AL-FATTĀNĪ AND AN EVALUATION ON ITS CONTRIBUTION TO HADITH SCIENCE IN THE CONTEXT OF HER WORKS

Yıl 2021, Cilt: 8 Sayı: 1, 109 - 135, 30.06.2021

Muhammed Akdoğan

https://doi.org/10.46353/k7auifd.903057

Öz

Cemaluddin Muhammed b. Tahir b. Ali al-Fattani (d. 986/1578) who has titled as Melikü’l-muhaddisîn lived in the Indian Subcontinent during a period when the Mughal State ruled. . Baburs did not have great roblems in terms of sovereignty in the lands they were in power. One of the important names of this time period, where many scholars were raised, is al-Fattānī. After he benefited from scholars such as Shaykh al-Nākūrī (d.?), Shaykh Burhān al-Din al-Samhūdī (d.?) And Mawlānā Yad Allah al-Sūhī (d. 952/1545) in his hometown, he went to Hidjāz, benefited from scholars such as Ibn Hadjar al-Haytamī (d.974/1567),
Alī el-Muttakī (d.975/1567), Jār Allāh b. Hind (d. 954/1547) and Ibn ʿArrāk (d.963/1556) and returned to his homeland in the following years. The life of al-Fattānī, who is accepted as one of the most important cholars of India, passed through education, teaching, and fighting with bidʿahs. They developed a method
based on the Quran and Sunnah in the fight against bid'ahs that we can start with Alī el-Muttakī (d. 75/1567). They laid the groundwork for the establishment of the Ahl-i hadīth and al-Diyūbandī school that emerged in these lands in the following years. He did not only spend his life debating and quarreling with the people of bidʿah, he wrote a work and had him read. Among the works he authored in the science of hadith are Tazkira al-mawzūʿāt, Macmaʿu bihār al-anvār fī garāib al-tanzīl va latāif al-aḫbār, Kānūn al-mevzūʿāt va al-duʿafā and al-Mugnī fī zabtı asmā al-ricāl. In this study, his contributions to the science of hadith and his mistakes will be discussed within the framework of these works. In the research, especially the places where al-Fattanī uses the word "kultü" in his works named Tazkira al-mawzūʿāt and Kānūn al-mevzūʿāt va al-duʿafā were examined, and the information he gave about narrators and narrations was comparatively processed here. It was observed that he did not make an evaluation in the places he called "kultü" and reported the findings and views of al-Sahāvī, al-Suyūtī (d. 911/1505) and his teacher Ibn ʿArrāk (d. 963/1556). He even evoked the opinion that he gave the phrase "kultü" from the work he quoted. Apart from the places where the information is transferred by showing the source, it has been found that although he mentions the ource of the information, he rarely quotes information about the same narration from other books. The most important determination in this study is that al-Fattanī reported only what the previous scholars said and he did not make an evaluation. Perhaps it can be said that it is effective in writing such a work, that is, not giving place to his own opinions and evaluations, and spending more time on training students, struggling with people of bid'ah and apostolizing religion to people. Another feature of his book titled Tazkira al-mawzūʿāt “is that it provides convenience to the reader by bringing together the rumors in the works written on the same subject. He was in contact with the dignitaries of the state in order to prevent the intellectual movements such as Mahdism and Rafizism in the society he was in and made great efforts to give them up from his views. He even revealed his life on this path. It can be stated that al-Fattanī, who was found to be content with giving information about narrators and rumors above, played an important role in carrying some of the works of al-Suyūtī named al-Vacīz, which is not recieved today. It can be stated that al-Fattānī, who was determined to be content with conveying information about narrators and narrations above, played an important role in carrying some of the works such as al-Suyūtī ‘s al-Vacīz and Muhtasaru'l-Mugnī, which is the summary of the work named al-Mugnī ala haml al-asfār fī al-asfār fī tahrīci mā fī İhyā min al-ahbār by Irākī (d. 806/1404).. On the other hand, it has been determined that there are some erroneous information in her works, and it is understood that these are information that has been transmitted without being investigated.

