The First Treatise on the Parents of the Prophet in Ottoman Turkish: Rawḍat al-ṣafā fī wāliday al-Muṣṭafá – A Study on Its Authorship and Content –

Yıl 2022, , 236 - 262, 30.06.2022

Ulvi Murat Kılavuz

https://doi.org/10.18317/kaderdergi.1099288

Öz

The debate on the Prophet’s parents’ (abawayn al-Rasūl) religious status and their position in the hereafter goes back to several narrations from the Prophet himself. This subject, which can principally be considered part of the problem of the religious status of ahl al-fatrah, seems to be raised by the Shīʿah as an issue of creed in line with their understanding of imamate. Abū Ḥanīfah’s (d. 150/767) statement in his al-Fiqh al-akbar that “Prophet’s parents passed away on kufr/jāhiliyyah” is seen as a Sunnī reaction to this earlier position and led to a new area of discussion shaping the approach of several scholars to the issue.
The earliest treatises dedicated to this issue are attributed to al-Ghazzālī (d. 505/1111) and Abū Bakr Ibn al-ʿArabī (d. 543/1148), but these works did not survive to this day. The earliest examples available today are the six epistles that al-Suyūṭī (d. 911/1505) penned.
Literature on the Prophet’s parents flourished during the Ottoman times after the introduction of al-Fiqh al-akbar to the Ottoman scholarship. Starting with the first examples that belong to Ibrāhīm al-Ḥalabī (d. 956/1549), Ibn al-Khaṭīb al-Amāsī (d. 940/1534), and Kamālpashazādah (d. 940/1534), the treatises in question were mostly written in Arabic in the Ottoman scholarly milieu. Consequently, it seems that Rawḍat al-ṣafā fī wāliday al-Muṣṭafá is the first treatise dedicated to the issue in Ottoman Turkish.
In the library catalogue records, some bio-bibliographical sources, and consequently in some modern studies on the issue of abawayn al-Rasūl, Rawḍat al-ṣafā wrongly attributed to a certain Wajdī Aḥmad Efendī (in Turkish: Vecdî Ahmed Efendi). This is probably due to the author’s presentation of himself in the introduction as just “Wajdī,” without making further description. Besides the data in Bursalı Meḥmed Ṭāhir’s Osmanlı Müʾellifleri, no more information could be provided about the identity of Wajdī Aḥmad Efendī who is shown as the author of the treatise.
Intra-textual signs such as the author’s words about the reason and process of writing the work, the way he handled the subject and the evidence he put forward indicate that the treatise belongs to Nūḥ ibn Muṣṭafá al-Qūnawī (d. 1070/1660). Indeed, it overlaps with the fact that Nūḥ ibn Muṣṭafá presented himself as Wajdī in many of his other works.
Seemingly the fact that Nūḥ ibn Muṣṭafá defends the view that the parents of the Prophet are among the people of salvation (ahl al-najāh), and while doing this, he was mainly based on the view that they were resurrected after death and that their souls are recaptured after they believed in the Prophet, stem from various reasons such as the view that attributed to Abū Ḥanīfah, Nūḥ’s Sufi identity to the extent that he was initiated to the Khalwatiyyah/Gulshaniyyah along with the ever-growing Sufi influences and the consequent idea of nūr-i Muḥammadī in the public sphere, the authority of the narrations attributed to the Prophet, and perception about the Prophet Muḥammed in the public imagination.

