ENDÜLÜSLÜ ŞAİR İBN ‘ABDİRABBİH VE ŞİİRLERİNDEN ÖRNEKLER

Yıl 2020, Cilt: 7 Sayı: 1, 669 - 694, 29.06.2020

Zeynep Özkanlı

https://doi.org/10.46353/k7auifd.628355

Öz

Avrupa kıtasının Güneybatısında yer alan ve günümüzde İspanya ve Portekiz devletlerinin bulunduğu İber yarımadası Endülüs adı ile bilinmektedir. Endülüs isminin anlamı ve bu bölgeye veriliş sebebi hakkında farklı görüşler mevcuttur. Bunlardan ilki bu ismin Hz. Nûh’un torunu Endülüs bin Tûbâl bin Yâfes bin Nûh’dan geldiği yönündedir. Bu görüşe göre Hz. Nûh’un torunu Endülüs, İberya yarımadasına yerleşen ilk insandır. Dolayısıyla bu bölgeye Endülüs bin Tûbâl bin Yâfes ismine atfen ‘Endülüs’ adı verilmiştir. İkinci görüş ise Doğu Cermen kavimlerinden olan Vandalların yaşadığı bölgeye Endülüs isminin verildiği yönündedir. Almanya’nın doğusunda Vistül ve Oder nehirleri arasında yaşayan Vandallar, V. yüzyılın başlarında Kuzeyden Güneye göç ederek Cebel-i Târık Boğazı’na kadar gelmişler ve buradan Afrika’ya geçmişlerdir. Kuzey Afrikalılar Vandalların geldiği İber Yarımadasının güneyine bu ismi vermişlerdir. Arap komutan Târık b. Ziyâd (ö.102/720)’ın İspanya’yı fethinden sonra Cebel-i Târık’tan Pirene dağlarına kadar uzanan bölgenin tamamına Endülüs adı verilmiştir. Gırnata (Gıranada), İşbiliyye (Sevilla), Ceyyân (Jaén), Kurtuba (Cortoba) v.b. gibi vilayetleri kapsayan Endülüs ismi zamanla farklı milletler tarafından yaygın olarak kullanılır hale gelmiştir. İspanya’nın Emevî halifesi Velîd b. Abdilmelik (ö.96/715) zamanında, Müslümanlar tarafından fethinin ardından bölgede Müslüman Endülüs Devleti kurulmuştur. Abdurrahmân ed-Dâhil (ö.172/788) döneminde siyasi olarak istikrarın sağlanması ile birlikte bu bölgede kültürel faaliyetler de gerçekleştirilmiştir. Bu dönem dikkat çeken kültürel faaliyetlerden biri Endülüslü Araplar tarafından başlatılan çeviri hareketidir. Bu faaliyetler kapsamında Endülüslü Araplar eski Yunan tıp ve felsefesine ait eserleri kendi dillerine çevirmiş ve bu tercümelere pek kıymetli şerhlerini de eklemişlerdir. Bölgedeki ilmi faaliyetler çok geçmeden Batı Avrupa’nın ilgisinin Arap coğrafyasına ve Arap diline kaymasına sebep olmuştur. Bunun neticesinde ise Müslüman Endülüs Devleti eski Yunan kaynaklarının Batı Avrupalı araştırmacılara ulaşmasını sağlayan bir köprü haline gelmiştir. Ayrıca bu dönemde edebiyatta özellikle de şiir türünde birtakım yenilikler meydana gelmiştir. Ancak şiir türündeki yenilikler birdenbire değil eski Arap şiirinin taklidi, eski Arap şiirinin yeniden inşası