Kuzey Afrika’da Nüfuz Mücadelesi ve Salih Münir Bey’in Diplomatik Girişimleri

Yıl 2024, , 93 - 112, 15.04.2024

Kasım Hızlı , Sacit Uğuz

https://doi.org/10.54462/kadim.1309866

Öz

1878 yılında imzalanan Berlin Antlaşması’yla ortaya çıkan yeni düzen, Osmanlı Devleti için sorun çözücü olmaktan ziyade mevcut problemleri artırmaya yönelik maddeler içermekteydi. Antlaşma, imparatorluğun büyük toprak kayıpları yaşamasına sebep olduğu gibi Fransa ve İngiltere’nin etkisine aldığı Tunus ve Sudan gibi bölgelere sınır olan Trablusgarb ve Bingazi’yi işgale müsait hâle getirdi. Osmanlı İmparatorluğu ekonomik ve askerî açıdan zayıf durumda olduğundan işgal girişimlerine uluslararası antlaşmaların sağladığı imkânlar çerçevesinde hukukî yollarla cevap vermeye çalıştı. Bu çalışmada, sömürgecilik yarışında hedef hâline gelen Osmanlı'nın Afrika’daki toprakları ve nüfuz alanlarının korunması yönündeki diplomatik girişimler, Paris Büyükelçisi Salih Münir Bey’in faaliyetleri üzerinden incelenmiş, Münir Bey’in Yıldız Sarayı’nın dış politika tercihlerine yaptığı etki tespit edilmeye çalışılmıştır. Osmanlı Arşivi’nde mahfuz belgeler ile konu hakkındaki ikincil kaynaklar üzerine inşa edilen çalışmanın kapsamı Münir Bey’in elçilik yıllarıyla (1896-1908) sınırlıdır.

Anahtar Kelimeler

Kuzey Afrika, Hinterland, Trablusgarb, Salih Münir Bey, II. Abdülhamid

The Struggle for Influence in North Africa and Salih Münir Bey's Diplomatic Initiatives

Öz

The Treaty of Berlin signed in 1878 caused the Ottoman Empire to suffer great territorial losses; moreover, major Ottoman holdings in North Africa, Tripoli, and Benghazi came under the threat of occupation by France and Britain, which controlled the neighboring Tunisia and Sudan, respectively. The Ottoman Empire did not have the military and economic means to counteract these threats, thus it was forced to rely on legal and diplomatic measures within the framework of international treatises. One of the prominent diplomats in this regard was the Ottoman Ambassador to Paris, Salih Münir Bey. Focusing on the activities of Salih Münir Bey as an ambassador for more than a decade (1896 -1908), this study analyses the diplomatic attempts to protect the Ottoman territories and spheres of influence, which became a target in the colonial race in Africa, as well as Münir Bey’s influence n the foreign policy decisions of the Ottoman court.

