Сложность Переводов Корана: Полисемия

Yıl 2020, Cilt: 7 Sayı: 2, 745 - 772, 31.12.2020

Mürsel Ethem İnayetulla Azimov

https://doi.org/10.46353/k7auifd.715755

Öz

В арабском языке, на котором был ниспослан Коран, как и в любом другом языке, имеются многозначные слова (вуджyх/полисемия - слова, которые имеют несколько лексических значений, связанных по смыслу. Эта область требует разносторонних исследований. Очень важно определить значения многозначных слов и степень их передачи на целевом языке, как с точки зрения понимания Корана, так и его перевода. На этапе определения значений этих слов проблема заключается в том, чтобы придать ему значение, которое отличается от других. К тому же можно игнорировать контекст, в котором используется слово, чтобы придать ему только одно из множества значений. В этом исследовании в целом обсуждается существование феномена полисемии в арабском языке, а также проблемы, возникающие при понимании и толковании Корана, на примерах из русских переводов Корана.
Коран - последняя священная книга, посланная всему человечеству, и её язык - арабский. Со времен Пророка Мухаммада (мир ему) было много попыток перевести Коран на другие языки. В результате Коран был переведен на многие языки. Сам перевод часто является очень сложным процессом, но, когда дело касается Священных Писаний, сложность увеличивается. Полисемия лексических единиц самая важная особенность арабского языка. Проблема полисемии является самым сложным процессом перевода. По причине того, что природа языка постоянно развивается и изменяется. Ученые обратили внимание на проблему определения коренных значений арабских слов в период ниспослания Корана. Слова Корана могут иметь различные значения в зависимости от места, где они упоминаются. В нашем исследовании мы рассмотрели многозначность слов на примерах переводов Корана на русский язык.
Переводы Корана на русский язык были выполнены с европейских языков и с арабского языка. Собственно говоря, русскоязычные читатели изначально познакомились с Кораном в связи переводами с европейских языков. Первый перевод Корана был осуществлён в 1716 году Петром Постниковым. За этим переводом последовали ещё три перевода.
Первый перевод Корана с арабского оригинала на русский язык был сделан Дмитрием Богуславским в 1871 году. К сожалению, сразу опубликовать свою работу он не смог. Таким образом известно, что первый перевод Корана с арабского оригинала был сделан и опубликован востоковедом Саблуковым Гордием Семеновичем в 1878 году. В настоящее время существует более тридцати переводов Корана на русский язык. Можно сказать, что все переводчики стараются наилучшим образом передать смысл Корана на русский язык. Но нужно подчеркнуть, что не все переводчики, которые переводили Коран на русский язык, достаточно владели арабским языком. Среди них были такие переводчики, которые вообще не знали историю Ислама. Кроме того, можно предположить, что мало кто разбирается в переводческой деятельности.
Как мы упоминали выше, одна из основных причин сложности перевода Корана кроется в многозначных словах. Первые переводчики Корана настойчиво подчёркивали важность явления многозначности. Возможно именно по этой причине мы можем сказать, что первые переводы/толкования Корана были в основном на языковом уровне.
Кроме того, следует отметить, что в Коране используются повседневные арабские слова, которые со временем получали новые значения. По сути, эти новые значения имеют преимущественно религиозное значение. Этому можно привести множество примеров. Например, слово «صَلَاة / салат» до ниспослания Корана, в основном имело значение «دُعَاء / мольба», но раньше оно никогда не использовалось для обозначения слова «молитва/намаз». Тоже самое можно сказать и про слово «زكاة /закят». Это слово по существу до Ислама имело значение «рост». Конечно, это значение сохранено в Коране, но на сегодняшний день это слово в основном используется в своем терминологическом значении, то есть «один из пяти столпов Ислама».
Чтобы лучше понять Священное Писание, ученые, исследовавшие Коран, пытались изучить суть проблемы синонима/омонима как в арабском языке, так и в Коране. Есть разные причины многозначности того или иного слова. Следует отметить, что среди исследователей по этому поводу существуют разные мнения. Фактически, «контекст» - один из наиболее важных факторов, определяющий значения слов в Коране. Кроме того, контекст очень важен при определении любого многозначного слова. Другими словами, контекст является важным элементом для вербального общения.

