Kur’an’dan Özgürlüğe, Hiçlikten Medeniyete

Yıl 2020, Cilt: 18 Sayı: 1, 252 - 283, 30.06.2020

Mustafa Barış

https://doi.org/10.18317/kaderdergi.683184

Öz

İlahi bir kitap olan Kur’an-ı Kerim Müslümanlar için bilginin kaynağı olması ve Allah hakkında “konuşabilmenin” çerçevesini çizmesi hem de ahlakî olanın tespitine olanak sağlaması açısından otoritesi tartışılmaz bir kaynaktır. Kur’an otoritesini hem Allah’tan hem de metin içi tutarlılıktan almaktadır. Makalede başta tevhit olmak üzere, özgürlük, yaratılış, akıl, hikmet, cehd, emanet gibi değerlerin sırf aklî-felsefî gerekçelendirilmesi üzerinde duruldu. Aynı zamanda başlı başına büyük önem taşıyan bu kavramların Kelamullah’taki kuramsal içkinliğiyle ve Rasulullah’ın örnekliğiyle dış dünyada etkinliğinin görülür olması irdelendi. Dünyada kesin bir determinizm/cebir, ahlaki nihilizm ve Yaratıcı ile beraber başka ve ‘ezel’e kadar dayandırılan materyalistik görüşler insanlar için seçme ve özelde din seçme özgürlüğünü askıya alan bir dünya görüşü ortaya çıkardığının altı çizildi. Mu’tezilîlerin bu konuda haklı olarak savunduğu gibi, bir vakıaya değer biçilebilmesi için en temel şart onun özgürlük ortamında gerçekleşmesidir. Makale, sırf aklî olarak ve Kelam disiplini içindeki akılcılıkla da ulaşılabilecek bazı değerlerin varlığına dikkat çekerek Kelam Özgürlük Teorisi adını verdiğimiz kurama ulaşmanın yolunu belirginleştiriyor. En sonunda, zorlama ve ayrımcılık olmaksızın, çok kültürlü bir dünyanın hepimiz için bir yuva olabileceğinin yolunu aydınlatıyor. Çoğulcu, özgürlükçü eğitim süreçleri başta olmak üzere, samimî niyetle gayesine ulaşması beklenen eylemler ve eylemlerin olası sonuçlarını gözeten aklîlik ‘tek değerli dünya’ ve nihilizme olanak bırakmamaktadır. Dinî, aklî ve ahlakî değerlerini yitiren toplumlar için Kur’an’ın kaos uyarısı belirgindir.

Anahtar Kelimeler

Akıl, Kelime-i Tevhit, Hikmet, Özgürlük, Emanet, Cihat

From the Qur`an to Freedom, from Naught to Civilization

Öz

The Qur’an, a divine book, is a source whose authority is indisputable in terms of being a source of knowledge for Muslims and setting the framework of “speaking” about God and also allowing for the determination of what is moral. The Qur’an’s authority derives from both God Himself and the intra-textual consistency. Reasonal and philosophical justification of such values as freedom, creation, reason, wisdom, endeavor, reliability, and particularly unity of God have been dwelled upon in the present article. At the same time, the visible effects of the aforementioned concepts, which are of great significance in themselves, in the external world, have been examined with their notional immanence and with the exemplarity of the Prophet. It is emphasized that absolute determinism, moral nihilism, and other materialistic views that accept the eternal existence of matter with the Creator lead to a worldview that suspends the freedom of choice and, in particular, the freedom of choosing a religion for humans. As Mu‘tazilah rightly argued in this regard, the essential condition of attaching value to an occurrence is that it must take place in an environment of freedom. The present article signalizes the way to achieve the theory, which we have named as Kalam’s Theory of Freedom, by drawing attention to the existence of some values that can also be reached through sole reason and rationalism intrinsic to the kalam discipline. Ultimately, it illuminates the path where the multicultural world can be a home for all of us without coercion and discrimination. Actions expected to attain their purposes and rationalism considering the possible outcomes of actions, especially pluralist and libertarian education processes, do not allow for ‘a single-valued world’ and nihilism. Qur’an’s warning about chaos is explicit for societies losing their religious, rational, and moral values.

