YÜCE ALLAH’IN KULA YARDIMININ BİR ŞEKLİ OLARAK KALBE SEKÎNENİN İNDİRİLMESİ

Yıl 2021, Cilt: 8 Sayı: 1, 219 - 250, 30.06.2021

Sami Kılınçlı

https://doi.org/10.46353/k7auifd.872265

Cited By: 1

Öz

Allah’ın yeryüzünde halifesi olmak için yaratılan insan dünya hayatında çok farklı şekillerde imtihan edilmektedir. İnsanlar manevi mertebelerine göre değişmekle birlikte imtihanın ağırlığına göre zorlanmakta, nefsinin ve şeytanın vesveselerine maruz kalmakta, güç ve sabrı tükenmekte, kalbinde Allah’ın yardım va’dinin gerçekliği konusunda şüpheler oluşabilmektedir. Böylesi zor durumlarda mü’minlerin velisi olan, kullarına yardım ve korumayı va‘d eden Allah Teâlâ farklı şekillerde inananlara yardım etmektedir. Kur’an’da toplam altı ayette anlatılan Allah’ın kalplere sekîneyi indirmesi de bu ilahi yardımlardan biridir. Korku, ümitsizlik ve tükenmişlik anlarında kalbe indirilen sekîne, kalbin sükûn bulması, gönlün rahatlaması, itmi’nana ve yakînî imana ulaşması, telaş ve heyecanın yok olması gibi anlamlara gelmektedir. Sekîne konusu Rabbanî bir latîfe olan iman ve inkârın, ıslah ve ifsadın merkezi, vahiy ve ilhamın iniş mekânı kalple ilgili bir konudur. Hz. Peygamber ve sahabiler Mekke’nin zor şartlarını, can ve mallarını feda etmeyi göze aldıkları hicret ve cihad zamanlarını, Huneyn savaşındaki bozgun halini, Rıdvan biatı ve Hudeybiye anlaşmasının imzalandığı zor anları yaşamışlardır. Sıkıştıkları, güçlerinin son noktasına geldikleri ve kalplerinde karışıklık oluştuğu bu zor durumlarda Allah’ın farklı yardım ve desteğini müşahede etmişlerdir. Âyetlerde ilahî yardımın bir şekli olarak bu tür ortamlarda lütfedildiği anlaşılan sekînenin hem Hz. Peygamber’e hem de mü’minlere indirildiğinden bahsedilmektedir. Mukâtil b. Süleyman, Taberî, Zemahşerî, İbn Âşûr gibi müfessirler Hz. Peygamber’e sekîne indirilmesini onun için bir eksiklik, ismet sıfatına aykırı bir durum olarak algılamadıkları için konuyu âyetlerin bağlamına ve lafzına uygun olarak açıklamışlardır. Ancak Sülemî, Râzî ve Kurtubî gibi bazı müfessirler sekîne indirilmesini gerektiren kalbî durumları Hz. Peygamber’in yaşamasını ismet sıfatına uygun görmediklerinden bağlamdan uzak yorumladıkları görülmektedir. Bu durum müfessirlerin konulara yaklaşım farklılıklarının te’villerini etkilediğini, zaman zaman lafzın da zorlandığını göstermektedir. İsmet konusunun eksik anlaşılması Hz. Peygamber ve sahabiler ile bunlar hakkında nazil olan ayetleri eksik anlamayla sonuçlandığı