Anahtar Kelimeler

Hadith, Indian Subcontinent, Al-Fattānī, Tazkira al-mawzūʿāt, Kānūn al-mevzūʿāt va al-duʿafā

FETTENÎ VE ESERLERİ BAĞLAMINDA HADİS İLMİNE KATKISI ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Öz

Melikü’l-muhaddisîn unvanı verilen Cemâluddîn Muhammed b. Tâhir b. Alî el-Fettenî (ö. 986/1578) Hind Altkıtası’nda Babürlü Devleti’nin hüküm sürdüğü bir dönemde yaşamıştır. Yaşadığı dönemde Babürlüler’in tahtında Bâbür (1526-1530), Hümâyun (1530-1540, 1555-1556) ve Ekber Şah (1556-1605) bulunmaktadır. Birçok âlimin yetiştiği bu zaman diliminin önemli isimlerinden birisi de Fettenî’dir. O, memleketinde Şeyh Nâkūrî (ö. ?), Şeyh Burhâneddîn es-Semhûdî (ö. ?) ve Mevlanâ Yedullah es-Sûhî (ö. ?) gibi âlimlerden istifade ettikten sonra Hicâz’a giderek Ebu’l-Hasan el-Bekrî (ö. 952/1545), İbn Hacer el-Heytemî (ö. 974/1567), Alî el-Müttakî (ö. 975/1567), Cârullah b. Hind (ö. 954/1547) ve İbn ʿArrâk (ö. 963/1556) gibi âlimlerden yararlanmış ve sonraki yıllarda vatanına hizmet amacıyla geri dönmüştür. Hindistan’ın önemli âlimlerinden kabul edilen Fettenî’nin hayatı eğitim, öğretim, tebliğ, irşad ve bidʿatlerle mücadele ile geçmiştir. Hindistanlı başka bir alim olan Alî el-Müttakî (ö. 975/1567) ile başlatılabilecek bidʿatle mücadele faaliyetinde Fettenî, Kur’ân ve sünnete dayanan bir usul geliştirmiştir. Fettenî, hayatını sadece bidʿat ehliyle münazara ve münakaşa ile geçirmemiş, eser yazıp tedris faaliyetinde bulunmuştur. Onun hadis ilminde telif ettiği eserler arasında Tezkiratu’l-mevzûʿât, Mecmaʿu bihâri’l-envâr fî garâibi’t-tenzîl ve letâifi’l-aḫbâr, Kânûnü’l-mevzûʿât ve’ḍ-duʿafâ ve el-Muğnî fî zabtı esmâi’r-ricâl yer almaktadır. Çalışmada bu eserler çerçevesinde onun hadis ilmine yaptığı katkıları ve hataları konu edinilecektir. Araştırmada özellikle Fettenî’nin Tezkiratu’l-mevzûʿât ve Kânûnu’l-mevzûʿât ve’d-duʿafâ isimli eserlerinde “kultü” lafzını kullandığı yerler incelenmiş, burada ravi ve rivayetler hakkındaki verdiği bilgiler örnekleriyle karşılaştırmalı bir şekilde incelenmiştir. Fettenî’nin “kultü” lafzının geçtiği yerlerde kendisinin değerlendirme yapmadığı, Sehâvî’nin (ö. 902/1497), Süyûtî’nin (ö. 911/1505) ve hocası İbn ʿArrâk’ın (ö. 963/1556) tespitlerini ve görüşlerini naklettiği görülmüştür. Kaynak göstererek nakilde bulunduğu yerler dışında, bilginin geçtiği kaynağı zikrettiği halde çok nadir de olsa aynı rivayet hakkında diğer kitaplardan da bilgi naklettiği de tespit edilmiştir. Bu çalışmada Fettenî’nin sadece kendinden önceki âlimlerin söylediklerini naklettiği ve kendisinin ilave bir değerlendirme yapmadığı tespit edilmiştir. Kendi görüş ve değerlendirmelerine yer vermemesinde öğrenci yetiştirme, bid’at ehli ile mücadele etme ve insanlara dini tebliğde bulunma faaliyetlerine daha çok zaman ayırmasının etkili olduğu söylenebilir. Onun Tezkiratu’l-mevzûʿât isimli kitabının diğer bir özelliği ise kendisinden önce aynı konuda yazılan eserlerde geçen rivayetleri bir araya getirerek okuyucuya kolaylık sağlamasıdır. Aynı durum Mecmaʿu bihâri’l-envâr fî garâibi’t-tenzîl ve letâifi’l-aḫbâr isimli eseri için de geçerlidir. O, içerisinde bulunduğu toplumda görülen Mehdîlik ve Râfizîlik gibi fikrî cereyanların önüne geçmek için devlet ricali ile iletişim halinde olmuş ve bu akıma kapılanları görüşlerinden vazgeçirmek için gayret göstermiştir. Yukarıda ravi ve rivayetlerle ilgili bilgi nakletmekle yetindiği ifade edilen Fettenî’nin halihazırda elimizde bulunmayan Süyûtî’nin el-Vecîz ve Gazzâlî’nin (ö. 505/1111) İhyâu Ulûmu’d-dîn’inde geçen hadisleri tahriç eden Irâkî’nin (ö. 806/1404) el-Muğnî alâ hamli’l-esfâr fi’l-esfâr fî tahrîci mâ fi’l-İhyâ mine’l-ahbâr isimli eserinin Fîrûzâbâdî tarafından yapılan ihtisarı olan Muhtasaru’l-Muğnî isimli eserlerin tamamı olmasa bile bir kısmının günümüze taşınmasında önemli bir görev icra ettiği ifade edilebilir. Diğer taraftan eserlerinde bazı hatalı bilgilerin bulunduğu tespit edilmiş olup bunların tahkik edilmeden nakledilmiş bilgiler olduğu anlaşılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Hind Altkıtası, Fettenî, Tezkiratu’l-mevzûʿât, Kânûnü’l-mevzûʿât ve’ḍ-duʿafâ.

