17. Yüzyılın İkinci Yarısında Osmanlı Timar Mutasarrıflarının Standart Gelirleri ve Sefer Harcamaları Hakkında Bazı Bulgular

Yıl 2024, Sayı: 8, 1 - 21, 15.10.2024

Bünyamin Punar

https://doi.org/10.54462/kadim.1457349

Öz

16. yüzyıl sonları itibariyle timarın Osmanlı ordusuna yaptığı katkının hem nitelik hem de sayı açısından düşmeye başladığı literatürde iyice yerleşmiş bir bilgidir. Bu düşüşün gerekçesi olarak genellikle sisteme hariçten giren reaya kökenli timarlılara odaklanılmaktadır. Mevcut literatür, bunların askerlik mesleğinden olmayıp seferlerden geri durduğu veya atadan timar sahiplerine kıyasla teçhizat temini ve kullanımında daha yeteneksiz olduklarını kabul eder. Halbuki, bir timarlıyı sefere katılmakta ve savaş aleti temininde daha çok zorlayacak unsur, kökeninden önce, gelirinin sefer masrafını karşılamakta ne kadar yeterli olduğudur. Bu makale, 17. yüzyılın ikinci yarısında bir timar gelirlerinin sefer masraflarını ne kadar karşıladığı sorusuyla, timarın askeri katkısının düşüş sebepleri arasında zayıf kalan bu zemine dikkat çekmektedir. Araştırma, gelir verisini çeşitli birincil kaynaklardan nominal-reel ayrımını tartışarak çekmekte ve literatürün ürettiği bazı bilgiler ışığında nominal gelir verisini dönemin realitesine yaklaştırmaktadır. Masraflar araştırılırken cebeli getirme limitleri ve miri leventlerin masraf bilgilerine başvurmaktadır. Gelir ve giderleri kıyaslayarak, timarın orduya katkısındaki düşüşün sebepleri arasında iktisadi gerekçelere hak ettiği değeri teslim etme gayesi taşımaktadır.

Anahtar Kelimeler

Timar Sistemi, Osmanlı Ordusu, Timar Erbabının Geliri, Timar Erbabının Sefer Masrafları

Some Findings on the Standard Incomes and Campaign Expenses of Ottoman Timar Holders at the Second Half of 17th Century

Öz

It is accepted that, from the late 16th century onwards, contribution of the timar system to the Ottoman army began to decline qualitatively and quantitatively. As a reason for this decline, the focus is usually on reaya-originated timar holders. The literature assumes that these individuals were not of a military background and avoided campaigns or were less capable in acquiring and using equipment compared to hereditary timariots. However, a more significant factor that would challenge a timariot in campaigning is not his origin, but how sufficiently his income covers the campaign expenses. This article draws attention to this weak ground amongst the reasons of the decline of military contribution of timar system through the question of how well the income of a timar covered campaign expenses throughout the second half of the 17th century. It extracts income data from various primary sources by discussing the nominal-real distinction and brings the nominal income data closer to the realities of the period. In investigating expenses, it consults the cebeli provisioning limits and expenditure data of the miri levents. It aims to give due recognition to the economic reasons among the causes for the decline in the timar system's contribution to the army.