Anahtar Kelimeler

Kalām, parents of the Prophet (abawayn al-Rasūl), Abū Ḥanīfah, Nūḥ ibn Muṣṭafá, Wajdī Aḥmad Efendī (Vecdî Ahmed Efendi), nūr-i Muḥammadī

İlk Osmanlı Türkçesi Ebeveyn-i Resûl Risâlesi Ravżatü’ṣ-ṣafâ fî vâlideyi’l-Muṣṭafâ – Aidiyet ve Muhteva Analizi –

Öz

Hz. Peygamber’in anne-babasının (ebeveyn-i Resûl) dinî ve uhrevî durumu tartışması, Hz. Peygamber’den varit olan birtakım rivayetlere kadar dayanmaktadır. Çerçeve bir ilke olarak fetret ehli bağlamında değerlendirilebilecek bu husus, öyle görünüyor ki ilk olarak Şîa tarafından imâmet anlayışlarının bir uzantısı olarak itikādî bir mesele hâline getirilmiştir. Ebû Hanîfe’nin (ö. 150/767) el-Fıḳhü’l-ekber’de “ebeveyn-i Resûl’ün küfür/câhiliye” üzere öldüğü yönündeki ifadesi, buna karşılık bir Sünnî tavır alış olarak görünmenin yanında, ilerleyen süreçte bazı âlimlerin meseleye yaklaşımını da belirlemiş ve ayrıca bir tartışma alanı oluşturmuştur.
Konuya ilişkin ilk müstakil risâleler Gazzâlî (ö. 505/1111) ve Ebû Bekir İbnü’l-Arabî’ye (ö. 543/1148) nispet edilmekle birlikte bu metinler günümüze ulaşmamıştır. Elimizdeki en erken örnekler, Süyûtî’nin (ö. 911/1505) kaleme aldığı altı risâledir.
el-Fıḳhü’l-ekber’in Osmanlı ilim dünyasının ilgi alanına girmesiyle, Osmanlı’da da ebeveyn-i Resûl literatürü oluşmuştur. İbrâhim el-Halebî (ö. 956/1549), İbnü’l-Hatîb el-Amâsî (ö. 940/1534) ve Kemalpaşazâde (ö. 940/1534) gibi ilk örneklerden başlayarak Osmanlı muhitinde de söz konusu risâleler daha çok Arapça telif edilmiştir. Öyle görünüyor ki Ravżatü’ṣ-ṣafâ konuya tahsis edilen tespit edilebilmiş ilk Osmanlı Türkçesi risâledir.
Kütüphane katalogları, bazı biyo-bibliyografik kaynaklar ve ebeveyn-i Resûl meselesine değinen bazı modern çalışmalarda Ravżatü’ṣ-ṣafâ, hatalı biçimde Vecdî Ahmed Efendi isminde bir müellife nispet edilmiştir. Bu durum, kuvvetli ihtimalle, risâlenin giriş kısmında müellifin kendisini başka bir belirlemeye gitmeksizin “Vecdî” olarak tanımlamasından kaynaklanmıştır. Risâlenin müellifi olarak gösterilen “Vecdî Ahmed Efendi”nin kimliği hakkında da Bursalı Mehmed Tâhir’in Osmanlı Müellifleri isimli eserinde geçen bilgiden daha öte bir veri ortaya konulamamıştır.
Müellifin, eserin yazılış sebebi ve sürecine ilişkin beyanları, konuyu ele alış biçimi ve ortaya koyduğu veriler gibi metin içi işaretler ise risâlenin Nûh b. Mustafa el-Konevî’ye (ö. 1070/1660) ait olduğunu göstermektedir. Bu durum, Nûh b. Mustafa’nın başka pek çok eserinde de kendisini Vecdî olarak takdim etmesiyle örtüşmektedir.
Öyle görünüyor ki Nûh b. Mustafa’nın risâlesinde ebeveyn-i Resûl’ün ehl-i necât olduğu görüşünü savunması ve bunu yaparken öncelikli olarak onların ölümden sonra diriltildikleri ve Hz. Peygamber’e iman ederek ruhlarının tekrar kabzedildiği görüşüne dayanması, Ebû Hanîfe’ye nispet edilen görüş, Nûh’un Halvetîliğe/Gülşenîliğe intisap edecek derecedeki sûfi kimliğinin yanı sıra Osmanlı toplumunda gittikçe yaygınlaşan tasavvuf ve bunun dolayımıyla nûr-i Muhammedî düşüncesi, Hz. Peygamber’e nispet edilen rivayetlerin otoritesi ve toplumsal muhayyilede Hz. Peygamber’e ilişkin algı gibi pek çok bileşenden kaynaklanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kelâm, ebeveyn-i Resûl, Ebû Hanîfe, Nûh b. Mustafa, Vecdî Ahmed Efendi, nûr-i Muhammedî

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillah Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybanî. el-Müsned. 6 cilt. Kahire: y.y., 1313 H.