Kaynakça

• Abdürrezzâk. el-Musannef. thk. Habîburrahmân el-ʿAzamî. 11 Cilt. Beyrût: el-Mektebetü’l-İslâmî, 1403/1983.
• Ahmed b. Hanbel. el-Müsned. thk. Şuʿayb Arnaût, ʿÂdil Mürşid ve dğ.. 50 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1419/1999.
• Ahmed b. Hanbel. el-ʿİlel ve maʿrifetü’r-ricâl. thk. Vasiyyullah b. Muhammed Abbâs. Riyâd: Dâru’l-Hânî, 1422/2001.
• Alî el-Kārî. el-Esrâru’l-merfûʿa fî ahbâri’l-mevdûʿa. thk. Muhammed es-Sabbâğ. Beyrût: Dârü'l-Emâne ve Müessesetü’r-Risale, 1391/1971.
• Ayderûs, Abdülkādir b. Abdullah. en-Nûrü’s-sâfir an ahbâri'l-karni'l-ʿâşir. thk. Mahmûd el-Arnâût ve Ekrem el-Bûsî. Beyrût: Dâru Sâdır, 1422/2001.
• Âcurrî, Ebû Bekr Muhammed b. Hüseyn b. Abdillâh el-Bağdâdî. eş-Şerîʿa. thk. Abdullah b. Ömer ed-Dümeycî. Riyâd: Dâru’l-Vatan, 1420/1999.
• Âzâd-ı Bilgrâmî, Seyyid Gulam Ali. Sübhatü'l-Mercân fî âsârı Hindistân. thk. Muhammed Saîd et-Tarîhî. Beyrût: Dâru’l-Râfideyn, 2015.
• Babanzade Bağdâdlı İsmâîl Paşa. Hediyyetü’l-ʿârifîn esmâi’l-müellifîn ve âsâru’l-musannifîn. 2 Cilt. b.y.: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-ʿArabî, ts.
• Beyhakī, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî. Şuʿabu’l-îmân. thk. Abdülalî Abdülhamîd Hamîd. 14 Cilt. Riyâd: Mektebetü’r-Rüşd, 1423/2003.
• Bezzâr, Ahmed b. Amr. el-Müsned. thk. Mahfûzu’r-Rahmân Zeynullah. 18 Cilt. Medîne: Mektebetü’l-ʿUlûm ve’l-Hikem, 1417/2009.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl. et-Târîhu’l-kebîr, 8 Cilt. Haydârâbâd: Dâiretü’l-Meârifi’l-Osmâniyye, ts.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl. ed-Duʿafâu’s-sağîr. thk. Muhammed İbrâhîm Zâyed. Beyrût: Dâru’l-Maʿrife, 1986/1406.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl. el-Câmiʿuʿs-Sahîh. thk. Muhammed b. Hüseyn Nasr. b.y.: Dâru Tavki’n-Necât, 1422/2001.
• Dârekutnî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ömer b. Ahmed. es-Sünen, thk. Şuʿayb el-Arnaût ve diğerleri (Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 2004/1424.
• Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdirrahmân b. el-Fazl. es-Sünen. thk. Hüseyn Selîm Esed. Riyâd: Dâru’l-Muğnî, 1421/2000.
• Deylemî, Şîrûye b. Şehredâr. el-Firdevs b. me’sûri’l-hitâb. thk. Saʿîd Besyûnî Zağlûl. 5 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1406/1986.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî. es-Sünen. thk. Muhammed Muhyiddîn Abdülhamîd. Beyrût: el-Mektebetü’l-Asriyye, ts.
• Ebû Yaʿlâ el-Mevsılî, el-Müsned. thk. Hüseyn Selîm Esed. 13 Cilt. Dımaşk: Daru’l-Me’mun, 1404/1984.
• Elbânî, Muhammed Nâsıruddîn. Silsiletü’l-ehadîsi’d-daʿîfe ve’l-mevzûʿa. 14 Cilt. Riyâd: Dâru’l-Meʿârif, 1412/1992.
• Konukçu, Enver. “Babülürler”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 4/400-4. Ankara: TDV Yayınları, 1991.
• Fettenî, Muhammed b. Tâhir es-Sıddîkî el-Hindî. Kânûnu’l-mevzûʿât ve’d-duʿafâ, b.y.: İdâretu’t-Tıbâʿati’l-Münîriyye, 1343.
• Fettenî, Muhammed b. Tâhir es-Sıddîkî el-Hindî. Tezkiratu’l-mevzûʿât. b.y.: İdâretu’t-Tıbâʿati’l-Münîriyye, 1343.