Anahtar Kelimeler

North Africa, Tripoli, Hinterland, Salih Münir Bey, Abdulhamid II

Kaynakça

• Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Bâbıâlî Evrak Odası (BEO), nr. 1789/134126. Yıldız Sadaret Hususi (Y.A.HUS), nr. 424/53. Yıldız Esas Evrakı Defterleri (Y.EE.d), nr. 1116, 1117, 1118. Yıldız Esas Evrakı (Y.EE), nr. 102/33; 102/36. Yıldız Perakende Elçilik, Şehbenderlik ve Ateşemiliterlik Evrakı (Y.PRK.EŞA), nr. 28/86; 33/68; 38/12. Meclis-i Vükela Mazbataları (MV), nr. 97/49; 103/81.
• Akarlı, Engin Deniz. “The Defence of the Libyan Provinces (1882-1908)”. Studies on Ottoman Diplomatic History. 5/75-87. İstanbul: ISIS Press, 1990.
• Akyıldız, Ali – Kurşun, Zekeriya. Osmanlı Arap Coğrafyası ve Avrupa Emperyalizmi: Filistin-Basra Körfezi-Kızıldeniz-Kuzey Afrika (Diplomatik Belgeler). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2015.
• Armaoğlu, Fahir. 19. Yüyzıl Siyasi Tarihi (1789-1914). İstanbul: Timaş Yayınları, 2017.
• Artuç, Nevzat. “II. Abdülhamid Dönemi Trablusgarp’ta Hamidiye Alaylarının Teşkili”. Sultan II. Abdülhamid Sempozyumu 20-21 Şubat 2014. 1/55-78. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2014.
• Bostan, İdris. “The Ottoman Empire and The Congo: The Crisis of 1893-95”. Studies on Ottoman Diplomatic History. 5/103-120. İstanbul: The ISIS Press, 1990.
• Can, Ömer Faruk. Bir Osmanlı Aydın ve Bürokratı: Azmzade Sadık el-Müeyyed Paşa’nın Hayatı ve Faaliyetleri (1860-1910). İstanbul: İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2022.
• Çavdar, Necati. “II. Abdülhamid Devri Osmanlı Dış Politikası”. Türk Dış Politikası (1830-1989). ed. Serkan Kekevi vd. 175-265. Ankara: Berikan Yayınları, 2017.
• Çaycı, Abdurrahman. Büyük Sahra’da Türk Fransız Rekabeti (1858-1911). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1995.
• Çorlu, Salih Münir. “Ecnebi Fikirlerine Sükûn Vermeye Çalışırken”. Cumhuriyet (3 Birincikanun 1934), 4-5.
• Çorlu, Salih Münir. Geçmiş Zamanlar: Sultan 2. Abdülhamit’in Paris Sefir-i Kebirinin Diplomasi Yazıları ve Hatıraları. haz. İsmail Dervişoğlu. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2013.
• Deringil, Selim. “II. Abdülhamid’in Dış Politikası”. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi. 12/304-306. İstanbul: İletişim Yayınları, 1985.
• Deringil, Selim. “Some Comments on the Concept of Legitimacy in the Foreign Policy of Abdulhamid II”. Studies on Ottoman Diplomatic History. 1/97-104. İstanbul: The ISIS Press, 1987.
• Fulton, L. Bruce. “Fransa ve Osmanlı İmparatorluğu’nun Sonu”. Osmanlı İmparatorluğu’nun Sonu ve Büyük Güçler. çev. Ahmet Fethi. 219-263. İstanbul: Alfa Yayınları, 2013.
• Hızlı, Kasım. Sultanın Sefiri Salih Münir Paşa-II. Abdülhamid, Jön Türkler, Diplomasi. İstanbul: Timaş Akademi Yayınları, 2022.
• Karabıyık, Mustafa Serdar. “International Law for Survival: Teaching International Law in the Late Ottoman Empire (1859-1922)”. Bulletin of School of Oriental and African Studies 78/ 2, (June 2015), 271-292.
• Kızıltoprak, Süleyman. “II. Abdülhamid ve Mısır’ın İngiliz İşgaline Karşı Bağımsızlık Mücadelesi”, Devr-i Hamid Sultan II. Abdülhamid. haz. Mehmet Metin Hülagü vd. 5/69-93. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Yayınları. Kızıltoprak, Süleyman. Osmanlı Devleti’nin Mısır’da Son Yüzyılı. İstanbul: TBBD Yayınları, 2010.
• Küçük, Cevdet. Osmanlı Diplomasisinde Ermeni Meselesinin Ortaya Çıkışı 1878-1897. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları, 1986.
• Laroui, A. “African İnitiatives and Resastance in North Africa and the Sahara”. Africa Under Colonial Dominiation 1880-1935 General History of Africa. ed. A. Adu Boahen Heinemann. 7/87-113. California: Educational Books, 1985.
• Mehmed Nuri-Mahmud Naci. Trablusgarb. İstanbul: Donanma-yı Osmânî Muâvenet-i Milliye Cemiyeti, 1330.
• Minawi, Mostafa. Osmanlılar ve Afrika Talanı Sahra’dan Hicaz’a İmparatorluk ve Diplomasi. çev. Ayşen Gür, İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları, 2018.
• Özyüksel, Murat. “Abdülhamit Dönemi Dış İlişkileri”. Türk Dış Politikasının Analizi. ed. Faruk Sönmezoğlu. 5-33. İstanbul: Der Yayınları, 1998.
• Rumbeyoğlu Fahreddin-Mehmed Nabi. Trablusgarb, Bingazi ve Cezair-i İsna Aşer Meseleleri. İstanbul: Matbaa-i Amire, 1334.
• Šubrtová, Marcela. “Great Britain And France On The Way To The Entente Cordiale”. Prague Papers On The Hıstory Of Internatıonal Relations (2014), I/79-97.
• Tandoğan, Muhammed. Büyük Sahra’da Son Osmanlı Tebaası Tevârikler. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2018.
• Taylor, Alan John Percivale. The Struggle for Mastery in Europe 1848-1918. Oxford: Clarendon Press, 1954. Turan, Namık Sinan. İmparatorluk ve Diplomasi. İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2015.
• Yasamee, F.A.K. Abdülhamid’in Dış Politikası Düvel-i Muazzama Karşısında Osmanlı 1878-1888. çev. Yusuf Selman İnanç. İstanbul: Kronik Yayınları, 2018.