Anahtar Kelimeler

Timar System, Ottoman Army, Income of Timariots, Campaign Expenses of Timariots

Kaynakça

• Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
• Ali Emiri II Ahmed (AE. SAMD. II.).
• Ali Emiri Mehmed IV (AE. SMMD. IV.).
• Ali Emiri Mustafa II (AE. SMST. II.).
• Ali Emiri III Ahmed (AE. SAMD. III.).
• Bab-ı Defteri Başmuhasebe Kalemi (D. BŞM.).
• Bab-ı Defteri Cebelü Bedeliyesi Defterleri (D. BŞM. CBL. d.), nr. 17459; nr. 17469; nr. 17473; nr. 17477; nr. 17441.
• Cevdet Askeriye (C. AS.).
• Cevdet Bahriye (C. BH.).
• Defterhane-i Amire Timar Zeamet (Ruznamçe) Defterleri (DFE. RZ. d.), nr. 1173.
• İbnülemin Timar ve Zeamet (İE. TZ.).
• Maliyeden Müdevver Defterler (MAD. d.), nr. 538; nr. 612; nr. 4650; nr. 6497; nr.7543.
• Mühimme Defteri (A. DVNS. MHM. d.), nr. 105; nr. 131; nr. 133; nr. 134.
• Tapu Tahrir Defterleri (TT. d.), nr. 786.
• Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi Defterleri (TSMA. d.), nr. 5211.
• Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü Kuyud-ı Kadime Arşivi (TKG. KK.)
• Tapu Tahrir Defterleri (TT. d.), nr. 473; nr. 491; nr. 555; nr. 556; nr. 557; nr. 433; nr. 583; nr. 564; nr. 593; nr. 445; nr. 467; nr. 471; nr. 551; nr. 497; nr. 500; nr. 528; nr. 532; nr. 561; nr. 525; nr. 511; nr. 515; nr. 440; nr. 582; nr. 543; nr. 483; nr. 506; nr. 576; nr. 437; nr. 443; nr. 459; nr. 461; nr. 464; nr. 468; nr. 572; nr. 429; nr. 431; nr. 452; nr. 513; nr. 518; nr. 527; nr. 550; nr. 435; nr. 494; nr. 570; nr. 580; nr. 426; nr. 558; nr. 588; nr. 591.
• Aksan, Virginia. H. Ottoman Wars 1700-1870: An Empire Besieged. Londra: Pearson, 2007.
• Ayn Ali Efendi. Kavânin-i Âl-i Osmân der-Hulâsa-i Mezâmin-i Defter-i Dîvân. TBMM Kütüphanesi, Yazmalar nr. 26/1.
• Barkan, Ömer Lütfi. “Timar”. M.E.B. İslâm Ansiklopedisi. 12-1/286-333. Ankara: M.E.B. Yayınları, 1979.
• Barkan, Ömer Lütfi. “Türkiye’de İmparatorluk Devirlerinin Büyük Nüfus ve Arazi Tahrirleri ve Hakana Mahsus İstatistik Defterleri-I”. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası 2/1 (1940), 1-59.
• Barkan, Ömer Lütfi. 15. ve 16. Asırlarda Osmanlı İmparatorluğunda Zirai Ekonominin Hukuki ve Mali Esasları: Kanunlar. İstanbul: Bürhaneddin Matbaası, 1943.
• Ceylan, Pınar. “Osmanlı Terekelerinden Fiyat Tarihine İlişkin Bazı Gözlemler”. İktisat Tarihinin Dönüşü: Yeni Yaklaşımlar ve Tartışmalar. ed. Ulaş Karakoç – Alp Yücel Kaya, 303-327. İstanbul: İletişim Yayınları, 2021.
• Çakmak, Ömer. "Narh ve Nizâm Kayıtlarına Göre İstanbul’da Koyun Eti Fiyatları ve Ücretlerle Karşılaştırılması (1778-1857)". Kadim 2 (Ekim 2021), 69-90.
• Darling, Linda T. “Historicizing the Ottoman Timar System: Identities of Timar-Holders, Fourteenth to Seventeenth Centuries”. Turkish Historical Review 8 (2017), 145-173.
• Darling, Linda T. “Nasihatnameler, İcmal Defterleri, and the Timar Holding Ottoman Elite in the Late Sixteenth Century: Part II, Including the Seventeenth Century”. Osmanlı Araştırmaları 45 (2015), 1-23.
• Emecen, Feridun M. “Cebelü”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7/188-189. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Ertaş, Mehmet Yaşar. Sultanın Ordusu: 1715 Seferi’nde Organizasyon ve Lojistik. İstanbul: Kronik Yayınları, 2018.
• Fodor, Pál. The Business of State: Ottoman Finance Administration and Ruling Elites in Transition (1580s –1615). Berlin: Klaus Schwarz Verlag, 2018.
• Gelez, Philippe. “The End of the timar System in Bosnia, 18th - 20th Century”. Osmanlı Araştırmaları 60 (2022), 97-138.
• Genç, Mehmet – Özvar, Erol. Osmanlı Maliyesi: Kurumlar ve Bütçeler. İstanbul: Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi, 2006.
• Howard, Douglas. The Ottoman Timar System and its Transformation 1563-1656. Bloomington: Indiana University, The College of Arts and Sciences, Doktora Tezi, 1987.
• İnalcık, Halil – Quatert, Donald. An Economic and Social History of the Ottoman Empire. 2 Cilt. Cambridge: Cambridge University Press, 1994.
• Kurmuş, Orhan – Pullukçuoğlu Yapucu, Olcay. “The Timar System: A Question of Financial Viability, 1470-1670”. Tarih İncelemeleri Dergisi 35/2 (2020), 521-576.
• Özcan, Abdülkadir. “Sekban”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 36/326-328. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Pamuk, Şevket. “1.1. İstanbul’da Tüketici Fiyatları Endeksi, 1469-1918”. Boğaziçi Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü. Erişim 22.03.2024. https://ata.bogazici.edu.tr/sites/ata. boun.edu.tr/files/faculty/sevket.pamuk/database/1.1._tablo_istanbulda_tuketici_fiyatlari. pdf
• Pamuk, Şevket. İstanbul ve Diğer Kentlerde 500 Yıllık Fiyatlar ve Ücretler: 1469-1998. Ankara: Devlet İstatistik Enstitüsü, 2000.
• Punar, Bünyamin. Askeri Dönüşüm Çağında Osmanlı Timar Sistemi (1645-1739). İstanbul: 29 Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2024.
• Silâhdâr Fındıklılı Mehmed Ağa. Nusretnâme: İnceleme-Metin (1106-1133 / 1695-1731). Haz. Mehmet Topal. Ankara: TÜBA, 2018.
• Soyudoğan, Muhsin. Reassessing the Timar System: The Case Study of Vidin (1455- 1693). Ankara: İhsan Doğramacı Bilkent Üniversitesi, Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2012.
• Türkal, Nazire Karaçay. Silahdar Fındıklılı Mehmed Ağa: Zeyl-i Fezleke (1065 / 22 Ca 1106 – 1654 / 7 Şubat 1695). İstanbul, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2012.
• Ünal, Mehmet Ali. Zafer Sabahında Padişahtan Gazilere Mükâfat: 1696 Tarihli İn' âmât Defteri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2023.
• Üsküdarî Abdullah Efendi. Vâkı‘ ât-ı Rûz-merre. ed. Muzaffer Doğan, Recep Ahıshalı, Erhan Afyoncu, Mahmut Ak. 4 Cilt. Ankara: TÜBA, 2017.