiz bulgulardan hareketle Enbârî’nin, eserinde nahiv usulünün kaynakları ve bu kaynaklara yaklaşım tarzıyla ilgili kuralları belirlemeye çalıştığını söyleyebiliriz. Suyutî’nin ise eserini daha çok bir derleme şeklinde kaleme aldığını söyleyebiliriz. Zira Suyûtî eserinde sık sık kendisinden önce yazılmış eserlerden iktibaslar yapmıştır. Her iki müellif de nahiv, nahiv usulü, kıyas ve delil gibi birçok kavramın önce tanımı yapmış sonra da bu tanımlardaki incelikleri şerh etmişlerdir. Her iki müellif de nahvin kaynakları konusunu ele almıştır. Enbârî bunları nakil, kıyas ve istishâbu’l-hâl şeklinde sıralarken Suyûtî nakil yerine sema‘ kavramını kullanmış ve bu kaynaklara icma’yı da eklemiştir. Enbârî nakil delilinin içerisinde Kur’ân dışında sadece tevatür derecesine ulaşan Arap kelamını zikretmiş, Hz. Peygamberin hadislerine değinmemiştir. Suyûtî ise Kur’ân-ı Kerim’i bütün kıraatleriyle beraber sahih delil olarak kabul etmiş ve hadisler hakkında belli kıstaslar ortaya koymuştur. İki yazar da kıyası ayrıntılı bir şekilde tanımlayıp taksim etmiştir. Ancak her ikisinin yaptığı taksim birbirinden farklılık arz etmektedir. Enbârî, nahiv tartışmalarının temel meselelerinden biri olan illetin tanımını yapmış ve ayrıntılı bir şekilde ele almıştır. Suyûtî ise illetin tanımına girmemiş fakat başka eserlerden alıntılar yaparak konuyu detaylı bir şekilde incelemiştir. Yöntem konusunda ise her iki müellifin eserinde klasik nahivci metodundan farklı olarak genel hatlarıyla fıkıh usulü araştırmacılarının ve mantıkçıların yöntemini benimsemiş oldukları söylenebilir. Nitekim öncelikle nahvin kaynakları, ardından bunlardan istidlal yapma sırası ve usulünün işlenmesi, zikri geçen alan araştırmacılarının metodunun benimsendiğini göstermektedir. Bu bağlamda Enbârî’nin eserinde ortaya koyduğu metodoloji kendi alanında bir ilk olma özelliği taşımaktadır. Her ne kadar kendisinden önce nahiv usulünün konuları değişik eserlerde dağınık bir biçimde ele alınmış olsa da bunları sistematize etme payesi kendisine aittir. Suyûtî’nin eseri ise Enbârî’nin eserinden daha sistemli ve düzenli bir görüntü vermektedir.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Belagatı, Usul, Delil, el-Enbarî, es-Suyûtî

Kaynakça

• Bakırcı, Selami-Demirayak, Kenan. Arap Dili Gramer Tarihi. Erzurum: AÜ Fen-Edebiyat Fakültesi Yayını, 2001.
• Bağdâdî, İsmail Bâşâ. Hediyyetu’l-Ârifîn Esmâu’l-Muellifîn Âsâru’l-Musannifîn. İstanbul: Dâru İhyâi Turâsi’l-‘Arabî, 1951.
• Brockelman, Carl. Tarîhu’l-edebi’l-Arabî. thk. Abdulhalim en-Neccâr-Ramazan Abdu’t-Tevvâb. Kahire: Dâru’l-Maârif, 4. Basım, 1977.
• Cürcânî, Ali b. Muhammed eş-Şerif. Mu‘cemu’t-ta‘rîfât, thk. Muhammed Sıddık el-Minşâvî. Kahire: Dâru’l-Fadıle, ts.
• Efgânî, Said. Fî usûli’n-nahv. Dimeşk: y.y, 1994.
• Enbarî, Kemâluddîn Ebu’l-Berekât Abdurrahman. el-İğrâb fî cedeli’l-i’râb. thk. Said el-Efganî. Dimaşk: Matbaati’l-Camiati’s-Suriye, 1957.
• Enbarî, Kemâluddîn Ebu’l-Berekât Abdurrahman. el-İnsâf fî Mesâili’l-Hılâf Beyne’n-Nahviyyîn el-Basriyyîn ve’l-Kufiyyîn. thk. Hasan Hamad. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2007.
• Fâsî, Muhammed b. Tayyib. Şerhu kifâyeti mutehaffîz. thk. Ali Hüseyin el-Bevvâb. Riyad: Dâru’l-Ulûm, 1984. Fecâl, Mahmud. el-İsbâh fî şerhi’l-iktirâh. Dimaşk: Dâru’l-Kalem, 1989.