Anahtar Kelimeler

Тафсир, Коран, Перевод, Полисемия, Многозначность, Вуджyх ва Назaир

THE COMPLEXITY OF QUR'AN TRANSLATION: POLYSEMY

Öz

As any other language, Arabic, as the language of the Koran, has polysemantic words (vudjuh); this area is not studied well and it needs special attention. It is very important to determine the meaning of polysemantic words and their translations in the target language, to understanding and translate the Koran. While defining the single meaning out of the polysemy, it is quite necessary to look all other meanings in the dictionary; also the context and the speech situation should be considered.
This study discusses the polysemy in the Arabic language; the issues in understanding and interpretation of the Koran are analyzed on the basis of the examples in the Russian translations of the Koran. The Koran is the last Holy Book sent to all humanity in Arabic. Since the time of Muhammad (pbuh) there have been many attempts to translate the Koran into other languages. As a result, the Koran was translated into many languages. Translation itself is a very complex process and when it comes to the Holy Books, the translation process gets more complicated. In Arabic, as in other languages, there are many polyse-mantic words that have many different meanings. We argue that polysemy is the most important and distinct feature of the Arabic language and therefore, the problem of poly-semy is the most complex issue in the translation process.
Scholars drew attention to the problem of defining the root meanings of the Arabic words during the Koran era. The words of the Koran may have different meanings depend-ing on where they are mentioned. In our research, we studied the polysemantic words in the several translations of the Koran into Russian based on the examples. Translations of the Koran into Russian were done in two ways: some translations were done into Russian via European languages; some of the translations were done directly from Arabic into Rus-sian. In fact, the Russian readers started to read the Koran in the translations via European languages.
Peter Postnikov fulfilled the first Russian translation in 1716. After this translation another three translations emerged. Dmitry Boguslavsky did the first direct translation of the Koran from the source Arabic language into Russian in 1871. Unfortunately, he could not publish his work immediately. Thus, the first direct translation of the Koran from the source Arabic language was done and published by the orientalist Sablukov Gordiy Se-menovich in 1878.
Currently, there are more than thirty translation of the Koran in Russia. We argue that all translators try to convey the best meaning of the Koran into Russian. However, not all the translators developed Arabic language proficiency. Some of the translators did not have any knowledge on the history of Islam. In addition, not all translators did their best in the translation process. As the topic discusses, the translation of the polysemantic words is one of the most complicated issues in translating Koran into other languages.
It should be noted that the Koran uses the Arabic common vocabulary, but over time they acquired the new meanings. In fact, these new meanings own predominantly religious semantics. There are many examples in this regard. For example, the word "صَلَاة /salat" had the meaning “invocation/دعاء ” before the Koran was sent ; it was never used to mean "prayer / namaz". The same is with the word "zakat". It meant "growth" before Is-lam. Of course, this meaning is preserved in the Koran, but in present time this word is mainly used as a term “to denote”.
The Koran scholars tried to study the importance of the synonym / homonym problems both in Arabic and in the Koran in order to better understand the Holy Books. There are different reasons for the polysemy of a word. It should be noted that there are different opinions among researchers on this matter. In fact, "context" is one of the most important factors in defining the meaning of words in the Koran. Moreover, context is very important in determining any polysemy. In other words, context is a very important element for ver-bal communication.