• Akçay, Mustafa. Hz. Peygamber’in Anne-Babasının Dinî Konumu ve Ebeveyn-i Resûl Risaleleri. İzmir: Yeni Akademi Yayınları, 2005.
• Akçay, Mustafa. “Hz. Peygamber’in Anne- Babasının (Ebeveyn-i Resûl) Dînî Konumuna Dair Ebû Hanîfe’ye Atfedilen Görüş Etrafındaki Tartışmalar”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 19 (2009), 1-27.
• Akpınar, Muhammet Raşit. Kadızâdeliler ve Sivâsîler Tartışması. Ankara: Fecr Yayınları, 2019.
• Ali el-Kārî, Molla Ebü’l-Hasen Nûreddin Ali b. Sultân Muhammed el-Kārî el-Herevî. Edilletü muʿteḳadi Ebî Ḥanîfe fî ebeveyi’n-Nebî. thk. Muhammed Târık Mağribiyye. Mecmûʿu resâʾili’l-ʿAllâme el-Mullâ ʿAlî el-Ḳārî. der. Muhammed Hallûf el-Abdullah. 5/451-501. İstanbul: Dâru’l-Lübâb, 2016.
• Altıkulaç, Tayyar. “İbnü’l-Cezerî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20/551-557. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Arpaguş, Hatice Kelpetin. “Bir Telif Türü Olarak İlmihal Tarihî Geçmişi ve Fonksiyonu”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 22 (2002/1), 25-56.
• Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddin Ahmed b. Ali b. Muhammed İbn Hacer. Fetḥu’l-bârî bi-şerḥi Ṣaḥîḥi’l-Buḫârî. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkī - Muhibbüddin el-Hatîb. 13 cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, ts.
• Ayğan, Fadıl. “Osmanlı Dönemi Nübüvvet Literatürü”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 14/27 (2016), 133-174.
• Aynî, Ebû Muhammed Bedrüddin Mahmud b. Ahmed. ʿUmdetü’l-ḳārî şerḥu Ṣaḥîḥi’l-Buḫârî. thk. Abdullah Mahmud Muhammed Ömer. 25 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• Ayvansarâyî, Hâfız Hüseyin b. İsmail Hüseyin. Ḥadîḳatü’l-cevâmiʿ. 2 cilt. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1281 H.
• Azamat, Nihat. “İbrâhim Gülşenî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21/301-304. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Azm, Cemîl b. Mustafa b. Muhammed Hâfız. ʿUḳūdü’l-cevher fî terâcimi men lehüm ḫamsûne taṣnîfen fe-miʾe fe-ekser. Beyrut: el-Matbaatü’l-Ehliyye, 1326 H.
• Bağdâdî, İsmail Paşa. Hediyyetü’l-ʿârifîn esmâʾü’l-müʾellifîn ve âsâru’l-muṣannifîn. 2 cilt Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Bağdâdî, İsmail Paşa. Îżâḥu’l-meknûn fi’ẕ-ẕeyl ʿalâ Keşfi’ẓ-ẓunûn ʿan esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn. tsh. Kilisli Rifat Bilge. 2 cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Bahâeddinzâde, Molla Muhyiddin Mehmed. el-Ḳavlü’l-faṣl şerḥu’l-Fıḳhi’l-ekber li’l-İmâmi’l-aʿẓam Ebî Ḥanîfe. İstanbul: Hakikat Kitabevi, 1990.
• Beyhakī, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Ali. Delâʾilü’n-nübüvve ve maʿrifetü aḥvâli ṣâḥibi’ş-şerîʿa. nşr. Abdülmu‘tî Kal‘acî. 7 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1988.