• İbn Cinnî, Ebu’l-Feth Osman. el-Hasâis. thk. Abdulhamid Hindavî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2008.
• İbn Kesîr, el-Hâfiz İmâduddîn Ebu’l-Fidâ İsmail b. Ömer. el-Bidâye ve’n-Nihaye. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî. y.y: Dâr-ı Hicr, 1998.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mukrim. Lisânu’l-Arab. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2009.
• İbn Tağriberdî, Cemaluddîn Ebu’l-Mehasin Yusuf. en-Nucûmu’z-Zehira fî Mulûk-i Mısr ve’l-Kahire. thk. Muhammed Hüseyin Şemsuddîn. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1992.
• İbnu’l-İmâd, Şihâbuddîn Ebi’l-Fellâh Abdu’l-Hayy. Şezerâtu’z-Zeheb fî Ahbâri men Zeheb. thk. Abdulkadir el-Arnavut-Mahmud el-Arnavut. Beyrut: Dâru İbni Kesîr, 1986.
• Kehhâle, Ömer Rıza. Mu’cemu’l-Muellifîn. Beyrut: Muessesetu’r-Risale, 1993.
• Kıftî, Cemaluddîn Ebu’l-Hasan Ali b. Yusuf. İnbâhu’r-Ruvât alâ Enbâhi’n-Nuhât. thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim. Beyrut: Mektebetu’l-Asriyye, 2009.
• Mahallî, Celaleddin Ebî Abdillah Muhammed b. Ahmed. el-Bedru’-Tali‘ fî Halli Cem‘i’l-Cevami‘. Beyrut: Müessesetu’r-Risâle Nâşirûn, 2012.
• Özkan, Halit. “Süyûtî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Erişim 28 Nisan 2021. https://islamansiklopedisi.org.tr/suyuti#1
• Safedî, Salâhaddin Halil b. Aybek. el-Vâfî bi’l-Vefiyât. thk. Ahmet el-Arnavut-Türkî Mustafa. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 2000.
• Sehâvî, Şemsudddîn Muhammed b. Abdurrahman. Dav’ul-Lami‘ li Ehli Karni’t-Tâsi‘. Beyrut: Dâru’l-Ciyl, 1992.
• Serahsî, Ebû Bekir Muhammed b. Ahmed. Usûlu’s-Serahsî. thk. Ebu’l-Vefâ el-Efgânî. Haydarâbâd: Lecnetu İhyâi Maârifi’l-Osmaniyye, 1993.
• Sevinç, Resul Rıfat. “Arapçada İlletin Yeri, Kabulü Ve Reddi Konusunda Gramer Âlimlerinin İllete Yaklaşımı”. Ekev Akademi Dergisi 19/61, 2015, 357-375.
• Suyûtî, Celaleddîn Abdurrahman. el-Behcetu’l-mardıyye fî şerhi’l-elfiyye. thk. Ahmed İbrahim Muhammed Ali. Beyrut: Müessessetü’kütübi’s-Sekâfiyye, 1998.
• Suyûtî, Celaleddîn Abdurrahman. Buğyetu’l-Vuât fî Tabakât’il-Luğaviyyîn ve’n-Nuhât. thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim. y.y: Dâru’l-Fikr, 1979.
• Suyûtî, Celaleddîn Abdurrahman. Husnu’l-Muhâdara fİ Tarîhi Mısr ve’l-Kâhire. thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim. y.y: Dâru İhyâi Kutubi’l-‘Arabî, 1967.
• Yafi‘î el-Yemenî, Ebû Muhammed Abdullah b. S’ad b. Ali b. Süleyman. Mir’âtu’l-Cinân ve ‘Ibratu’l-Yakazân. thk. Halil el-Mansur. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1997.
• Yakut el-Hamevî, er-Rumî. Mu‘cemu’l-udebâ irşâdu’l-erîb ilâ ma‘rifeti’l-edîb. thk. Hassan Abbas. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslamî, 1993.
• Yakut el-Hamevî, er-Rumî. Mu’cemu’l-Buldân. Beyrut: Dâru Sâdır, 1977.
• Zeydân, Abdülkerim. el-Veciz fî usûli’l-Fıkh. Bağdat: Müessesetü Kurtuba, 1976.
• Ziriklî, Hayruddîn. el-‘Alâm kamus-i terâcim. Beyrut: Dâru’l-İlm Li’l-Malayîn, 2002.