• Fettenî, Muhammed b. Tâhir es-Sıddîkî el-Hindî. el-Muğnî fî zabtı esmâi’r-ricâl. İkrâmâbâd: er-Rahîm Akâdîmî, 2012.
• Firyâbî, Ebû Bekr Caʿfer b. Muhammed b. el-Hasen. el-Kader. thk. Abdullah b. Hamd el-Mansûr. Riyâd: ʿAdvâu’s-Selef, 1418/1997.
• Gazzâlî, Hüccetü’l-İslâm Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed et-Tûsî. İhyâu ulûmi’d-dîn. Beyrût: Dâru’l-Maʿrife, 1431.
• Gül, Recep Emin. “Hadis İlminde Cerh-Ta’dîl Mertebeleri”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 43 (Haziran 2015), 362-387.
• Hâkim, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh b. Muhammed en-Nîsâbûrî. el-Müstedrek ʿale’s-Sahîhayn. thk. Mustafâ Abdülkâdir Atâ. 4 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1411/1990.
• Harâitî, Ebû Bekr Muhammed b. Caʿfer b. Muhammed es-Sâmerrî. Mekârimü’l-ahlâk. thk. Eymen Abdülcâbir el-Buhayrî. Kāhire: Dâru’l-Âfâk, 1419/1999.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ahmed b. Alî b. Sâbit. Târîhu Bağdâd ev Medîneti’s-Selâm. thk. Beşşâr ʿAvvâd Maʿrûf. 17 Cilt. Beyrût: Dâru Garbi’l-İslâmî, 1422/2001.
• ʿIrâkī, Ebü’l-Fazl Zeynüddîn Abdürrahîm b. Hüseyn b. Abdirrahmân. el-Muğnî alâ hamli’l-esfâr fi’l-esfâr fî tahrîci mâ fi’l-İhyâ mine’l-ahbâr. Beyrût: Dâru İbn Hazm, 1426/2005.
• İbn ʿAdî, Ebû Ahmed Abdullāh b. Adî b. Abdillâh el-Cürcânî. el-Kâmil fî duʿafâʿi’r-ricâl. thk. ʿÂdil Ahmed Abdülmevcûd ve Alî Muhammed Muʿavviz. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1418/1997.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurahmân b. Muhammed b. İdrîs. el-Cerh ve’t-taʿdîl. 9 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1372/1952.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed el-Büstî. el-Mecrûhîn. thk. Muhammed b. İbrahîm Zâyed. Haleb: Dâru’l-Vaî, 1396/1977.
• İbn ʿArrâk, Ebü'l-Hasan Alî b. Muhammed el-Kinânî. Tenzîhü’ş-şerîʿati’l-merfûʿa ʿani’l-ahbâri’ş-şenîʿati’l-mevzûʿa. thk. Abdülvehhâb Abdüllatif ve Abdullah Muhammed es-Sıddîk el-Ğumârî. 2 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1399/1980.
• İbn Ebî Âsım, Ebû Bekr Ahmed b. Amr b. ed-Dahhâk b. Mahled eş-Şeybânî. es-Sünne. thk. Muhammed Nâsıruddîn el-Elbânî. Beyrût: el-Mektebetü’l-İslâmî, 1400/1981.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed el-Absî el-Kûfî. el-Musannef fi’l-ehâdîs ve’l-âsâr. thk. Kemâl Yûsuf el-Hût. 7 Cilt. Riyâd: Mektebetü’r-Rüşd, 1409/1990.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-ʿAskalânî, Hidâyetü’r-ruvât ilâ tahrîci ehâdîsi’l-Mesâbîh ve’l-Mişkât. thk. Alî b. Hasan Abdülhamîd el-Halebî. 6 Cilt. Kâhire: Dâru İbni’l-Kayyım-Dâru İbn Affân, 1422/2001.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-ʿAskalânî. Lisânu’l-Mîzân. Haydarâbâd: Matbaatu Meclis-i Dâiretü’l-Maarifi’n-Nizamiyye, 1911/1329.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. es-Sünen. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Kāhire: Dâru İhyai’l-Kütübi’l-ʿArabiyye, 1372/1952.
• İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbâs Takıyyüddîn Ahmed b. Abdilhalîm b. Mecdiddîn Abdisselâm el-Harrânî. el-Fetâvâ el-kübrâ. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1407/1987.
• İbnü’l-ʿİmâd, Ebu’l-Felah Abdülhay b. Ahmed b. Muhammed. Şezerâtu’z-zeheb fî ahbâri men zeheb. thk. Abdülkādir el-Arnâût ve Mahmûd el-Arnâût. 10 Cilt. Beyrût: Dâru İbn Kesîr, 1405/1986.
• İbnü’l-Cevzî, Cemâleddîn Abdurrahmân b. Alî. el-Mevzûʿât. thk. Abdurrahman Muhammed Osmân. 3 Cilt. Medîne: el-Mektebetü’s-Selefiyye, 1386/1966.
• İbnü’l-Kayserânî, Ebü’l-Fazl İbnü’l-Kayserânî Muhammed b. Tâhir b. Alî el-Makdisî eş-Şeybânî. Zahîretü’l-huffâz. thk. Abdurrahmân el-Firyavâî. Riyâd: Dâru’s-Selef, 1416/1996.
• İbnü’s-Sünnî, Ebû Bekr Ahmed b. Muhammed b. İshâk ed-Dîneverî. ʿAmelü’l-yevm ve’l-leyle. thk. Kevser el-Bernî. Beyrût: Dâru’l-Kıble, 1998/1418.
• ʿİclî, Ebu’l-Hasan Ahmed b. Abdullah b. Sâlih. Târîhu esmâi’s-sikât. nşr. Abdülmuʿtî Kalʿacî. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1405/1984.
• ʿİmâd Alî Cumʿa. el-Mektebetü’l-İslâmî. b.y.: Silsiletü’t-Türâsi’l-Arabiyyi’l-İslâmî, 2003/1424.
• İnam Ul Haq. Pakistan’da Hadis Tartışmaları. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2020. Kehhâle, Ömer Rızâ. Muʿcemu’l-müellifîn. Beyrût: Mektebetü’l-Müsennâ, 1957.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî. el-Câmiʿu’s-Sahîh. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Beyrût: Dâru’t-Türâsi’l-ʿArabî, ts.
• Mizzî, Ebu’l-Haccâc Cemâleddîn Yûsuf b. Abdurrahmân b. Yûsuf. Tehzîbu’l-Kemâl fî Esmâi’r-Ricâl. thk. Beşşâr ʿAvvâd Maʿrûf. 35 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1403/1983.
• Nâcî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Muhammed b. Mahmûd ed-Dımaşkī. Ucâletü’l-imlâi’l-müteyessire mine’t-teznîb alâ mâ vaka’a lil Hâfız el-Münzirî mine’l-vehm fî kitâbihi’t-Tergîb ve’t-Terhîb. thk. İbrâhîm Hammâd Reyyes - Muhammed b. Abdullah b. Ali el-Kannâs. 5 Cilt. Riyâd: Mektebetü’l-Meʿârif, 1420/1999.
• Nesâî, Ahmed b. Şuayb. ʿAmelü’l-yevm ve’l-leyle. thk. Fârûk Hamâde. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1406.
• Nesâî, Ahmed b. Şuayb. es-Sünenü’l-Kübrâ. thk. Hasan Abdülmün’im. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 2001/1421.
• Nizami, Khaliq Ahmad. “Patan”. The Encyclopaedia of Islam (New Edition). ed. C. E. Bosworth vd.. 8/285. Leiden: E.J. Brill, 1995. Nizami, Khaliq Ahmad. “Fettenî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 1995.
• Özşenel, Mehmet. Pakistan’da Hadis Çalışmaları. İstanbul: İFAV Yayınları, 2014.
• Öz, Mustafa. “Mehdeviyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 28/368-9. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Öz, Mustafa. “Râfızîler”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 34/396-7. Ankara: TDV Yayınları, 2007.
• Sehâvî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Abdirrahmân b. Muhammed. el-Makāsıdu’l-hasene. thk. Muhammed Osman el-Huşt. Beyrût: Dârü'l-Kitâbi'l-ʿArabi, 1985.