• Bilkan, Ali Fuat. Fakihler ve Sofuların Kavgası: 17. Yüzyılda Kadızâdeliler ve Sivâsîler. İstanbul: İletişim Yayıncılık, 2016.
• Brockelmann, Carl. Geschichte der Arabischen Litteratur. 4 cilt. Leiden: E. J. Brill, 1938.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmâil. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. şrh. ve haz. Muhibbüddin el-Hatîb vd. 6 cilt. Kahire: el-Matbaatü’s-Selefiyye, 1980.
• Bulut, Halil İbrahim. Şiî-Sünnî Polemiğinde Ebû Tâlib ve Dinî Konumu. Ankara: Araştırma Yayınları, 2011.
• Bulut, Halil İbrahim – Küllü, Cebrail. “Şeyh Müfîd’in Ebû Tâlib’in Dinî Konumuna Dair Görüşleri”. e-Makâlât: Mezhep Araştırmaları Dergisi 14/2 (2021), 754-779. https://doi.org/10.18403/emakalat.900481
• Bursalı Mehmed Tâhir. Osmanlı Müellifleri. 2 cilt. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1333 H.
• Ceyhan, Semih. “Eski Bir Polemiğin Yeni Yorumları: Osmanlı Sufilerinin Ebeveyn-i Resûl Literatürüne Kazandırdığı Perspektif”. Osmanlı Düşüncesi: Kaynakları ve Tartışma Konuları. ed. Fuat Aydın vd. 653-685. İstanbul: Mahya Yayıncılık, 2019.
• Ceyhan, Semih – Orkhan Musakhanov. “Osmanlı Sûfîlerinin Ebeveyn-i Resûl Risâleleri”. Rûhu Pak Ceddi Pak: Abdülehad Nûrî-i Sîvâsî’nin Ebeveyn-i Resûl Risâlesi (İnceleme-Metin). mlf. Abdülehad Nûrî. 50-78. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2021.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Ali Emiri Mehmed IV [AE.SMMD.IV], No. 8, Gömlek No. 827.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Cevdet Adliye [C.ADL], No. 9, Gömlek No. 570.
• Durmuş, Ali. Osmanlı Hanefîlerinin Hanefîliğe Eleştirisi: Kadızâdeliler Hareketi. İstanbul: Ketebe Yayınları, 2021.
• Ebû Hanîfe Nu‘mân b. Sâbit el-Bağdâdî. el-Fıḳhü’l-ekber. Ankara: Milli Kütüphane, 1318/3, 53b-54b.
• Fihristü’l-kütübi’l-ʿArabiyye el-maḥfûẓa bi’l-Kütübḫâneti’l-Ḫıdîviyye el-Mıṣriyye el-kâʾine bi-Serâyi Derbi’l-cemâmîz bi-Mıṣri’l-maḥrûseti’l-muʿazziye. 7 cilt. Kahire: Matbaatü’ş-Şeyh Osman Abdürrâzık, 1305-1310 H.
• Gevrekzâde Hasan Efendi (çev.), Terceme-i Risâle-ʾi Dağıstânî fî ḥaḳḳı ebeveyni’l-muḥteremeyn. mlf. Ali b. Sâdık b. Muhammed ed-Dağıstânî. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Merkez Kütüphanesi, Türkçe Yazmalar, 1859.
• Gömbeyaz, Kadir. “Ebeveyn-i Resûl Meselesine Özgün Yaklaşımlar: İbrahim el-Halebî’ye (ö. 956/1549) Nispet Edilen Bir Risalenin Neşri ve Analizi”. Bilimname 38/2 (2019), 57-81. https://doi.org/10.28949/bilimname.592278
• Gömbeyaz, Kadir. “İbnü’l-Cezerî’ye Nispet Edilen Ebeveyn-i Resûl Risalesi Üzerine Birtakım Mülahazalar”. Uluslararası İbnü’l-Cezerî Sempozyumu 01-04 Kasım 2018/Bursa, 907-922. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2021.