ve taklitten uzak özgün şiir dönemlerini kapsayan uzun bir süreç içerisinde zamanla teşekkül etmiştir. Doğu’yu taklit dönemi olarak da nitelendirilebilen eski Arap şiirinin taklit edildiği “klasik dönem” şairleri hem içerik hem de yapı olarak klasik kaside formatında şiirler yazmışlardır. VIII. yüzyıla karşılık gelen bu dönem şairleri arasında Endülüs Emevî devletinin kurucusu Abdurrahmân ed-Dâhil, Ebu’l-Muhaşşâ (ö.206/821[?]), Hakem b. Hişâm (ö.961/979) ve Abbâs b. Nâsih (ö.238/853) gibi isimleri saymak mümkündür. Ancak miladi IX. yüzyıla gelindiğinde Doğu’yu taklitten kurtulabilen Endülüslü şairler yeni ve özgün şiir türleri ortaya koyabilmiştir. İlk kez Endülüs’te ortaya çıkan ve bestelenmek için yazılan muvaşşaha türü de bu kapsamdadır. Edebî bir tür olarak ilk kez Mukaddem b. Mu’âfâ el-Kabrî (ö.299/912) tarafından ortaya konduğu iddia edilen muvaşşahalar, klasik Arap kasidesinde de işlenilen gazel, tasvir ve ḫamriyât gibi konuları içerir. Her ne kadar konu bakımından Cahiliye şiirleri ile benzerlik gösterse de biçimsel olarak yani vezin ve kafiye düzeni bakımından klasik kasideden oldukça farklıdır. X. yüzyılın ilk çeyreğinde Endülüslü Arap şairleri tarafından klasik dönem Arap şiirlerinin yeniden taklit edilmeye başlandığı görülür. Bu “taklit hareketi” cahiliye döneminde inşâd edilen şiirler ile sınırlı kalmayıp Arap edebiyatının şiir ve nesir türlerinde zirveye ulaştığı Abbasi dönemi şiirlerini de kapsar. İbn Hâni (ö.362/983), İbn Şüheyd (ö.426/1035) ve İbn Derrâc (ö.421/1030) ve çalışmaya konu olan İbn ‘Abdirabbih (ö. 328/940) gibi şairlerin temsil ettikleri bu döneme “neo-klasik” dönem adı verilir. XI. yüzyıl şairleri Doğu’yu yani klasik Arap şiirini biçim ve içerik açısından taklit etmenin yanı sıra Endülüs’ün doğal güzelliklerini de tasvir etmişlerdir. Buna ek olarak şiire üslup ve konu bakımından birtakım yenilikler getirmişlerdir. Taklitten kurtulma dönemi olarak da adlandırılabilen bu dönem şairleri arasında İbn Zeydûn (ö.463/1071) ve İbn ‘Ammâr (ö.479/1086) gibi isimler zikredilebilir. XII. yüzyıl ile birlikte Endülüslü Arap şairler klasik tarzın hâkim olduğu üsluptan uzaklaşarak müzikal tonun hissedildiği, ahenkli, basit ve anlaşılır lafızlar içeren kendilerine has üsluplar ve içerikler geliştirmişlerdir. Bu şairler arasında İbn Abdûn (ö.529/1134), İbn Hafâce (ö.533/1139), İbn Bakî (ö.540/1145) gibi dönemin önde gelen isimleri sayılabilir. Yukarıda bahsi geçtiği üzere İbn ‘Abdirabbih, neo-klasik dönem yani Doğu’yu taklit dönemi şairlerindendir.