sonraki dönemlerde Müslüman toplumlara önderlik eden âlim ve âriflerin de yanlış anlaşılmasına, hatadan masum oldukları, imtihanlarda zorlanmadıkları, kalplerinin hiç bulanmadığı gibi isabetsiz yorumlara da sebep olmaktadır. İlk neslin dindarlık tecrübesi ve bunları anlatan nasların eksik anlaşılması tarihsel süreçte birçok konunun da yanlış anlaşılmasıyla sonuçlanmaktadır. Sekînenin indirilmesi ile ilgili bilgiler Allah katındaki mertebesi ne olursa olsun hiçbir insanın imtihan süreçlerinden azade olmadığını, her insanın zorlandığı durumların bulunduğunu, bunlardan ancak Allah’ın yardımıyla çıkılabildiğini göstermektedir. Ancak bu anlatılanlar onların Kur’an’da Allah tarafından övülmelerini, Allah’ın razı olduğunu beyan etmesini gölgelememeli ve sıradanlaştırılmalarına da neden olmamalıdır. Kur’an’da sekîne konusuna benzer olarak sahabilerin, Ashab-ı Kehf’in ve Hz. Musa’nın annesinin zorlandıklarında, ümitsizlikle yüzleştiklerinde ilahî bir müdahale ve yardım olarak kalplerinin sağlamlaştırılmasından bahsedilmektedir. Bu örnekler de Allah’ın kulunu yalnız ve yardımsız bırakmadığını anlatmaktadır. Sekîne ve kalplerin sağlamlaştırılmasının yaşandığı imtihan anların kalplerin sıkıştığı, şeytanın vesvesesi ile bulandığı kabz halini anlattığı, ilahi yardımın geldiği anların ise kalbin nurlandığı, genişlediği bast halini anlattığı anlaşılmaktadır. Kur’an’ın nüzulünde genellikle önce sebepler yaşanmakta sonra yaşananların değerlendirilmesi, bunlarla ilgili Allah’ın kararlarının açıklanması anlamında ayetler inzal edilmektedir. Bu durum Kur’an’ın tecrübe merkezli bir kitap olduğunu göstermektedir. Peygamberlerin ve onlara tabi olanların bireysel ve toplumsal olarak yaşadıkları ilahî yardım ve desteğe dair tecrübeler sadece onlarla sınırlı değildir. Kıyamete kadar yaşayacak olan her mü’min için örneklik teşkil etmekte, Allah’ın yardım ve desteğinin her Müslüman fert ve toplum için söz konusu olduğunu göstermektedir. Bu husus Müslümanları imtihanlar karşısında daha kararlı, sabırlı, mütevekkil, olmaya, Allah’ın yardım ve desteğinden ümit kesmemeye sevk etmektedir. Sekînenin indirilmesi konusu kalbî, manevî bir tecrübe olduğu için işârî tefsirlerin bu konuda daha geniş bilgiler verdiği görülmektedir. Bu da Kur’an’ın bütüncül bir bakışla anlaşılmasında diğer tefsirlerin yanı sıra işârî tefsirlerin de vazgeçilmez olduğunu göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, İlahi Yardım, Bağlam, Sekîne, Kalbin Sağlamlaştırılması