• Halebî, İbrâhim b. Muhammed b. İbrâhim. Risâle fî ḥaḳḳı ebeveyi’r-Resûl. thk. Ebü’l-Berâ’ Ali Rızâ b. Abdullah b. Ali Rızâ el-Medenî. Kahire: Dâru’l-Meâric, 2008.
• Halebî, İbrâhim b. Muhammed b. İbrâhim (?). Risâle fî şerefi’l-Ḳuraşi Nebiyyinâ. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Yazma Bağışlar, 2061/2, 73a-75a.
• Husayn, Nebil A. “Treatises on the Salvation of Abū Ṭālib”. Shii Studies Review 1 (2017), 3-41. https://doi.org/10.1163/24682470-12340001
• İbn Kemal Paşa, Şemsüddin Ahmed b. Süleyman. Risâle fî ḥaḳḳı ebeveyi’n-Nebî. thk. Abdülcevâd Hammâm. Mecmûʿu resâʾili’l-ʿAllâme İbn Kemâl Bâşâ el-müteveffâ senete 940 h. der. Muhammed Hallûf el-Abdullah. 5/345-362. İstanbul: Dâru’l-Lübâb, 2018.
• İbn Şâhîn, Ebû Hafs Ömer b. Ahmed b. Osman el-Bağdâdî. Nâsiḫu’l-ḥadîs ve mensûḫuhû. thk. Semîr b. Emîn ez-Züheyrî. Zerkā: Mektebetü’l-Menâr, 1988.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddin Abdurrahman b. Ali b. Muhammed. Kitâbü’l-Mevżûʿât. thk. Abdurrahman Muhammed Osman. 3 cilt. Medine: el-Mektebetü’s-Selefiyye, 1966.
• İbnü’l-Hatîb, Muhyiddin Mehmed b. Molla Kāsım el-Amâsî. İnbâʾü’l-ıṣṭıfâʾ fî ḥaḳḳı âbâʾi’l-Muṣṭafâ. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Çelebi Abdullah, 405/4, 79b-109b.
• İbnü’l-Hatîb, Muhyiddin Mehmed b. Molla Kāsım el-Amâsî. İnbâʾü’l-ıṣṭıfâʾ fî ḥaḳḳı âbâʾi’l-Muṣṭafâ. İstanbul: Beyazıt Yazma Eser Kütüphanesi, Veliyyüddin, 484, 1a-52b.
• Kafadar, Cemal. Kim Var İmiş Biz Burada Yoğ İken - Dört Osmanlı: Yeniçeri, Derviş, Tüccar ve Hatun. İstanbul: Metis Yayınları, 2009.
• Kalaycı, Mehmet. Osmanlı Sünnîliği: Tarihsel-Sosyolojik Bir Tahlil Denemesi. Ankara: Otorite Yayınları, 2015.
• Karaduman, Hicret. “Nûh b. Mustafa’nın (ö. 1070/1660) Tuhfe-i Zâkirîn Namlı Eserinde Tasavvufî Muhteva”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 49 (Aralık 2020), 441-466. https://doi.org/10.17120/omuifd.809190
• Kâtib Çelebi, Hacı Halîfe Mustafa b. Abdillah. Keşfü’ẓ-ẓunûn ʿan esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn. tsh. M. Şerefeddin Yaltkaya - Kilisli Rifat Bilge. 2 cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Kâtib Çelebi, Hacı Halîfe Mustafa b. Abdillah. Mîzânü’l-ḥaḳ fî iḫtiyâri’l-eḥaḳ. İstanbul: Tasvîr-i Efkâr Gazetehânesi 1280 H.
• Kehhâle, Ömer Rıza. Muʿcemü’l-müʾellifîn. 4 cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1993.
• Koç, Mustafa. Revnakoğlu’nun İstanbul’u: İstanbul’un İç Tarihi – Fatih. 5 cilt. İstanbul: Fatih Belediyesi Kültür Yayınları, 2021.