• Sıddık b. Hasan el-Kannûcî, Ebü't-Tayyib Muhammed. Ebcedü’l-ʿulûm. nşr. Abdülcebbâr Zekkâr. 3 Cilt. Dımaşk: Menşûrâtu Vizâreti’s-Sekâfeti ve’l-İrşâdi’l-Kavmî, 1978.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî eş-Şâfiʿî. el-Leʿâli’l-masnûʿa fi’l-ehâdîsi’l-mevdûʿa. thk. Ebû Abdurrahmân Salâh b. Muhammed b. ʿUveyda. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1417/1996.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî eş-Şâfiʿî. en-Nüketü’l-Bedîʿât ale’l-Mevzûât. thk. Abdullah Şa’bân. Mekke: Dâru Mekketi’l-Mükerreme, 1425/2004.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî eş-Şâfiʿî. Tabakātu’l-huffâz. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1414/1994.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî eş-Şâfiʿî. ez-Ziyâdât ale’l-Mevzûʿât. thk. Râmiz Hâlid Hâc Hasan. Riyâd: Mektebetül-Meʿârif, 2010.
• Taberânî, Ebü’l-Kāsım Müsnidü’d-dünyâ Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb. el-Muʿcemu’l-evsat. thk. Târık b. İvadullah ve Abdülmuhsin b. İbrâhîm el-Hüseynî. 10 Cilt. Kâhire: Dâru’l-Harameyn, 1415/1995.
• Taberânî, Ebü’l-Kāsım Müsnidü’d-dünyâ Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb. el-Muʿcemu’l-kebîr. thk. Hamdî Abdülmecîd es-Selefî. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Tayâlisî, Süleymân b. Dâvud. el-Müsned. thk. Muhammed Abdülmuhsin et-Türkî. Cîze: Hicr, 1420/1999.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre. es-Sünen. thk. Beşşâr Avvâd Maʿrûf. Beyrût: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1998.
• Tîbî, Ebû Muhammed Şerefüddîn Hüseyn b. Abdillâh b. Muhammed. el-Hulâsa fî maʿrifeti’l-hadîs. thk. Ebû ʿÂsım eş-Şevâmî el-Eserî. Kâhire: el-Memleketü’l-İslâmiyye, 2009.
• Serkis, Yûsuf İlyân. Muʿcemu’l-matbûʿâtu’l-ʿarabiyye ve’l-muʿarrabe. 2 Cilt. Kâhire: Mektebetü’s-Sekâfeti’d-Dîniyye, 1351.
• Yahyâ b. Maʿîn, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Maʿîn b. Avn el-Mürrî el-Bağdâdî. et-Târîh. thk. Ahmed Muhammed Nûr Seyf. Mekke: Merkezü’l-Bahsi’l-ʿİlmî, 1399/1979.
• Yücel, Ahmet. Hadis İlminde Tenkit Terimleri ve İlgili Çalışmalar. İstanbul: İFAV Yayınları, 1998.
• Zaferullah Daudi. Pakistan ve Hindistan’da Hadis Çalışmaları. İstanbul: İnsan Yayınları, 1995.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemseddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Târîhu’l-İslâm. thk. Ömer Abdüsselâm Tedmurî. 53 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kitâbi’l-ʿArabî, 1988.
• Zehebî, Ebû Abdillah Şemseddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Mîzânu’l-iʿtidâl fi nakdi’r-ricâl. thk. Ali Muhammed el-Bicâvî. 4 Cilt. Beyrût: Dârü'l-Maʿrife, 1963.
• Zehebî, Ebû Abdillah Şemseddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Siyeru ʿalâmi’n-nübelâ. thk. Şuayb el-Arnâût ve Ekrem el-Bûşî. 25 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1982/1402.
• Ziriklî, Hayruddîn. el-ʿAlâm. Beyrût: Dâru’l-İlm li’l-Melâyin, 2002.