Anahtar Kelimeler

Reason, al-Kalimah al-Tawhid, Wisdom, Freedom, Reliability, Endavour

Kaynakça

• Akbulut, Ahmet. Müslüman Kültürde Kur’an’a Yabancılaşma Süreci. Ankara: Otto Yayınları, 2017.
• Alper, Hülya. “İmam Mâturîdî’de Akıl-Vahiy İlişkisi: Aklın Önceliği ve Vahyin Gerekliliği”. Milel ve Nihal 7 (2), 7-29.
• Alvanî, Taha Cabir. İrtidat, çev. İbrahim Kapaklıkaya. İstanbul: Mahya Yayınları, 2014.
• Atay, Hüseyin. “Bilgi Teorisi”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 29 (1987): 1-40.
• Atay, Hüseyin. Kur’an’a Göre Araştırmalar 5. Ankara: Semih Ofset, 1995.
• Ateş, Süleyman. “Kur’an-ı Kerim’e Göre Evrim Teorisi”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 20/1 (Nisan 1972):127-146. . https://doi.org/10.1501/Ilhfak_0000000325.
• Ayverdi, İlhan. Misalli Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul: Kubbealtı Neşriyat, 2006.
• Başgil, Ali Fuad. Din ve Laiklik. İstanbul: Yağmur Yayınları, 2007.
• Berlin, İsaiah. “İki Özgürlük Kavramı”, çev. Mustafa Erdoğan. Liberal Düşünce, 12 (2007) 59-72.
• Biçer, Ramazan – Osman, Sezgin. “Teo-Psikolojik Açıdan Matüridi’de İrade Özgürlüğü”, Bilig, 2017, 80, 239-262.
• Cook, Michael. Forbidding Wrong In Islam. Cambridge. Cambridge University Press, 2003.
• Cevizci, Ahmet. Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Say Yayınları, 2017.
• Descartes, Rene. Meditations On First Philosophy. New York: Oxford Universty Press, 2008.
• Demir, Hilmi. Delil ve İstidlalin Mantıkî Yapısı İlk dönem Sunnî Kelam Örneği. İstanbul: İsam Yayınları, 2012.
• Draz, Abdullah. Kur’an Ahlakı. çev. Emrullah Yüksel vd. İstanbul: İz Yayıncılık, 2009.
• Düzgün, Şaban Ali. Çağdaş Dünyada Din ve Dindarlar. Ankara: Otto Yayınları, 2018.
• Ebenstein, William. Siyasi Felsefenin Büyük Düşünürleri. çev. İsmet Özel. İstanbul: Şule Yayınları, 2001.
• Ebu Hanîfe. Fıkh-ı Ekber. çev. Hasan Basri Çantay. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1982.
• Elif, Mehmed. en-Nuru’l Furkan fî Şerhi Lugatü’l Furkan, ed. Eyyüp Tanrıverdi vd., İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2015.
• Gasset, Jose Ortega. Avcılık Üzerine. çev. Ömer Türkömer İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. 1997.
• Gökberk, Macit. Felsefe Tarihi. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1999.
• Gurâbzâde, Ahmet Efendi. Zübedü Asari’l-Mevahip ve’l-Envar, ed. İsmet İpek vd. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2016.
• Hart, Liddell. II.Dünya Savaşı Tarihi. çev. Kerim Bağrıaçık. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1999.
• İbn Hazm, Endelüsî el-Kurtubî. et-Takrib li-Haddi’l-Mantık. çev. İbrahim Çapak. İstanbul: Türkye Yazma Eserler Kurumu, 2018.
• İsfahanî, Rağıp. Müfredat. çev. Abdülbaki Güneş vd. İstanbul: Çıra Yayınları, 2012.
• Kütahyevî, Hasan Tahsin. Tarifat-ı Kaşifiye. İstanbul: Dersaadet Necm Matbaası, 1911.
• Lewis, Bernard. What Went Wrong?. London: Phoenix, 2003.
• Libera, de Alain. Ortaçağ Felsefesi. çev. Ayşe Meral. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2005.
• Mises, Ludwing Von. Human Action. Alabama: Ludwing Von Mises Institute, 1998.
• Mill, John Stuart. Özgürlük Üzerine. çev. Tuncay Türk. İstanbul: Roman Yayınları, 2. Basım, 2012.
• Nesefî, Ömer. Akaid-i Nesefî. İslam İnanç Esasları. ed. Şaban Ali Düzgün. 319-330. Ankara: Grafiker Yayınları, 2015.
• Öztürk, Yaşar Nuri. Kur’an’ın Temel Kavramları. İstanbul: Yeni Boyut Yayınları. 1999.
• Öztürk, Yaşar Nuri. Kur’an-ı Kerim ve Sünnete Göre Tasavvuf. İstanbul: Fatih Yayınevi Matbaası, 1979.
• Sinanoğlu, Abdülhamit. “Bazı Mu’tezile Bilginlerine Göre İnsan Tanımları”, Yüzüncü Yıl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 3 (2000): 299-308.
• Suyutî, Celâleddin vd. Tefsîru’l-İmameyn el-Celaleyn. thk: Muhammed Nihad Haşim Kurtubî.
• Şehristânî, Muhammed b. Abdilkerîm b. Ahmed. İslam Mezhepleri. çev. Mustafa Öz. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2005.
• Şentürk, Ahmet Atilla. Osmanlı Şiiri Antolojisi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1999.
• Tâhâvî, Ebu Cafer. Tâhâvî Akaid Risalesi. çev. Ali Pekcan. İslam Akaid Metinleri. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2009.
• Toksarı, Ali. “Emanet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11/81-82. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Yazır, Elmalılı M. Hamdi. Hak Dini Kur’an Dili. İstanbul: Zehraveyn Yayınları.
• Qur’an. “The Quranic Arabic Corpus”. (Erişim 30 Mart 2020). http://corpus.quran.com/.