Anahtar Kelimeler

Tafsir, Quran, Translation, Polysemy, Multiple Meaning, Wujûh and Nadhâir

KUR'AN TERCÜMELERİNİN SORUNU: ÇOKANLAMLILIK

Öz

Her dilde olduğu gibi, Kur’an-ı Kerim’in indirildiği dil olan Arap dilinde de çokanlamlı (müşterek/vücûh) kelimelerin bulunduğu gerçek olup, araştırılması gereken bir alandır. Söz konusu çokanlamlı kelimelerin anlamlarını ve hedef dildeki aktarımının ifade durumu tespit etmek hem Kur’an-ı Kerim’i anlamak, hem de hedef dildeki çevirisi açısından çok önemlidir. Bu kelimelerin anlamlarını tayin aşamasında, ya çokanlamlı kelimenin her geçtiği yerde, diğer anlamlarını görmeksizin ona kelimenin tek bir anlamını vermek veya kelimenin kullanıldığı ortam ve bağlamını göz ardı etmek, birçok anlamdan sadece birisini ona yüklemek bir sorun olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu çalışmamız genel olarak Arap dilindeki çokanlamlılık olgusunun varlığını, söz konusu olguyu Kur’an’ın Rusça çevirilerinde örnekler vererek Kur’an’ın anlaşılması ve yorumlanması hususunda karşılaşılan sorunları tartışmaktadır.
Kur’an-ı Kerim, tüm insanlığa gönderilen son kutsal kitaptır ve dili Arapçadır. Hz. Muhammed'in (SAV) zamanından bu yana Kur’an’ın diğer dillere tercüme edilmesine yönelik çok girişim ol-muş ve neticede Kur’an-ı Kerim birçok dile çevrilmiştir. Çevirinin kendisi genellikle çok zor bir süreç olmakla bu süreç kutsal metinler söz konusu olduğu zaman iki katına çıkar. Arapçada da diğer dillerde olduğu gibi çok anlamlılık vardır. Hele hele çokanlamlılık Arapçanın en önemli özelliğidir. Çokanlamlılık sorunu çeviride en zor süreç olarak karşımıza çıkmaktadır. Bunun nedeni de dilin doğasının devamlı gelişmesi ve değişmesidir. Bilim adamları Kur’an’ın nüzul dönemindeki Arapça kelimelerin anlamlarını belirleme sorununa dikkat çekmişler. Kur’an kelimeleri zikredilmiş oldukları yere, siyak ve sibaka göre muhtelif manalara gelebilmektedirler. Söz konusu çokanlamlılık olayını araştırmamız-da Kur’an’ın Rusçaya çevirilerindeki çok anlamlı kelimeleri örnek vererek ele aldık. Nitekim çokanlamlılık sorunu Kur’an’ın Rusça çevirilerinde de karşımıza çıkmaktadır.
Kur’an’ın Rusçaya aktarılan tercümelerinin iki çeşit çeviri olduğunu görmekteyiz; Kur’an’ın Avrupa Dillerinden Rusçaya çevirisi ve Arapça Orijinallerinden Rusçaya çevirisi. Nitekim Rus okuyucuları başlangıçta Kur’an ile Avrupa Dillerinden çevrilen tercümeler üzerinden tanıştılar. İlk çeviri 1716. senesinde Petr Postnikov tarafından çevrilmiştir. Söz konusu çeviriyi ondan sonra yapılan üç adet çeviri takip etmiştir.
Kur’an’ın asıl nüsha Arapça orijinalinden Rusçaya ilk çevirisi 1871’de Dmitriy Boguslavskiy tarafından gerçekleştirildi. Ancak maalesef, çalışmalarını hemen yayınlayamadı. Bu yüzden Kur’an’ın Arapça orijinalinden ilk çevirisinin oryantalist Sablukov Gordiy Semenovich tarafından 1878’de yapıl-dığı ve yayınlandığı bilinmektedir. Şu anda, Kur’an’ın Rusça'ya otuzdan fazla çevirisi bulunmaktadır. Tüm çevirmenlerin Kur’an’ın anlamını Rusçaya en iyi şekilde aktarmaya çalıştıklarını söyleyebiliriz. Bununla beraber Kur’an’ı Rusçaya çeviren tüm çevirmenlerinin iyi düzeyde Arapça bildiğini söyleye-meyiz. Ayrıca bazı çevirmenler genel olarak İslam tarihini tam olarak bilmeyenler de vardı. Bunların yanında çeviri işini de az sayıda insan anladığını varsayabiliriz.
Yukarıda bahsettiğimiz gibi Kur’an’ın çevirisinin karmaşıklığının temel nedenlerinden biri ço-kanlamlı (müşterek/vücüh) kelimelerde yatmaktadır. Kur’an’ın ilk tercümanları çokanlamlılık olayını önemini ısrarla vurguladı. Belki de tam da bu nedenle, Kur’an’ın ilk tefsirleri/yorumları esas olarak dil düzeyinde idi diyebiliriz.
Ayrıca, Kur’an-ı Kerim’in nüzul sırasında her zamanki Arapça kelimeleri kullanıldığını, ancak zaman zaman bunlar yeni bir anlam ifade ettiğini belirtmek gerekir. Temel olarak, bu yeni anlamların öncelikle dini bir anlamı vardı. Bu konuda çok sayıda örnek verebiliriz. Örneğin, Kur’an’ın gönderil-mesinden önceki “صَلَاة /salat” kelimesinin temelde “دُعَاء /yalvarma” anlamı vardı, fakat önceden hiç “namaz” anlamında kullanılmadı. Örneğin, “zekât” kelimesi için de aynı durum söz konusudur. Bu kelime, İslamiyet’ten önce, esas olarak "büyüme" anlamına geliyordu. Tabii ki, bu anlam Kur’an’da korunur, ancak bu kez kelime esas olarak terminolojik anlamında, yani “İslam’ın beş esasından biri” olarak kullanılır.
Kur’an’ı araştıran bilim insanları kutsal yazıları en iyi şekilde anlamak için, hem Arap dilinde hem de Kur’an’da çokanlamlılık ve eşadlılık/eşseslilik konularının esasını/özünü incelemeye çalıştılar. Ço-kanlamlılığın oluşmasının çeşitli nedenleri vardır. Araştırmacılar arasında bu konuda farklı görüşler olduğu belirtilmelidir. Nitekim “bağlam” Kur’an’ın anlamını belirlemede en önemli faktörlerden biri-dir. Ayrıca, herhangi bir çokanlamlı kelimeyi tayin etmede bağlam çok önemlidir. Başka bir deyişle, bağlam sözlü iletişim için bir ön koşuldur.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kur'an, Çeviri, Çok Anlamlılık, Anlam Genişlemesi, Vücûh ve Nezâir

