İBN CÜZEY’İN NAZM VE SARFE İKİLEMİNDEN HAREKETLE SARFE TEORİSİNE ELEŞTİREL BİR YAKLAŞIM

Yıl 2019, Cilt: 6 Sayı: 11, 991 - 1008, 30.12.2019

Recep Yartaşı

Öz

Allah Teala, belagat ve fesahat konusunda zirve yapmış olan müşrik Arap toplumuna Kuran’ın bir benzerini yazmaları hususunda meydan okumuştur. Ancak bu
toplum, Kur’an’ın bir benzerini meydana getirememiştir. Bu durum, asırlar boyunca dil, tefsir ve kelâm âlimlerini Kur’an’ın i‘câz yönlerini tespit etmeye yöneltmiştir.
Bundan dolayı bu alana özgü bir literatür gelişmiş, bunun yanında tefsir ve kelam
kitaplarında konuya temas edilmiştir. Biz de bu çalışmada İ‘câzü’l-Kur’an ilminin
yeri ve önemi ile Sarfe Teorisi’ni İbn Cüzey’in et-Teshîl li-‘Ulûmi’t-Tenzîl eseri çerçevesinde anlamaya çalıştık. Ayrıca okuyuculara alt yapı sağlaması açısından müfessirin hayatına ve eserlerine kısaca değinmeye gayret ettik. İ‘câzü’l-Kur’an görüşünde nazım teorisini başköşeye koyan müfessirimizin aynı zamanda sarfe teorisini
de Kur’an’ın i‘câz türü olarak benimsediğini gördüğümüz çalışma, İ‘câzü’l-Kur’an ve
sarfe arasındaki ikilem hakkındaki görüşlere temas etmesi ve bu konuda yeni bir
görüş belirtmesi açısından büyük bir öneme sahiptir. Bu noktada amacımız, İ‘câzü’lKur’an ve sarfe ikilemi hakkında yeni bir görüş belirterek İbn Cüzey özelinde sarfe
teorisinin ihtiva ettiği anlam katmanlarını tespite yöneliktir.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili, Belagat, Edebiyat, İ‘câz, Sarfe, Ibn Cüzey, et-Teshîl

CRİTİCAL APPROACH TO SARFE THEORY FROM THE DUALİTY OF NAZM AND SARFE İN IBN CUZEY

Öz

Allah the Almighty challenged the pagan Arab society, which peaked in rhetoric
and fluency, to write a book similar to Qur’an. However, the people of that time
could not achieve this. This has led the scholars of language, exegesis and theology to identify the unparalleled and the original aspects of Qur’an throughout the
centuries. Therefore, a literature specific to this field has been developed, and this
subject has been touched upon in the books of commentary and theology. In this
study, we tried to understand the place and the importance of the science of I‘djāzal-Qur’an and the Morphology Theory within the framework of Ibn Juzayy’s alTasheel li-‘Ulūm al-Tanzeel. We also tried to touch upon the life and the works of
the glossator (mufassir) briefly in order to provide the infrastructure for the readers.
The commentator who sees the Nazm theory of primary importance also takes the
Morphology Theory as a part of the I‘djāz-al-Qur’an theory in this study. So, this
study is so important for it addresses the opinions as to the dilemma concerning the
theories of I‘djāz-al-Qur’an and the Morphology, and provides a new approach upon
the issue. At this point, our aim is to determine the layers of meaning contained in
the Morphology Theory putting forth a new opinion regarding this dilemma

Anahtar Kelimeler

Arabic language, Rhetoric, Literature, I‘djāz, Morphology, Ibn Juzayy, al-Tasheel