• Kummî, Şeyh Sadûk Ebû Ca‘fer Muhammed b. Ali b. el-Hüseyn b. Mûsâ İbn Bâbeveyh. el-İʿtiḳādât. thk. İsâmüddin es-Seyyid. Kum: el-Mu’temeru’l-Âlemî li-Elfiyyeti’ş-Şeyh el-Müfîd, 1413 H.
• Kurtubî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr b. Ferh. el-Câmiʿ li-aḥkâmi’l-Ḳurʾân. thk. Hişâm Semîr el-Buhârî. 22 cilt. 2. bs., Riyad: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 2003.
• Kurtubî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr b. Ferh. Kitâbü’t-Teẕkire bi-aḥvâli’l-mevtâ ve ʿulûmi’l-âḫıre. thk. Sâdık b. Muhammed b. İbrâhim. 3 cilt. Riyad: Mektebetü Dâri’l-Minhâc, 1425 H.
• Mehmed Süreyya. Sicill-i Osmânî. haz. Nuri Akbayar – Seyit Ali Kahraman. 6 cilt. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1996.
• Memduhoğlu, Adnan. “İlmihâl Edebiyatının Tarihi Serencâmı”. EKEV Akademi Dergisi -Sosyal Bilimler- 20/66 (2016), 21-49.
• Muhibbî, Muhammed Emin b. Fazlullah b. Muhibbillah ed-Dımaşkī. Ḫulâṣatü’l-eser fî aʿyâni’l-ḳarni’l-ḥâdî ʿaşer. 4 cilt. Kahire: y.y., ts.
• Muînüddin el-Miskîn Muhammed Emîn b. Şerefiddin el-Hâc Muhammed el-Ferâhî el-Herevî. Meʿâricü’n-Nübüvve Tercemesi (Delâʾil-i Nübüvvet-i Muḥammedî ve Şemâʾil-i Fütüvvet-i Aḥmedî adıyla). çev. Altıparmak Mehmed Efendi. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Ayasofya, 3020.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyin Müslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî en-Nîsâbûrî. Ṣaḥîḥu Müslim. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkī. 5 cilt. Kahire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1955-1956.
• Müstakīmzâde Süleyman Sa‘deddin. Şanlı Anne-Babaya Dair (Risâle-i Vâlideyn-i Mâcideyn - Fıkh-ı Ekber Şerhi Şerefü’l-Akîde ve Diğer Risaleleri içinde). haz. Uğur İncebilir. 209-220. İstanbul: Büyüyenay Yayınları, 2018.
• Nîsâbûrî, Ebû Abdillah Muhammed b. Abdillah b. Muhammed el-Hâkim. el-Müstedrek ʿale’ṣ-Ṣaḥîḥayn. thk. Mustafa Abdülkādir Atâ. 5 cilt. 2. bs. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
• Nûh b. Mustafa el-Konevî er-Rûmî el-Mısrî. ed-Dürrü’l-munaẓẓam fî menâḳıbi’l-İmâmi’l-aʿẓam. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Şehid Ali Paşa, 2709, 14b-25b.
• Nûh b. Mustafa el-Konevî er-Rûmî el-Mısrî. Eşrefü’l-mesâlik fi’l-menâsik. İstanbul: Beyazıt Devlet Kütüphanesi, Veliyyüddin Efendi, 571-10, 148a-153a.
• Nûh b. Mustafa el-Konevî er-Rûmî el-Mısrî. Fetḥu’l-Celîl ʿalâ ʿabdihi’ẕ-ẕelîl fî beyâni mâ verade fi’l-istiḫlâf fi’l-cumʿa mine’l-eḳāvîl. İstanbul: Beyazıt Devlet Kütüphanesi, Veliyyüddin Efendi, 571-6, 99b-102b.
• Nûh b. Mustafa el-Konevî er-Rûmî el-Mısrî. el-Fevâʾidü’s-seniyye fi’l-mesâʾili’d-dîniyye. İstanbul: Beyazıt Devlet Kütüphanesi, Veliyyüddin Efendi, 1142, 1b-43a.
