Târîh-i Âl-i Osmân (Rüstem Paşa Tarihi) Üzerine Notlar

Yıl 2021, Sayı: 1, 11 - 35, 15.04.2021

Göker İnan

Öz

Bu makale, Rüstem Paşa’ya atıfla literatürde Rüstem Paşa Tarihi olarak bilinen bir kroniği mercek altına almaktadır. Osmanlı klasik devrinde bazı devlet adamlarının eser telifiyle meşgul oldukları bilinmektedir. Tıpkı selefi Lutfi Paşa’nın yazdığı tarih gibi Rüstem Paşa’nın da kendi devrine kadar gelen bir Osmanlı tarihi kaleme aldığı zannedilmiş ve ona atıfla bu eser Rüstem Paşa Tarihi olarak tanınmıştır. Avusturya Milli Kütüphanesi’nde kayıtlı yazma nüshanın başında yer alan bazı ifadeler bu yanlışın yaygınlaşmasında etkili olmuştur. Hâlbuki yapılan araştırmalar neticesinde ulaşılan sonuç, Rüstem Paşa’nın bir tarih yazmadığı ve sadece hâmilik yapması sebebiyle eserin kendisine ithaf edildiğidir. Bu çalışmada Rüstem Paşa Tarihi olarak bilinen Târîh-i Âl-i Osmân’ın muhtelif ülkelerde bulunan nüshaları tanıtılmış ve bunlar arasında Rüstem Paşa hayatta iken kaleme alındığı anlaşılan Viyana nüshası ayrıntılı olarak incelenmiştir. Yapılan mukayeseler neticesinde söz konusu eserin Rüstem Paşa’ya değil; kendi döneminde tarih, minyatür ve matematik sahasındaki eserleriyle tanınan Matrakçı Nasuh’a ait olduğu ortaya konulmuştur. Ayrıca Târîh-i Âl-i Osmân ile de alakalı olması sebebiyle referans kaynaklarında Matrakçı Nasuh’un ölümü için verilen (ö. 971/1564) tarihinin şüpheli olduğu gösterilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Rüstem Paşa, Târîh-i Âl-i Osmân, Rüstem Paşa Tarihi, Matrakçı Nasuh

Remarks on the Chronicle of Rüstem Pasha (Tārīh-i Āl-i Osmān)

Öz

This article investigates a chronicle Kitāb-ı Tārīh-i Āl-i Osmān, also known as Rüstem Paşa Tarihi by discussing some misconceptions about its author and patron. In the classical period of the Ottoman Empire, several statesmen were engaged with the activity of authorship. Since Rüstem Pasha’s predecessor, Lutfi Pasha wrote a chronicle on the Ottoman history. This production creates an assumption and misleads researchers that the latter was the author of Kitāb-ı Tārīh-i Āl-i Osmān, partly due to an expression found in the original manuscript from the Austrian National Library. This study especially questions the validity of this attribution. To this end, it contextualizes Rüstem Pasha’s patronage and this work by meticulously analyzing the Austrian manuscript and comparing it with several copies. Thus, it claims that the work belongs to another productive figure of the time, Matrakçı Nasuh and Rüstem Pasha, rather patronizes the author to write the chronicle. This finding also reveals that Matrakçı Nasuh did not die in 1564 as recorded in the sources.

Anahtar Kelimeler

Rüstem Pasha, Tārīh-i Āl-i Osmān, Chronicle of Rüstem Pasha, Matrakci Nasuh

Kaynakça

• Atik, Kayhan. Lütfi Paşa ve Tevârih-i Âl-i Osman. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 2001.
• Babinger, Franz. Osmanlı Tarih Yazarları ve Eserleri. çev. Coşkun Üçok, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1982.
• Blochet, Edgar. Catalogue des Manuscrits Turcs. Paris: Bibliotheque Nationale, 1933.
• Browne, Edward G. A Hand-list of the Muhammadan Manuscrpits, Cambridge: University Press, 1900.
• Çukuryurt, Sinan. Matrakçı Nasuh Süleyman-nâme (1a-95b). İstanbul: Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2003.
• Erkan, Davut. “Matrakçı Nasûh’un Hayatı ve Eserleri Üzerine Notlar”, Osmanlı Araştırmaları Dergisi, 37 (2011), 81-197.
• Erkan, Davut. Matrakçı Nasûh’un Süleyman-nâmesi (1520-1537). İstanbul: Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2005.
• Forrer, Ludwig. Osmanische Chronik Des Rustem Pascha. Leipzig: Mayer and Müller, 1923.
• İnan, Göker. Rüstem Paşa Tarihi (H.699-968/M.1299-1561): İnceleme-Metin, vr. 120b-vr. 293b. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2011.
• Konyalı, İbrahim Hakkı. “Osmanlı Sultanları Tarihi”, Osmanlı Tarihleri I. 323-369. İstanbul: Türkiye Yayınevi, 1949.
• Matrakçı Nasuh, Matla‘-ı Dâsitân-ı Sultân Süleymân Hân. İstanbul: Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, Revan, 1286.
• Matrakçı Nasuh. Mecmaü’t-Tevârîh. Paris: Fransa Milli Kütüphanesi, Türkçe Yazmalar, 50.
• Matrakçı Nasuh. Mecmû‘-ı Menâzil. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, Türkçe Yazmalar, 5964.
• Matrakçı Nasuh. Târîh-i Âl-i Osmân (Rüstem Paşa Tarihi Olarak Bilinen). haz. Göker İnan. Ed. Erhan Afyoncu. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2019.
• Matrakçı Nasuh. Târîh-i Feth-i Şikloş, Estergon ve İstol[ni]-Belgrad. İstanbul: Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, Hazine, 1608.
• Matrakçı Nasuh. Târîh-i Sultân Bâyezîd ve Sultân Selîm. Londra: British Museum, Or. Dem, 23.586.
• Matrakçı Nasuh. Beyân-ı Menâzil-i Sefer-i Irakeyn-i Sultân Süleyman Han. haz. Hüseyin G. Yurdaydın. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1976.
• Matrakçı Nasuh. Fetih-nâme-i Karaboğdan. İstanbul: Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, Revan, 1284/2.
• Matrakçı Nasuh. Târîh-i Âl-i Osmân (Rüstem Paşa Tarihi). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, Türkçe Yazmalar, 2438.
• Matrakçı Nasuh. Târîh-i Âl-i Osmân (Rüstem Paşa Tarihi). Viyana: Avusturya Milli Kütüphanesi, Cod. Mixt, 339.
• Sinan Çavuş, Târih-i Feth-i Şikloş ve Estergon ve İstol[n]ibelgrad. ed. Tülay Duran, İstanbul: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1987.
• Toklucu, Ahmet. Matrakçı Nasuh’un Süleyman-nâmesi (96a-185b).
• İstanbul: Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
• Yurdaydın, Hüseyin G. “Matrakçı Nasûh’un Hayatı ve Eserleri ile İlgili Yeni Bilgiler”, Belleten, 39/14 (1965), 329-354.
• Yurdaydın, Hüseyin G. “Matrakçı Nasuh”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28/143-145. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Yurdaydın, Hüseyin G. Matrakçı Nasuh. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1963.