Beydâvî Özelinde Yakub el-Kemâhî’nin Nûru’l-Ef’ide Adlı Hâşiyesindeki Tefsir Metodu

Yıl 2020, Cilt: 7 Sayı: 13, 7 - 31, 15.01.2020

Muhammet Kara

https://doi.org/10.17050/kafkasilahiyat.632007

Öz

Bu
makale; giriş, iki bölüm ve sonuçtan oluşmaktadır. Giriş bölümünde Yakub el-Kemâhî’nin
hayatı, ilmî kişiliği, hocaları ve öğrencileri anlatılmış, daha sonra
eserlerinin tanıtımı yapılmıştır. Birinci bölümde hâşiye geleneği: teknik,
teorik ve kavramsal alan başlığı altında hâşiyenin kavramsal alanı, te’lif türü
olarak hâşiye, haşiyelerin te’lif sebepleri, hâşiye çeşitleri, tefsirde
hâşiyecilik, Beydâvî’ye yazılan hâşiyeler ve Nûru’l-Ef’ide’nin hâşiye türü ve
özellikleri gibi konular ele alınmıştır. İkinci bölümde ise Kemâhî’nin tefsir
ilmindeki yeri, rivâyet ve dirâyet tefsiri bağlamında konular ele alınarak pratik
tefsircilik açısından incelenmiştir. Tefsirciliğini ortaya koymak için ilgili
eser başından sonuna kadar titiz bir şekilde okunmuş ve malzemeler tespit
edilmiştir. Her başlık, bir iki örnekle teşekkül ettirilmiş olup benzer
örneklere dipnotta işaret edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Beydâvî, Hâşiye, Tefsir

The Tafsir Method Of Yaqub Al-Kamahi İn His Hashiya Named Nur Al-Af’idah Specific To Baidawi

Öz

This article consists
of  introduction, two parts and result.
İn the introduction the life, scientific personality, teachers and students of
Yakub al-Kamahi have been explained and then his works have been introduced. In
the first chapter, tradition of Hashiya; technique, conceptual field of Hashiya
under the title of theoretical and conceptual field, Hashiya as a type of
writing, the reasons of wiriting Hashiyas, kinds of Hashiya, Hashiya in Tafsîr,
hashiyas written Baidawi and kind of Hashiya and features of Nur al-Af’idah
have been handled. İn the second chapter, the place of Kamahi in the science of
tafsir and subjects have been researced in terms of practical commentary by
handling in the context of Rıwaya and Dıraya Tafsirs practical commentary. In
order to reveal his hermeneutics, the relevant work has been read meticulously
from beginning to end and materials have been determined. Each title has been
composed of one or two examples and similar examples have been indicated in the
footnote.