Sending Down the Sakinah to the Heart as the Assistance of the Almighty God to Man

Öz

Man, who is created to be the caliph of God on earth, is tested in many different ways in his life. People have difficulties, depending on their spiritual levels, get exposed to the delusions of their nafs and the devil, run out of strength and patience, suspicions can emerge in their heart about the reality of the assistance promise of God. In such difficult situations, God, who is the guardian of the believers, who promises his subjects assistance and protection, assists people in different ways. God’s sending down the sakinah to the hearts, which is told in a total of six verses in Qur’an, is one of these divine assistances. Sent down to the heart at the moments of fear, despair and exhaustion, sakinah has meanings like the heart’s being calmed, the soul’s relaxing, reaching satisfaction and doubtless faith, disappearance of rush and excitement. The issue of sakinah is an issue related with the heart, a Godly blessing, the center of faith and denial, redressment and corruption, the place for landing of the revelation and inspiration. The Prophet and the sahabas (companions) have suffered the difficult conditions of Mecca, the hejira and jihad times when they took the risk of sacrificing their lives and properties, the defeat in the battle of Hunayn, the difficult moments when the pledge of Ridwan and the treaty of Hudaybiyyah were signed. They have witnessed the different forms of assistance and support of God in these difficult situations where they felt stuck, reached the ending point of their strength, and there was confusion in their heart. It is mentioned in the verses that sakinah, which is understood to be bestowed in such circumstances as a form of the divine assistance, is sent down to both the Prophet and the believers. As the mufassirs like Muqatil b. Sulaiman, Al-Tabari, Al-Zamakhshari, Ibn Ashur did not perceive the sending down of sakinah to the Prophet as a deficiency for him, a situation contrary to his character of chastity, they explained the issue in accordance with the context and wording of the verses.However, some mufassirs like Al-Sulami, Al-Razi and Al-Qurtubi are seen to have interpreted it far from the context as they did not consider the Prophet’s experiencing the emotional situations requiring the sending down of sakinah to be consistent with the character of chastity. This shows that the difference in the approach of the mufassirs to the issues affects their implications, that sometimes the wording is also forced. As deficient understanding of the issue of chastity resulted in deficient understanding of the Prophet and the sahabas and the verses landed about them, it led to misunderstanding of also the wisemen and scholars who led the societies in the subsequent periods to wrong comments such as that they were innocent of faults, they did not have difficulty in the tests, their heart never got confused. The religiousness experience of the first generation and deficient understanding of the nasses telling these results in misunderstanding of many issues in the historical process. The information concerning sending down of sakinah shows that no one is exempt from the test processes regardless his rank before God, that every people have situations where they have difficulty, that these can be escaped from only with the assistance of God. However, what is told herein should not shadow their being praised by God in Qur’an, God’s stating His blessing on them, and should not lead to their being considered ordinary people. Similar to the issue of sakinah, it is mentioned in Qur’an that when the sahabas, the Ashab al-Kahf and the mother of the prophet were forced, faced despair, their hearts were strengthened as a divine intervention and assistance. These examples also tell that God does not leave his subjects lonely and helpless. It is understood that the moments of test when sakinah and strengthening of the hearts is experienced refers to the state of qabz where the hearts are trapped, confused with the delusions of the devil, and that the moments when the divine assistance comes refers to the state of bast where the heart is enlightened and expanded. In landing of many verses of the Qur'an, the reasons are generally experienced first, and then the verses are revealed in the sense of evaluating the events and explaining the decisions of Allah regarding them. This shows that Qur’an is an experience-centered book. The experiences of the prophets and those who obey them as an individual and community involving divine assistance and support are not limited only to them.

