İbn Sînâ’nın Atomculuk Eleştirisinin Sonraki Kelâm Atomculuk Tartışmaları Üzerindeki Etkisi

Yıl 2021, Cilt: 19 Sayı: 1, 322 - 346, 30.06.2021

Alnoor Dhananı Çevirmen: Emine Nur Erdem

https://doi.org/10.18317/kaderdergi.915716

Öz

Kelâm atomculuğu, filozofların Aristotelesçi doğa felsefesine karşı durmuştur. İbn Sînâ, Şifâ isimli eserinin Fizik kısmında birçok argüman aracılığıyla kelâm atomculuğunun ayrıntılı bir reddine girişmiştir. Bu argümanlar, kelâma olan bağlılığı en iyi ihtimalle asgari düzeyde olan Gazzâlî tarafından sessiz karşılanmıştır. Daha etkili bir cevap, Şehristânî tarafından öne sürülmüş gibi görünmektedir. Ancak onun ayrıntıları, günümüze ulaşan kaynakların eksikliğinden dolayı kabataslak kalmıştır. Entelektüel gelişimi, İbn Sînâcılık’a bağlı kalarak onun atom-karşıtı argümanlarına güçlü bir şekilde sahip çıktığı evre ve onu takiben gelen İbn Sînâcılık ile kritik bir mücadele evresi şeklinde cereyan eden Fahreddîn er-Râzî, kelâm atomculuğunu savunma noktasında yeni argümanlar inşa etmesinin yanı sıra, İbn Sînâ’nın argümanlarının detaylı bir çürütmesini de yapmıştır.

Anahtar Kelimeler

Atom, Kelâm atomculuğu, İbn Sînâ, Fizik, Atomculuk eleştirileri

The Impact of Ibn Sīnā’s Critique of Atomism on Subsequent Kalām Discussions of Atomism

Öz

Kalām atomism stood in opposition to the Aristotelian natural philosophy of the falāsifa. In the Physics of the Shifā’, Ibn Sīnā undertook a detailed Refutation of kalām Atomism through several arguments. These arguments elicited a muted response from al-Ghazālī, whose commitment to kalām was minimal at best. A more forceful response seems to have been offered by al-Shahrastānī but its details remain sketchy due to the lack of surviving sources. Fakhr al-Dīn ar-Rāzī, whose intellectual development went through a phase of commitment to Avicennism and thereby a vigorous endorsement of Ibn Sīnā’s anti-atomist arguments followed by a phase of a critical engagement with Avicennism, provides a detailed rebuttal to Ibn Sīnā’s arguments in addition to constructing novel arguments in defense of kalām atomism.