Kaynakça

• Абу Адель, Коран Перевод Смысла Аятов и их Краткое Толкование. Казань: 2008.
• Айдын, Мехмет. Дилбилим Эл Китабы, Темел Каврамлар ве Конулар. Стамбул: Издательство 3Ф, 2007.
• Акдемир, Салих. Курана Дилбилимсел Яклашымлар. Стамбул: Издательство Курамер, 2017.
• Аксан, Доган. Анламбили ве Турк Анламбилими. Анкара: Издательство Эрол Офсет, 1978.
• Атамов, Мурсал. Рус Дилинде Яйинланан Курани Керим Чевирилеринин Чевирибилим Ачысындан Инжеленмеси. Анкара: Университет Анкары, Институт Социальных Наук, Докторская Диссертация, 2013.
• Ашур, Шаммари Маджида Джамиль. “Причины Заимствования и Признаки Актуальности Арабизмов в Русском Языке”, Вестник АГУ 152/1, (2015): 17-22. Бабаи, Али Акбар. Методология Толкования Корана. Москва: Издательство Садра, 2016.
• Багави, Абу Мухаммад. Маалим ат-Танзил. Эр-Рияд: Издательство Дар ат-Тайиба, 1989.
• Бадави, Эль-Саид - Абдель Халим, Мухамад. Арабско-Английский Словарь Корана. Лейден: Издательство Брилл, 2008.
• Богуславский, Дмитрий. Коран. Стамбул: Издательство Çağrı, 2005.
• Вахиди, Абуль-Хасан. аль-Ваджиз фи Тафсир аль-Китаб аль-Азиз. Бейрут: Издательство Дар аль-Калам, 1995.
• Гувен, Шахин. "Дил, Анлам ве Чоканламлылык», Журнал Билимнаме, 2/25 (2013): 69-100.
• Гувен, Шахин. Куранын Анлашылмасында ве Йорумланмасында Чоканламлылык Соруну. Стамбул: Издательство Ифав, 2017.
• Гувен, Шахин. Куранын Анлашылмасында Чоканламлылык Соруну. Кайсери: Университет Эрджиес, Институт Социальных Наук, Докторская Диссертация, 2004.
• Джассас, Абу Бакр. Ахкам аль-Куран. Бейрут: Дар Ихяи ат-Тураси аль-Арабиййа, 1992.
• Жуковская, Людмила. Анна Долинина: Современный Перевод Корана Для Широкого Читателя Должен Учитывать Тафсиры, дата доступа: 26.09.2019, http://www.islamrf.ru/news/culture/history/12655.
• Зайд ибн Али, Тафсир аль-Гариб аль-Куран. Бейрут: Издательство Дар аль Ва'и аль-Ислам.
• Заманин, Ибн Абу. Тафсир аль-Куран аль-Азим. Каир: Издательство аль-Фарук аль-Хадиса, 2002.
• Замахшари, Абуль-Касим. аль-Кашшаф. Эр-Рияд: Издательство Дар Ихяи ат-Тураси ал-Арабиййа, 1998.
• Иджи, Абдуррахман ибн Ахмад, Джами' аль-Баян фи Тафсир аль-Куран. Бейрут: Издательство Дар аль-Кутуб аль-Илмиййа, 2004.
• Исрафилова. Фаима. Русча Куран Чевирилерине Каршылаштырмалы Бир Бакыш. Кайсери: Университет Эрджиес, Институт Социальных Наук, Докторская Диссертация, 2015.
• Исфахани, Рагиб. аль-Муфрадат Фи Гариб аль-Куран. Дамаск: Издательство Дар аль-Калам, 2009.
• Ишлер, Эмрулла. "Чоканламлылык, Анлам Даралмасы ве Куранын Туркче Чевирилеринде Япылан Янлышлар", Куран ве Дил: Симпозиум По Лингвистике и Герменевтике. Ван: Издательство Баканлар, 2001.
• Abu Adel. Koran Perevod Smysla Ayatov i ih Kratkoye Tolkovaniye. Kazan: 2008.
• Akdemir, Salih. Kur'an'a Dilbilimsel Yaklaşımlar. İstanbul: Kuramer Yayınları, 2017.
• Aksan, Doğan. Anlambilimi ve Türk Anlambilimi. Ankara: Erol Ofset Matbaacılık, 1978.