Anahtar Kelimeler

Tafsir, Divine Assistance, Context, Sakinah, Strengthening of the Heart

Kaynakça

• Abdülbâkî, Muhammed Fuâd. el-Muʿcemü’l-müfehres li-elfâzi’l Kurʾâni’l-Kerîm. Nemre: 1385/1965.
• Buhârî, EbûAbdillah Muhammed b. İsmail. Sahîhu’l-Buhârî. nşr. Bedreddîn Çetiner, 8 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Bursevî, İsmail Hakkı. Ruhu’l-beyân. 10 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, ts.
• Ebû Davud Süleyman b. el-Eş‘as. Sünen. nşr. Bedrettin Çetiner. 5 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Çift, Salih. “Tasavvufta Sekîne Kavramı”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 15/2 (2006), 1-14.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf b. Alî b. Yûsuf el-Endelüsî, el-Bahru’l-muhît. thk. Âdil Ahmed Abdulmevcûd vd. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1413/1993.
• Erkut, Abdülkadir. “Kur’an’da Hamiyyet ve Sekîne Kavramları”. Marife Dini Araştırmalar Dergisi 14/1 (2014), 157-177.
• Fîruzabâdî, Mecduddîn Muhammed b. Ya‘kûb. Besâiru zevi’t-temyîz fî letâifi’l-kitâbi’l azîz. thk. Muhammed Ali Neccâr. 6 Cilt. Beyrût: el-Mektebtu’l-İlmiyye, ts.
• Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed. Müsned. nşr. Bedreddîn Çetiner. 6 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Işık, Emin. “Feth Sûresi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12/456. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Isfehânî, Ebu’l-Kâsım Hüseyin b. Muhammed Râgıb. el-Müfredât fî garîbi’l-Kur’an. Kâhire: Dâru’l-Ma‘rife, 1426/2005, “skn”
• İbn Âşûr, Muhammed b. Tâhir. Tefsiru’t-tahrîr ve’t-tenvir. 30 Cilt. Tunus: Dâru Sahnûn li’n-Neşr ve’t-Tevzi’, 1984.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî. Zâdü’l-mesîr fî ʿilmi’t-tefsîr. thk. Abdurrezzak el-Mecdî, 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, 1431/2010.
• İbn Hişâm, Ebu Muhammed Abdulmelik. es-Sîretu’n-Nebeviyye. thk. Mustafa es-Sekkâ vd. Şam: 2005.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ İsmâil. Tefsîru’l-Kur’ani’l-‘azîm. thk. Mustafa es-Seyyid vd. 15 Cilt. Kahire: Müessesetu Kurtuba, 1421/2000.
• İbn Sa‘d, Ebû Abdillah Muhammed b. Sa‘d b. Menî‘. et-Tabakâtu’l-kübra. thk. Ali Muhammed Amr. 11 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hâncî, 1401/2001.
• Kurtubî, Abdullah b. Muhammed b. Ahmed. el-Câmi‘u li ahkâmi’l-Kur’ân. thk. Abdullah b. Abdu’l-Hasen et-Türkî. 24 Cilt. Beyrut: Müessetu’r-Risale, 1427/2006.
• Kuşeyrî, Abdülkerîm b. Hevâzin b. Abdilmelik. Letâifu’l-işârât. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1971.
• Maturîdî, Ebû Mansûr. Te’vîlâtu Ehli’s-Sünne. thk. Mecdî Bâsellûm. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî. en-Nüket ve’l-uyûn. nşr. es-Seyyid b. Abdulmansûr b. Abdurrahim, 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Mevdûdî, Ebu’l-A’lâ. Tefhimu’l-Kur’ân. trc. Muhammed Han Kayanî vd. 7 Cilt. İstanbul: İnsan Yayınları, 2. Baskı. 1991.
• Müslim, Ebü’l-Huseyn Müslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî. Sahîhu Müslim. nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 3 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Vâkıdî, Muhammed b. Ömer. Kitâbu’l-meġâzî. thk. Marsden Jones. 2 Cilt. Londra: 1966.
• Uludağ, Süleyman. “Kalb”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24/229-230. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Umaç, Bilal. Kur’an’da Şifa, Sekîne Tuma’nîne Kavramları. Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
• Râzî, Fahruddîn İbn Ziyâuddîn b. Ömer Muhammed. Mefâtihu’l-gayb. 32 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1401/1981.
• Semerkandî, Nasr b. Muhammed b. Ahmed Ebü’l-Leys. Tefsîru’s-Semerkandî. thk. Mahmûd Mutrihî, Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1431-1432/2010.
• Sülemî, Ebû Abdirrahmân Muhammed b. el-Hüseyn b. Mûsâ el-Ezdî. Hakâiku’t-Tefsîr. thk. Seyyid İmrân. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1421/2001.
• Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr. Câmi‘u’l-beyân ‘an te’vîli âyi’l-Kur’an. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî. 26 Cilt. Beyrut: Dâru Hicr, ts.
• Tirmizî, EbûÎsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre. Sünenu’t-Tirmîzî. nşr. Bedreddin Çetiner. 5 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Yazır, M. Hamdi. Hak Dini Kur’an Dili. İstanbul: Yenda Yayın-Dağıtım, 2000.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer. el-Keşşâf‘an hakâiki’t-tenzîl. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 2008.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer. Esâsu’l-belâğa. thk. Abdurrahîm Mahmûd, Beyrût: Dâru’l-Ma‘rife, 1399/1979.