Anahtar Kelimeler

Arap Edebiyatı, Endülüs Edebiyatı, Şiir, Endülüs Şiiri, İbn Abdirabbih

ANDALUSIAN POET IBN ‘ABDIRABBIH AND EXAMPLES OF HİS POETRY

Öz

The Iberian Peninsula, located in the Southwest of the European continent, and where the states of Spain and Portugal are located today, is known as Andalusia. There are different opinions on the meaning of the name Andalusia, and why it was given to this region. The first of these is that this name comes from Prophet Noah’s grandson, Andalusia bin Tābāl bin Yāfes bin Nūh. According to this view, Prophet Noah’s granddaughter is the first person to settle on the Iberian Peninsula. Therefore, this region is called ‘Andalusia’ with reference to the name of Andalusia bin Tābāl bin Yāfes. The second opinion is that the region where the Vandals- who are from the Eastern Germanic tribes- lived, was given the name Andalusia. Vandals living between the Vistula and Oder rivers in the east of Germany, They migrated from north to south in the beginning of the 5th century, and reached the Strait of Gibraltar, and they moved from here to Africa. North Africans gave this name to the South of the Iberian Peninsula where the Vandals arrived. After the conquest of Spain by the Arab commander Ṭāriq ibn Ziyād (d. 102 AH / 720 CE), the whole region from Gibraltar to Pyrenees is called Andalusia. The name of Andalusia, which covering provinces such as Granada, Sevilla, Jaén, Cordoba etc. became widely used by different nations over time. At the time of the Umayyad Caliph al-Walīd ibn ʿAbd al-Malik ibn Marwān (d. 96 AH /715 CE), after the conquest of Spain by the Muslims, a Muslim Andalusian State was established in the region. Owing to the political stability in the period of Abd al-Rahman al-Dakhel (d.172 AH /788 CE) cultural activities had also been carried out in this region. One of these remarkable cultural activities of this period is the translation movement initiated by the Andalusian Arabs. Within the framework of these activities, Andalusian Arabs translated the works of Ancient Greek medicine and philosophy into their own language, and they added their valuable comments to these translations. Scientific activities in the region soon shifted Western Europe’s attention to the Arabic geography, and to the Arabic language. As a result, the Muslim Andalusian State, had become a bridge that enables Ancient Greek sources to reach Western European researchers. Also in this period, some innovations occurred in literature, especially in poetry. However, novelties in poetry were not formed suddenly, but over a long period of time covering the imitation of the old Arabic poetry, and the reconstruction of the old Arabic poetry, and the forming of authentic poetry in periods. The poets of “the classical period” - which can also be described as a period of imitation of the East- wrote poems, both in content and in structure, in the format of the classical ode. Among the poets of this period corresponding to the 8th century, it is possible to count names such as founder of the Andalusian Umayyad state Abd al-Rahman al-Dakhel, Abu al-Mohashsha (d.206 AH/821 CE [?]), akem bin Hisham (d.961?/979?) and Abbās bin Nāsih (d.238 AH /853 CE). However, when it’s the 9th century CE, Andalusian poets who could escape imitating the East could create new and original types of poetry. The muwashshah poems that appeared for the first time in Andalusia was written for composing is also within this scope. Muwashshah allegedly brought forward by Mukaddam bin Mu’āfā al-Kabrī (d.299 AH /912 CE) for the first time as a literary genre, includes subjects such as ghazal, depiction and hamriyāt that are also studied in the classical Arabic ode. Although it is similar to the poems of Djahiliyyah in terms of subject matters, it is quite different from the classical ode in terms of rhythm and rhyme scheme. In the first quarter of the 10th century, it is seen that the Arabic poetry of the classical period began to be imitated again by the Andalusian Arabian poets. This “imitation movement” includes not only the poems constructed in the period of Djahiliyyah but also the poems of the Abbasid period in which Arabic literature reached its peak in poetry and in prose. This period represented by poets such as Ibn Hāni (d.362 AH /983 CE), Ibn Shuayd (d.426 AH /1035 CE) ve Ibn Darraj (d.421 AH/1030 CE) and Ibn Abd Rabbih (d. 328 AH /940 CE), which is the subject of the study, is called “the neo-classical period”. 11th century poets not only imitated the East, namely classical Arabic poetry in terms of form and content, but also depicted the natural beauty of Andalusia, In addition, they brought some novelties to the poem in terms of style and subject. Among the poets of this period, which can also be referred to as the period of getting rid of imitation, names such as Ibn Zaydun (d.463 AH / 1071 CE) and Ibn Ammar (d.479 AH /1086 CE) can be mentioned. 

Anahtar Kelimeler

Arabic Literature, Andalusian Literature, Poetry, Andalusian Poetry, Ibn Abdirabbih