• Nûh b. Mustafa el-Konevî er-Rûmî el-Mısrî. el-Ḳavlü’d-dâl ʿalâ ḥayâti’l-Ḫaḍır ve vücûdi’l-ebdâl. thk. Ramazan Muhammed b. Ali es-Saftâvî. Beyrut: Kitâb Nâşirûn, 2013.
• Nûh b. Mustafa el-Konevî er-Rûmî el-Mısrî. el-Kelâmü’l-mesûḳ li-beyâni mesâʾili’l-mesbûḳ. Risâle fi’l-mesbûḳ şeklinde; Ankara: Milli Kütüphane, Yazmalar Koleksiyonu, 06 Mil Yz A 3953, 1a-5b.
• Nûh b. Mustafa el-Konevî er-Rûmî el-Mısrî. el-Kelimâtü’ş-şerîfe fî tenzîhi Ebî Ḥanîfe ʿani’t-türrehâti’s-saḫîfe. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Efendi, 3617, 58b-75b.
• Nûh b. Mustafa el-Konevî er-Rûmî el-Mısrî. Ḳūtü’l-ervâḥ. Ann Arbor: University of Michigan, Special Collections Research Center, Isl. Ms. 419, 29b-68b.
• Nûh b. Mustafa el-Konevî er-Rûmî el-Mısrî. el-Maḳāṣıdü’l-ḥasene. Ankara: Milli Kütüphane, Adnan Ötüken İl Halk Kütüphanesi, 06 Hk 4220, 1b-78a.
• Nûh b. Mustafa el-Konevî er-Rûmî el-Mısrî. Mürşidü’l-hüdâ. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Efendi, 428.
• Nûh b. Mustafa el-Konevî er-Rûmî el-Mısrî. Mürşidü’l-hüdâ. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Hamidiye, 390.
• Nûh b. Mustafa el-Konevî er-Rûmî el-Mısrî. Mürşidü’l-hüdâ. İstanbul: Nuruosmaniye Kütüphanesi, 1210.
• Nûh b. Mustafa el-Konevî er-Rûmî el-Mısrî. Mürşidü’l-hüdâ fî tercemeti’l-eḥâdîs. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Halet Efendi, 20.
• Nûh b. Mustafa el-Konevî er-Rûmî el-Mısrî. Râḥatü’l-eşbâḥ fî beyâni’l-ervâḥ. Ann Arbor: University of Michigan, Special Collections Research Center, Isl. Ms. 419, 4a-22a.
• Nûh b. Mustafa el-Konevî er-Rûmî el-Mısrî. Ravżatü’ṣ-ṣafâ fî vâlideyi’l-Muṣṭafâ. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Bağdatlı Vehbi, 115, vr. 91a-118b.
• Nûh b. Mustafa el-Konevî er-Rûmî el-Mısrî. Resûlullâh’ın Âbâ-ʿi ʿİẓâmının İsimleri (Peygamberin Ecdadının Adları şeklinde). İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Bağdatlı Vehbi, 115, 119a-122b.
• Nûh b. Mustafa el-Konevî er-Rûmî el-Mısrî. Risâle fî ḥaḳīḳat-i nevm ve ruʾyâ. Ann Arbor: University of Michigan, Special Collections Research Center, Isl. Ms. 419, 23b-27b.
• Nûh b. Mustafa el-Konevî er-Rûmî el-Mısrî. Risâle fî ḥaḳḳı ebeveyi’r-Resûl. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Pertevniyal, 96/13, 142a-144b.
• Nûh b. Mustafa el-Konevî er-Rûmî el-Mısrî. Tenvîru beṣâʾiri üli’l-elbâb bi-tefsîri deḳāʾiḳi Ümmi’l-kitâb. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Bağdatlı Vehbi, 115, 1b-77a.
• Nûh b. Mustafa el-Konevî er-Rûmî el-Mısrî. Tuḥfetü’ẕ-ẕâkirîn. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı, Yazma Eserler, OE_Yz_0692_01.