• Ashur, Shammari Madzhida Dzhamil. “Prichiny Zaimstvovaniya i Priznaki Aktualnosti Arabizmov v Russkom Yаzyke”. Vestnik AGU 152/1, (2015), 17-22.
• Atamov, Mursal. Rus Dilinde Yayınlanan Kur'ân-ı Kerim Çevirilerininin Çeviribilim Açısından İncelenmesi (Başarılı Bir Rusça Kur’an Çevirisinin Oluşturulmasına Katkı). Ankara: Ankara Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi, Doktora Tezi, 2013.
• Aydin, Mehmet. Dilbilim El Kitabı, Temel Kavramlar ve Konular. İstanbul: 3F Yayınevi, 2007.
• Babai, Ali Akbar. Metodologiya Tolkovaniya Korana. Moskva: Izdatel'stvo Sadra, 2016.
• Badawı, ElSaid - Abdel Haleem, Muhamad. Arabic-English Dictionary of Qur’anic Usage. Leyden: Brill Yayınevi, 2008.
• Begavî, Hüseyn b. Mes’ûd el-Ferrâ, Me‘âlimü’t-tenzîl. Riyad: Dâru Tayyibe, 1989.
• Boguslavskiy, Dmitriy. Koran. İstanbul: Çağrı Yayınevi, 2005.
• Cessâs, Ahmed b. Alî er-Râzî, Ahkâmü’l-Kur’ân. thk. Muhammed Sâdık Kamhâvî. Beyrut: Dâru’l-İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1992.
• Ethem, Mürsel vd. Kur’an ve Anlam. Ankara: Grafiker Yayınları, 2018.
• Ethem, Mürsel. “Kırgızca Meallerde Anlam-Bağlam İlişkisi (Iyık Kuran Cana Kırgızça Kotormusu Bağlamında Eleştirel Bir İnceleme)”. Uluslararası Orta Asya Sempozyumu Bildiriler Kitabı: Göç, Yoksulluk ve Kimlik. ed. Ercan Oktay vd. Bişkek: 2018.
• Ethem, Mürsel. “Rusça Kur’an Çevirilerinin Tanıtımı ve Çeviribilim Açısından İncelenmesi-I (Arapçadan Rusçaya Yapılan Kur’an Çevirileri)”, Akademik Bakış Dergisi, 64 (2016), 264-279. Ethem, Mürsel. “Son Çağrı Kur’an’ın Mukaddimesi Üzerine”, Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16/32, (2017), 507-526.
• Ethem, Mürsel. Kur’an’da İbranice Kelimeler (Mühezzeb Bağlamında Eleştirel Bir İnceleme). Ankara: Gece Kitaplığı, 2017.
• Ethem, Mürsel. Rusça Kur’an-ı Kerim Çevirileri (Tanıtımı ve Analizi). Ankara: Gece Kitaplığı, 2017.
• Fasmer, Maks. Etimologicheskiy Slovar' Russkogo Yazyka. Moskova: Izdatel'stvo Progress, 1986.
• Güven, Şahin. “Dil, Anlam ve Çokanlamlılık”, Bilimname Dergisi, 2/25 (2013), 69-100.
• Güven, Şahin. Kur’an’ın Anlaşılması ve Yorumlanmasında Çokanlamlılık Sorunu. İstanbul: İFAV Yayınları, 2017.
• Güven, Şahin. Kur’an’ın Anlaşılmasında Çokanlamlılık Sorunu. Kayseri: Erciyes Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi, Doktora Tezi, 2004.
• İbn Ebû Zemenîn, Muhammed b. Abdillâh, Tefsîrü'l-Kur’âni'l-azîz. Kahire: el-Fârûku’l-Hadîse, 2002.
• Îcî, Muînüddin. Câmiu’l-beyân fî tefsîri’l-Kur’ân. nşr. Abdulhamid Hendevî. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2004.
• İsfahânî, Rağib. el-Müfredât fî garîbi’l-Kur’ân. Şam: Dâru’l-Kalem, 2009.
• İsrafilova. Faima. Rusça Kur'ân Çevirilerine Karşılaştırmalı Bir Bakış. Kayseri: Erciyes Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi, Doktora Tezi, 2015.
• İşler, Emrullah. “Çokanlamlılık, Anlam Daralması ve Kur’an’ın Türkçe Çevirilerinde Yapılan Yanlışlar”, Kur’an ve Dil: Dilbi-lim ve Hermenötik Sempozyumu. Van: Bakanlar Matbaası, 2001.