Geleneksel İslam İnancında Mitolojik Unsurların Kritiği: Cinlerle İlgili İnanışlar Bağlamında Bir İnceleme

Yıl 2019, Cilt: 17 Sayı: 2, 641 - 643, 31.12.2019

Saadettin Merdin

Öz

“Geleneksel İslam
İnancında Mitolojik Unsurların Kritiği: Cinlerle İlgili İnanışlar Bağlamında
Bir İnceleme” adlı çalışmada cin inancının Sümerlerden Yahudiliğe kadar olan
tarihsel gelişimi incelenmiş, akabinde Müslümanların cin inancının büyük ölçüde
yarı animist/ruhçu câhiliye Araplarından tevarüs ettiği gösterilmiştir. Câhiliye Arapları varlık dünyasının dik
yarısını cinlere tahsis etmişlerdir. İnandıkları mesh teorisi söz konusu bu cin
ve şeytanların istedikleri surete/biçime girmesine olanak tanır. Yılan bunların
başında gelir. Cân; hem yılan hem de şeytan/İblis demektir. Yılanları bu yüzden
öldürmekten korkarlar. Cin ve şeytan olarak nitelemedikleri pek az
varlık/hayvan vardır. Bu teori İsrailoğullarının domuz ve maymuna
dönüştürülmesini de izah eder. Tabiat olaylarını cinlerle izah ederler. Kum
fırtınaları cin kabilelerinin birbirleriyle savaşırken çıkardığı tozdan
kaynaklanır. Aşağı yukarı tüm biyolojik ve psikolojik rahatsızlıkların
etiyolojisinde mutlaka bu mitolojik varlıklar bulunur. Nazar, veba hep onların
eseridir. Şairler şiirlerini, kâhinler kehanetini onlar vasıtasıyla icra eder.
İslâm yeni bir ontoloji ve epistemoloji getirmediğinden, davetini
muhataplarının epistemesi/mütearifesi üzerinden yaptığından; câhiliye cin
inancı İslâm sonrası da büyük ölçüde devam etmiştir. Son bölümde cin ve şeytanların
zikredildiği âyetler yeni bir okumaya tabi tutulmuştur. Yiyen, içen, evlenen,
kabileler halinde yaşayan, şair ve kâhinlere gökten haber getiren, istedikleri
anda istedikleri surete girebilen, birçok hastalıklara neden olduğuna, büyü ve
kehânet sektöründe faaliyet gösterdiğine inanılan bu hibrit varlıkların
mahiyeti, nesnel gerçekliği sorgulanmıştır. Söz konusu bu mitik varlıkların
Kur’ân’da zikredilmesinin nedeni cinlere tapan müşriklerin sakîm inançlarını
tasvir etmekten ibaret olup, bilinenin aksine cinlerin ispatı olmayıp,
nefyidir. İlgili âyetler tarihsel (sebeb-i nüzul) ve metinsel (siyak ve sibak)
bağlamından yararlanılarak incelendiğinde “cin” kelimesinin “melek, şeytan ve
insanlar” için de kullanıldığı görülmektedir. Şeytan kelimesi de bir sıfat
olması hasebiyle çoğunlukla “insan şeytanları” (Mekke şeytanları, Medineli
münafıklar ve Yahudi liderler); bazen “haset, megalomani, unutma” vb. kişilik
zaaflarını betimlemede; nadiren de soyut şeytan (İblis) için kullanılmıştır.
Bununla birlikte Süleyman’ın cin ve şeytanlarını “yabancı işçiler ve ustalar”
olarak te’vil etme imkânı bulunamamıştır. Bu konuda en makul çözümün Kur’ân’ı
“edebî bir metin” olarak gören yaklaşımlarda olduğu söylenilebilir. Cin inancı,
tabiat yasalarının henüz bilinmediği mitolojik bir evren tasavvurunun doğal
uzantısıdır. İlk Müslümanların evren tasavvurunun da büyük ölçüde mitolojik
olduğunu, bu nedenle vahyin ilk muhataplarının mütearifesini esas alarak
onlarla diyalog kurduğunu söylemek mümkündür. Evren tasavvurumuzun cin inancı
etrafında oluşan mitolojik unsurlardan arındırılması, değişen vesâilin
(bilimsel verilerin) mesâil-i kelâm’a intibak ettirilmesi suretiyle din dilinin
güncellenmesi gerektiği vurgulanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Cin, şeytan, demonoloji, angeloloji, mitoloji, câhiliye, mitolojik evren tasavvuru

Kaynakça

• MERDİN, SAADETTİN. GELENEKSEL İSLAM İNANCINDA MİTOLOJİK UNSURLARIN KRİTİĞİ: CİNLERLE İLGİLİ İNANIŞLAR BAĞLAMINDA BİR İNCELEME, ÇANAKKALE, 2019.