Kaynakça

• Abbas, Fazl Hasan. el-Belâgatu funûnuhâ ve efnânuhâ. Amman: Dârü’l-Furkan, 1997.
• Abdulgânî, Muhammed Sa‘d Berake. el-İ‘câzü’l-Kur’ânî. Kahire: Mektebetü Vehbe, 1989.
• Abdurrahmân, Âişe bint Muhammed Alî. el-İ‘câzü’l-beyâni li’l-Kur’ân. Kahire: Dâru’l-Ma‘ârif, 1987.
• el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed. ed-Dürerü’lkâmine fî a‘yâni’l-miʾeti’s-sâmine. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1993.
• Baysal, Sıddık. “İbn Cüzey’in Bazı Tefsir Eserlerindeki Üslup ve Usûl Sorunlarına Yaklaşımına İlişkin Bir Değerlendirme”. Dini Araştırmalar Dergisi 21/54 (2018), 203-223.
• el-Câhiz, Ebû Osman Amr b. Bahr. Kitâbu’l-Hayevân. thk. Abdusselâm Muhammed Hârûn. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1969.
• el-Cündî, Ali. Fî târîhi’l-edebi’l-câhilî. b.y.:Dâr’ü’t-Türâs, 1991.
• el-Cürcânî, Seyyid eş-Şerîf. Şerhu’l-Mevâkıf Adudüddîn el-Îcî. Bulak, Kahire: b.y., 1266.
• Çetin, Nihat. Eski Arap Şiiri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, 1973.
• Demirayak, Kenan. Arap Edebiyatı Tarihi-I. 3. Baskı. Kayseri: Fenomen Yayınları, 2014.
• ed-Dâvûdî, Muhammed b. Alî b. Ahmed. Tabakâtül-müfessirîn. Beyrut: Dâru’lKütübi’l-İlmiyye, ts.
• Demirci, Muhsin. Tefsir Usûlü. 47. Baskı. İstanbul: İFAV, 2016.
• Ebû Zehra, Muhammed b. Ahmed b. Mustafa. el-Mu‘cizetü’l-Kübrâ el-Kur’ân. b.y.: Dâru’l-Fikri’l-Arabî, ts.
• Eren, Recep. Kur’an’ı Kerim’i Taklit Teşebbüsleri. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Doktora Tezi, 2014.
• Furat, Ahmet Subhi. Arap Edebiyatı Târihi. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi, 1996.
• Hemedânî, Abdülcebbâr b. Ahmed. el-Muğnî fî ebvâbi’t-tevhîd ve’l-adl. Kahire: Vizâratü’s-Sekâfe ve’l-İrşâdi’l-Kavmî, 1960.
• İbn Cüzey, Muhammed b. Ahmed. et-Teshîlli ‘ulûmi’t-tenzîl. thk. Abdullah elHâlidî. Beyrut: Dâru’l-Erkâm, 1995.
• İbn Ferhûn, Burhânüddîn İbrahim b. Ali b. Ali b. Muhammed. ed-Dîbâcü’l-müzheb fî ma‘rifeti a‘yâni ‘ulemâ’i’l-mezheb. nşr. M. Ahmedî Ebü’n-Nûr. Kahire: Dâru’t-Türâs, 1972.
• İbnü’l-Ahmer, Ebü’l-Velîd. Nesîrü’l-cümân fî şi‘ri men nazamenî ve iyyâhü’z-zamân. nşr. M. Rıdvan ed-Dâye. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1987.
• İbnü’l-Hatîb, Muhammed b. Abdullah Lisânüddîn. el-İhâta fi ahbâri Gırnâta. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1424.
• Kattân, Mennâ‘ Halîl. el-Mebâhis fî ulûmi’l-Kur’ân. Beyrut: Mektebetü’l-Me‘ârif, 2000.
• el-Makkarî, Ebu’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed b. Ahmed el-Kureşî. Nefhu’t-tîb min ğusni’l-Endelüsi’r-ratîb. thk. Hasan Abbas. Beyrut: Dâr-u Sader, 1408-1988.
• Nüveyhiz, Âdil. Mu‘cemu’l-müfessirin. 3. Baskı. Beyrut: Müessetü Nüveyhiz, 1988.
• Özel, Ahmet. “İbn Cüzey”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19/406-407. İstanbul: TDV Yay., 1999.
• Polat, Fethi Ahmet. “Bir İ’câzü’l-Kur’ân İddiası: Sarfe”. Marife 3/3 (2003), 185-218.
• et-Tinbüktî, Ahmed Bâbâ. Neylü’l-ibtihâc bi-tatrîzi’d-Dîbâc. Trablus: Dâru’l-Kâtib, 2000.
• Yavuz, Yusuf Şevki, “Sarfe”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 36/140-141. İstanbul: TDV Yay., 2009.
• Yüksel, Muhammed Bahaeddin. Kur’an’ı Farklı Anlama ve Nedenleri. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2017.
• ez-Ziriklî, Hayreddin. el-Aʿlâm: Kâmûsü terâcim. b.y: Dâru’l-İlim, ts.
• ez-Zübeyrî, Ali Muhammed. İbn Cüzey ve menhecühû fi’t-tefsîr. Dımaşk: Dâru’lKalem, 1407-1987.
• ez-Zürkânî, Muhammed Abdülazîm. Menâhilü’l-‘irfân fî ‘ulûmi’l-Kurʾân. thk. Ahmed b. Ali. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 2001.