Anahtar Kelimeler

Baidawi, Nur al-Af’idah, Hashiya

Kaynakça

• Abay, Muhammed. “Kemâhî’nin Tefsir İlmine Katkıları”. Uluslararası Erzincan Sempozyumu (Erzincan, 28 Eylül-01 Ekim 2016). Ed. Hüsrev Akın. 781-793. Erzincan: Erzincan Üniversitesi, 2016.
• Abay, Muhammed. “Osmanlı Döneminde Tefsir Haşiyeleri”. Başlangıçtan Günümüze Türklerin Kur’ân Tefsirine Hizmetleri -Tebliğler Müzakereler- Tartışmalı İlmî Toplantı (İstanbul, 21-22 Ekim 2011). 167-194. İstanbul: Marmara Üniversitesi, 2012.
• Abay, Muhammed. “Osmanlı Döneminde Yazılan Tefsir ile İlgili Eserler Bibliyografyası”. Divan 1 (1991): 249-303.
• Akbaş, Yaşar Fatih. Arapça Belâgat Meânî-Beyân-Bedi‘. İstanbul: Cantaş, 2017.
• el-Bağdâdî, İsmail Paşa. Hediyyetü’l-ârifîn esmâü’l-müellifîn ve âsâru’l-musannifîn. 2 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâı’t-Turâsi’l-Arabî, t.y.
• Birışık, Abdülhamit. “Şerh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38: 281-290. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Boleli, Nusrettin. Belâgat Arap Edebiyatı Bilgi ve Teorileri. İstanbul: İfav, 1993.
• Bursalı, Mehmet Tâhir Efendi. Osmanlı Müellifleri. 3 Cilt. İstanbul: Meral Yayınevi, t.y.
• Cerrahoğlu, İsmail. “Envâru’t-Tenzîl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11: 260-261. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Tarihi. 8. Baskı. Ankara: Fecr, 2017.
• Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Usûlü. 9. Baskı. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı yayınları, 1993.
• Cevdet Bey. Tefsir Usûlü ve Tarihi. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 2002.
• el-Cevherî, İsmail b. Hammâd. “Şrh”. es-Sıhâh: Tâcu’l-luğa ve sıhâhu’l-‘arabiyye. Thk. Ahmed Abdu’l-ğafûr Addâr. Beyrut: Dâru’l-ilm li’l-Melâyîn, 1379.
• el-Cürcânî, Ali b. Muhammet eş-Şerif. “Şrh”. Kitâbu’t-ta‘rîfât. Beyrut: Mektebetü Lübnan, 1985.
• Çakan, İsmail Lütfi. Hadis Edebiyatı. 16. Baskı. İstanbul: İfav, 2015.
• Demirci, Muhsin. Tefsir Tarihi. 14. Baskı. İstanbul: İfav, 2012.
• Demirci, Muhsin. Tefsir Terimleri Sözlüğü. 2. Baskı. İstanbul: İfav, 2011.
• Demirci, Muhsin. Tefsir Usûlü. 22. Baskı. İstanbul: İfav, 2012.
• Efendioğlu, Mehmet. “Şerh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38: 559-560. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Fîrûzâbâdî, Mecdü’d-dîn Muhammet b. Ya’kûb. “Şrh”. el-Kâmûsu’l-muhîd. Kahire: Dâru’l-hadis, 1429.
• el-Habeşî, Abdullah Muhammed. Câmiu’ş-şürûh ve’l-havâşî. 3 Cilt. BAE: el-Mecmau’s-Sakâfî, 1425.
• Hacımüftüoğlu, Nasrullah. “Belâgat İlmi ve Kur’ân”. Bayburt Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/1 (2015): 9-36.
• Hatipoğlu, İbrahim. “Müsned”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32: 101-103. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Hatipoğlu, İbrahim. “Süleyman Fâzıl Efendi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38: 86-87. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Hızlı, Mefail. “Osmanlı Medreselerinde Okutulan Dersler ve Eserler”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17/1 (2008): 25-46.
• İbn Haldun. Mukaddime. 2 Cilt. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1991.
• İsmail Hakkı, Tefsiru rûhi’l-beyân, 10 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâı’t-Turâsi’l-Arabî, t.y.
• Kandemir, M. Yaşar. “el-Muvatta’”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31: 416-418. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Kara, İsmail. İlim Bilmez Tarih Hatırlamaz Şerh ve Hâşiye Meselesine Dair Birkaç Not. 5. Baskı. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2018.