• Nûh b. Mustafa el-Konevî er-Rûmî el-Mısrî. Zübdetü’l-kelâm fîmâ yaḥtâcü ileyhi’l-ḫâṣṣ ve’l-ʿâmm. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı, Yazma Eserler, Bel_Yz_K1434.
• Nûh b. Mustafa el-Konevî er-Rûmî el-Mısrî (çev.). Terceme-ʾi Milel ve Niḥal. mlf. Abdülkerim eş-Şehristânî. İstanbul: Tabhâne-i Âmire, 1279 H.
• Nûrî, Abdülehad. Teʾdîbü’l-mütemerridîn. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Fatih, 5293. 278b-315a.
• Ocak, Ahmet Yaşar. Osmanlı Toplumunda Zındıklar ve Mülhidler (15.-17. Yüzyıllar). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1998.
• Osmanzâde Hüseyin Vassâf. Sefîne-i Evliyâ. haz. Mehmet Akkuş – Ali Yılmaz. 5 cilt. İstanbul: Kitabevi, 2006.
• Rûmî, Hakîm İshâk. Şerḥu’l-Fıḳhi’l-ekber el-müsemmâ Muḫtaṣaru’l-ḥikmeti’n-nebeviyye. thk. Bajazid Nicević. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2015.
• Shafir, Nir. “In an Ottoman Holy Land: The Hajj and the Road from Damascus, 1500–1800”. History of Religions 60/1 (August 2020), 1-36. https://doi.org/10.1086/709169
• Sînobî, İlyas b. İbrâhim. Şerḥu’l-Fıḳhi’l-ekber (Fıkh-ı Ekber Şerhleri ve İlyâs b. İbrâhîm es-Sînobî’nin Fıkh-ı Ekber Şerhi içinde). thk. Fethi Kerim Kazanç. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1991.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddin Abdurrahman b. Ebî Bekr b. Muhammed. Mesâlikü’l-ḥunefâ fî vâlideyi’l-Muṣṭafâ. thk. Muhammed Zeynühüm Muhammed Azeb. Kahire: Dâru’l-Emîn, 1993.
• Şeyh Müfîd, Ebû Abdillah Muhammed b. Muhammed b. en-Nu‘mân el-Hârisî el-Ukberî. Evâʾilü’l-maḳālât. thk. İbrâhim el-Ensârî. Kum: el-Mu’temeru’l-Âlemî li-Elfiyyeti’ş-Şeyh el-Müfîd, 1413 H.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî. Tefsîru’ṭ-Ṭaberî: Câmiʿu’l-beyân ʿan teʾvîli âyi’l-Ḳurʾân. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 26 cilt. Cîze: Dâru Hecr, 2001.
• Tabîbzâde Mehmed Zâkir Şükrî Efendi. Die Istanbuler Derwisch-Konvente und Ihre Scheiche (Mecmu’a-i Tekaya). haz. Mehmet Serhan Tayşi. Berlin: Klaus Schwarz Verlag, 1980.
• Uzun, Mustafa İsmet. “Hilye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 18/44-47. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Üzüm, İlyas. “Molla Kābız”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30/254-255. İstanbul: TDV Yayınları, 2005.
• Yıldırım, Adem. “Kuruluştan Tanzimât’a Osmanlıca İlmihaller”. Kalemname (Kırıkkale Üniversitesi İslâmî İlimler Fakültesi Dergisi), 4/7 (2019), 30-48.
• Yılmaz, Necdet. Osmanlı Toplumunda Tasavvuf: Sûfiler, Devlet ve Ulemâ. 2. bs. İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı, 2007.
• Yûsuf Efendi (?). Terceme li-ṣâḥibi’t-teʾlîf ve’t-taṣnîf Nûḥ Efendi. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Halet Efendi ve Eki, 70-06. 104b-108b.
• Ziriklî, Hayreddin. el-Aʿlâm: Ḳāmûsü terâcim li-eşheri’r-ricâl ve’n-nisâʾ. 8 cilt. 15. bs. Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 2002.