Kaynakça

• Cevherî, İsmâil b. Hammâd. Tâcü’l-luga. Thk. Ahmed Abdulġafûr. Beyrut: Dâru’lİlmiyye Li’l-Melâyîn, 1990.
• Cumrân, Muhammed Edîb Abdulvâhid. Şi’ru ibn abdirabbih el-endelusî. Obekan Dijital Library, ts.
• Dâye, Muhammed Rıdvân. Fi’l-edebi’l–endelüsi. Şam: Matbaa’tu’l-İlmiyye, 2000.
• Dabbî, Ahmed b. Yahyâ. Buğyetü’l-mültemis. Thk. İbrahim el-Ebyârî. Kahire, Dâru’l-Kitâbi’l-Mısrî, 1990.
• Dayf, Şevkî. Târîḫu’l-edebi’l-ʿarabî. Kahire: Dâru’l-Meârif, t.y.
• Demirayak, Kenan. Arap Edebiyatı Tarihi. 4 Cilt, Erzurum: Fenomen Yayınları, 1.Basım, 2009.
• Demirayak, Kenan. Arap Edebiyatı Tarihi. 4 Cilt, Erzurum: Fenomen Yayınları, 3.Basım, 2014.
• Demirayak, Kenan. Arap Edebiyatı Tarihi. 4 Cilt, Erzurum: Fenomen Yayıncılık,1. Basım, 2017.
• Durmuş, İsmail. “Methiye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/406-408. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Düzgün, Osman. “Endülüs’te Ortaya Çıkan Yeni bir Şiir Türü: Muvaşşaha”. 38.ICANAS Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi, ed. Zeki Dilek vd. 1/101-117. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, 2009.
• Endelusî, Ahmed b. Muhammed İbn ‘Abdirabbih. Dîvânu ibn abdirabbih. Thk. Muhammed Rıdvân Dâye. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1979.
• Endelusî, Ahmed b. Muhammed İbn ‘Abdirabbih. el-‘İḳdu’l-ferîd. Thk. Müfid Muhammed Kumeyha. Riyad: Mektebetü’l-Meârif, 1983.
• Endelusî, Ahmed b. Muhammed İbn ‘Abdirabbih. el-‘İḳdu’l-ferîd. Thk. Abdulmecîd Terhînî. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1983.
• Endelusî, Ahmed b. Muhammed İbn ‘Abdirabbih. Dîvânu ibn abdirabbih me’a dirâsetin lihayâtihî ve şi’rihî. Thk. Muhammed el-Tancî. Beyrut: Dâru’lKitâbi’l-Arabî, 1993.
• Ferrûh, Ömer. Tarihu’l-edebi’l-‘arabi. 6 Cilt. Lübnan: Dâru’l-İlmi’l-Melâyîn, 1984.
• Ferrûh, Ömer. Tarihu’l-edebi’l-‘arabi. 6 Cilt. Lübnan: Dâru’l-İlmi’l-Melâyîn, 1985.
• Hâşimî, Ahmed. Cevâhirü’l-edeb fî sınâati edebiyyât ve inşâi lugâti’l-arab. Mısır: Mektebetu’l–Ticâriyyetu’l-Kûbrâ, 1969.
• Heykel, Ahmed. Edebu’l-endelüs. Kahire: Dâru’l-Mearif, 1985.
• Humeydî, Muhammed b. Fütûh. Cezvetü’l-muktebis. Thk. Ruhiye Abdurrahman
• es-Suveyfî. Lübnan: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• İbnü’l-Faradî. Târîḫu ʿUlemâʾi’l-endelüs. Tunus: Dâru’l Garbi’l İslâmî,2008.
• İbn Ḫaldûn. Târîẖu ibn ḫaldûn. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1988.
• İbn Hallikȃn. Vefeyȃtü’l a’yȃn. Thk. İhsan Abbas. Beyrut: Dâru’s Sadr, 1972.
• Iştiyye, Fuad Yusuf İsmail. el-ḳameru fî’ş-şi’ri’l-câhilî. Filistin: Najah Universitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
• Hüseynî Hüseynî Ma’addî. Ravâi’ş-şi’ri’l- câhilî. Kahire: Dâru’l-Ḫalûd, 2011.
• Makkarî, Ahmed b. Muhammed. Nefḥu’ṭ-tîb min ġuṣni’l-endelüsi’r-raṭîb ve zikru vezîrihâ lisâni’d-dîn ibni’l-ḫaṭîb. Thk. İhsan Abbas. Beyrut: Dâru’s-Sadr, 1968.
• Mecmau’l-Lugati’l-Arabiyye. Mu’cemu’l- vasît. Kahire: Dâru’d-Dâye, 1960.
• Özdemir, Mehmet. “Hakem II” , Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 15/174- 175. Ankara: TDVYayınları, 1997.
• Seâlibî, Ebû Mansûr. Yetîmetü’d-dehr fî mehâsini ehli’l-‘asr. Thk. Müfid Muhammed Kumeyha. 2.Cilt.Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1983.
• Şek’a, Mustafa Muhammed. “İbn Abdürabbih”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19/281-283. Ankara: TDV Yayınları, 1999.
• Suyûfî, Mustafa Muhammed. Târîhu’l-edebi fi’l ‘asri’l- câhilî. Mısır: Dâru’dDuveliyye li’l-İstismârât es-Segâfiyye, 2008.
• Toprak, Mehmet Faruk. “Endülüs Şiirine Genel bir Bakış”, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 32/12(1988): 157-175.
• Toprak, Mehmet Faruk. “Mersiye”.Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/215-217. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Toprak, Mehmet Faruk. Endülüs Şiirinde Mersiye. Ankara, Grafiker Yayınları, 1.Basım, 2014.
• Tülücü, Süleyman. “Hâtim et-Tâî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16/472-473. Ankara: TDV Yayınları, 1997.
• Versteegh, Kees. Lugatu’l-arabiyyetu. Trc. Muhammed Şarkâvî. Kahire: Meclisu’l- ‘alâ li’s-sekafeti, 2003.