• Katip Çelebi, Mustafa b. Abdillah. Keşfü’z-zünûn. 2 Cilt. Bağdat: Meketebetü’l-Müsennâ, 1941.
• Kaya, Eyüp Said. “Şerh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38: 560-564. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• el-Kehhâle, Ömer Rıza. Mu‘cemü’l-müellifîn. 13 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâı’t-Turâsi’l-Arabî, 1376.
• el-Kemâhî, Osman b. Yakub. Berekâtü’l-ebrâr. Esat Efendi, 1343: Süleymaniye Kütüphanesi.
• el-Kemâhî, Osman b. Yakub. el-Müheyye’ fî Keşfi Esrâri’l-Muvatta’ bi Rivâyeti Muhammed b. el-Hasan eş-Şeybânî. Thk. Ahmed Ali. 4 Cilt. Kahire: Dârü’l-Hadîs, 2005.
• el-Kemâhî, Osman b. Yakub. el-Müheyye’ fî keşfi’l-esrâri’l-Muvatta’. Kılıç Ali Paşa, 260: Süleymaniye Kütüphanesi.
• el-Kemâhî, Osman b. Yakub. Nûru’l-ef’ide. Âtıfefendi, 324: 1a-348b. Süleymaniye Kütüphanesi.
• el-Kemâhî, Osman b. Yakub. Süllemü’l-felâh şerhu Nûri’l-İzâh. Kılıç Ali Paşa, 423: Süleymaniye Kütüphanesi.
• el-Kemâhî, Osman b. Yakub. Teshilü’s-Süllem. Kılıç Alipaşa, 423: Süleymaniye Kütüphanesi.
• el-Kostantîniyyî, Mustafa b. Abdillah. Îdâhü’l-meknûn zeylü Keşfi’z-Zünûn. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1413.
• Maden, Şükrü. “Osmanlı Tefsir Geleneğinde Hâşiyeciliğin Önemi -Şeyhulislam Sa’dî Çelebi’nin (ö. 945/1539) Haşiye-i Sûre-i Mülk ‘ale’l-Kâdî el-Beydâvî İsimli Hâşiyesi Örneğinde Bir Değerlendirme-”. Osmanlı Toplumunda Kur’ân Kültürü ve Tefsir Çalışmaları -II-. Ed. Bilal Gökkır, Necdet Yılmaz, Ömer Kara, Muhammed Abay, Necmettin Gökkır. 57-89. İstanbul: İlim Yayma Vakfı Kur’ân ve Tefsir Akademisi, 2013.
• Maden, Şükrü. Tefsirde Hâşiye Geleneği ve Hâşiyetü Muhyiddîn Şeyhzâde ‘alâ Tefsîri’l-Kâdî el-Beydâvî Örneği. Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 2013.
• Menekşe, Ömer. Kemah Âlimleri (geçmişten günümüze). İstanbul: y.y., 1996.
• en-Nüveyhid, Âdil. Mu’cemü’l-müfessirîn min sadri’l-islâm hattâ’l-asrı’l-hâzır. Thk. Hasan Hâlid. 2 Cilt. Beyrut: Müessesetü Nuveyhaz es-Sakâfiyye li’t-Te’lif ve’t-Tercüme ve’n-Neşr, 1409.
• Öztürk, Mustafa. Osmanlı Tefsir Mirası. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2012.
• es-Selmî, Abdullah b. Uveykıl. “el-Mütûn ve’ş-şürûh ve’l-havâşî ve’t-takrîrât fi’t-te’llîfi’n-nahvî”. Dübey (Dübâyi) el-Ahmediyye Dergisi 4 (1999): 245-273.
• Sinanoğlu, Mustafa. “Şerh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38: 564-565. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Süreyya, Mehmed. Sicill-i Osmanî. 6 Cilt. İstanbul: Numune Matbaacılık, 1996.
• Şensoy, Sedat. “Ta‘likât”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39: 508-510. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• et-Taberî, İbn Cerîr. Câmi’u’l-beyân ’an te’v’îli âyi’l-Kurân. Thk. Abdullah b. Abdulmuhsin. 26 Cilt. Kahire: Dâru Hicr, 1422.
• Topuzoğlu, Tevfik. “Hâşiye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16: 419-422. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Uzun, Nihat. İslâm Tefsir Geleneğinde Muhalefet ve Eleştiri -Şihâbuddîn el-Hafâcî’nin el-Beydâvî’ye Eleştirileri-. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2016.
• Yıldırım, Selahattin. “Osmanlı Muhaddislerinden el-Kemâhî ve el-Muhayyâ Adlı Muvatta Şerhi”. Ekev Akademik Dergisi 8/20 (Yaz 2004): 197-220.
• ez-Zebîdî, Muhammed Murtezâ el-Hüseynî. “Şrh”. Tâcu’l-‘arûs min cevâhiri’l-kâmûs. Thk. Mustafa Hicâzî. Kuveyt: Müessesetü’l-Kuveyt, 1422.
• ez-Zehebî, Muhammed Hüseyin. et-Tefsîr ve’l-müfessirûn. 3 Cilt. Kahire: Mektebetü Vehbe, t.y.
• al-Zeidan, Abdullah. Osmanlı Muhaddisi Kemahlı Osman b. Yakub (ö. 1171/1757) ve el-Muhayyâ Adlı Muvatta’ Şerhi. Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, 2010.