Anahtar Kelimeler

Atom, Kalām atomism, Ibn Sīnā, Physics, Critique of atomism

Kaynakça

• Adang, Camilla vd. Basran Muʻtazilite Theology: Abū ‘Alī Muhammad ibn Khallād’s Kitāb al-Usūl and its Reception. Leiden: Brill Academic Publishers, 2011.
• Altaş, Eşref. “Fahreddîn er-Râzî’nin el-Cevherü’l-ferd Adlı Risalesinin Tahkiki ve Tahlili”. Nazariyat İslâm Felsefe ve Bilim Tarihi Dergisi 2/3 (Ekim 2015), 75-170.
• Baffioni, Carmela. Atomismo et Antiatomismo nel Pensiero islamico. Naples: Istituto Universitario Orientale, 1982.
• Beyhakî, Ali b. Zeyd. Tetimmetu sivani’l-hikme. ed. R. el-Acem. Beyrut: y.y., 1994.
• Bostock, David. “Aristotle on continuity in Physics VI”. Aristotle’s Physics: A Collection of Essays. ed. L. Judson. 179-213. London: Oxford University Press, 1995.
• Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn. eş-Şâmil fî usûli’d-dîn. ed. A. en-Neşşâr vd. İskenderiye: Münşeetü’l-Maârif, 1969.
• Dhanani, Alnoor. The Physical Theory of Kalām. Leiden: E. J. Brill, 1994.
• Dhanani, Alnoor. “Problems in Eleventh-Century Kalām Physics”. Bulletin of the Royal Institute of Interfaith Studies 4/1 (2002), 73-96. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/179985
• Dhanani, Alnoor. “Rocks in the Heavens!? The encounter between ‘Abd al-Jabbar and Ibn Sina”. Before and After Avicenna. ed. D. Reisman. 127-144. Leiden: Brill, 2003.
• Frank, Richard M. Al-Ghazālī and the Ash’arite School. Durham ve London: Duke University Press, 1994.
• Furley, David. Two Studies in the Greek Atomists. Princeton: Princeton University Press, 1967.
• Gazzâlî, Ebû Hamîd Muhammed. Makâsıdü’l-felâsife. ed. M. Kurdī. Kahire: y.y., 1936.
• Gazzâlî, Ebû Hamîd Muhammed. The Incoherence of the Philosophers. çev. M. Marmura Provo, UT: Brigham Young University Press, 1997.
• Gianotti, Timothy. Al-Ghazālī’s Unspeakable Doctrine of the Soul. Leiden: Brill, 2001.
• Heemskerk, Margaretha. Suffering in Muʻtazilite Theology. Leiden: Brill, 2000.
• İbn Sînâ, Ebû Ali el-Hüseyin. el-İşârât ve’t-tenbîhât. ed. S. Dünya. 4 Cilt. Kahire: Dârü’l-Maârif, 1957-1960.
• İbn Sînâ, Ebû Ali el-Hüseyin. Kitâbü’n-Necât. ed. M. Fahri. Beyrut: Dârü’l-Âfâkı’l-Cedîde, 1985.
• İbn Sînâ, Ebû Ali el-Hüseyin. The Physics of the Healing. çev. J. McGinnis. 2 Cilt. Provo: Brigham Young University, 2009.
• Lane, Edward William. An Arabic-English Lexicon. 8 Cilt. Beyrut: Mektebetu Lübnan, 1968.
• Marmura, Michael. “Avicenna and the kalām”. Zeitschrift für Geschichte der arabisch-islamischen Wissenschaften 7 (1991), 172-206.
• Mayer, Toby. Keys to the Arcana: Shahrastānī’s Esoteric Commentary on the Qur’ān. London: Oxford University Press, 2009.
• Monnot, Guy. “al-Shahrastānī”. Encyclopedia of Islam (New Edition). ed. P. Bearman vd. Leiden: Brill, 2012.
• Murâd, Said. İbn Metteveyh ve ârâ’uhu’l-kelâmiyye ve’l-felsefiyye. Kahire: Mektebetü’l-Enclû el-Mısriyye, 1991.
• Pyle, Andrew. Atomism and its Critics. Bristol: Bloomsbury Publishing Plc, 1995.
• Râzî, Fahreddîn. el-Erbaîn fî usûli’d-dîn. thk. Ahmed Hicâzî es-Sekkâ. 2 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Külliyati’l-Ezheriyye, 1986.
• Râzî, Fahreddîn. el-İşârâ fî ilmi’l-kelâm. ed. H. Muhammed. Kahire: Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türas, 2009.
• Râzî, Fahreddîn. el-Mebâhisü’l-meşrikıyye. ed. M. el-Bağdâdî. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabi, 1990.
• Râzî, Fahreddîn. el-Metâlibü’l-âliye. thk. Ahmed Hicâzî es-Sekkâ. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabi, 1987.
• Setia, ‘Adi. “Atomism versus hylomorphism in the kalam of al-Fakhr al-Din al-Razi: a preliminary survey of the Matalib al-‘Aliyyah”. Islam and Science 4/2 (2006), 113-140. https://www.thefreelibrary.com/Atomism+versus+hylomorphism+in+the+kalam+of+al-Fakhr+al-Din+al-Razi%3A+a...-a0157034131
• Setia, ‘Adi. The pyhsical Theory of Fakhr al-Dīn al-Rāzī. Malezya: International Islamic University Malaysia, Doktora Tezi, 2005.
• Sorabji, Richard. “Chapter twenty-five: atoms and divisible leaps in Islamic Thought”. Time, Creation, and the Continuum: Theories in Antiquity and the Early Middle Ages. 384-402. Ithaca: Cornell University Press, 1983.
• Şehristânî, Ebü’l-Feth Tâcüddîn. Nihâyetü’l-ikdâm. ed. A. Guillaume. Londra: Oxford University Press, 1934.
• Şehristânî, Ebü’l-Feth Tâcüddîn. Struggling with the Philosopher: a Refutation of Avicenna’s Metaphysics. A new Arabic edition and English Translation of Muhammad b. ‘Abd al-Karīm b. Ahmad al-Shahrastānī’s Kitāb al-Musāraʻa. ed. ve çev. Wilferd Madelung - Toby Mayer. Londra: Brill, 2001.
• Wisnovsky, Robert. “One aspect of the Avicennan turn in Sunni Theology”, Arabic Sciences and Philosophy 14/1 (Mart 2004), 65-100. file:///C:/Users/panter/Downloads/One_aspect_of_the_Avicennian_turn_in_Sunn-__theology.pdf
• Zerkân, Muhammed Salih. Fahreddîn er-Râzî ve ârâ’uhu’l-kelâmiyye ve’l-felsefiyye. Kahire: Dârü’l-Fikr, 1963.