HAÇLI SEFERLERİNİN KIRILMA NOKTALARINDAN NEHRU’L-KELB SAVAŞI: 1100

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: 20, 368 - 386, 28.07.2023

Nadir Karakuş

https://doi.org/10.17050/kafkasilahiyat.1247033

Öz

Haçlıların 1097-1099 yılları arasında Anadolu, Antakya ve Kudüs’te elde ettikleri başarılar, kendi azimlerinden daha çok Müslümanlar arasındaki çekişme ve kıskançlıklardan kaynaklanmıştır. 1100 yılında ise Suriye’de yeni gelişmeler olmuş, Haçlılara ölümcül bir darbe indirme imkânı doğmuştur. Antakya Haçlı Prinkepsi Norman Bohemond Dânişmend Türkleri tarafından başkentleri Niksar’da zindana atılmış ve Antakya başsız kalmıştı. Kudüs Kralı Godefroi de Bouillon’un da ölümü Haçlılar arasındaki krizi derinleştirmiş ve onları bir yok oluşa doğru sürüklemeye başlamıştır. Bu esnada abisinin ölüm haberini alarak Kudüs’e doğru yolculuğa başlayan Kont Baudouin için Dımaşk ve Humus Müslümanları sarp bir geçitte pusu kurmuşlardır. Her şey düşünülmesine rağmen, Dımaşk meliki Dukak’ın Beyrut’a doğru topraklarını genişletmeye çalışmasından rahatsız olan Trablus emiri, Haçlılara erzak ve istihbarî bilgi paylaşımında bulunarak Haçlılardan yana bir tavır sergilemiştir. Nehrü’l-Kelb olarak bilinen Beyrut-Saydâ arasındaki sarp geçitte kurulan pusuda elde edilen ilk başarılara rağmen Dımaşklılar daha sonra başarısız olmuştur. Böylece de Müslümanların eline geçen bir fırsat değerlendirilememiş, bir müddet sonra da Baudouin Kudüs Krallığı, Bohemond’un yeğeni Tancred de Antakya Prinkepsliği’ne geçerek Haçlıları büyük bir badireden kurtarmışlardır. Bu süreç te Müslümanlar arasında birlik ruhu olmadan Haçlıların mağlup edilemeyeceğini bir kez daha ortaya koymuştur.

Anahtar Kelimeler

İslâm Tarihi, Haçlı Seferleri, Dımaşk, Humus, Nehru’l-Kelb, Savaş, History of Islam, Crusades, Damascus, Hıms, Nehru, War

THE BATTLE OF NEHRU'L-KELB, A BREAKING POINT OF THE CRUSADES: 1100

Öz

The success of the Crusaders in Anatolia, Antakya and Jerusalem between the years 1097-1099 was due to the conflict and jealousy among the Muslims rather than their own determination. In 1100, new developments took place in Syria, and the Crusaders were given the opportunity to deal a fatal blow. Antioch Crusader Prince Norman Bohemond was imprisoned by the Danishmend Turks in their capital Niksar, and Antioch was left without a head. The death of the King of Jerusalem, Godefroi de Bouillon, also deepened the crisis among the Crusaders and began to drag them towards annihilation. In the meantime, the Muslims of Damascus and Hıms set up an ambush in a steep passage for Count Baudouin, who started his journey to Jerusalem after receiving the news of his brother's death. Despite everything being considered, the Emir of Tripoli, who was disturbed by Dukak, the ruler of Damascus, trying to expand his lands towards Beirut, displayed a stance on the side of the Crusaders by sharing supplies and intelligence information to the Crusaders. Despite the initial successes, the ambush set up on the steep pass between Beirut and Sayda, known as Nehrü'l-Kelb, later failed. Thus, an opportunity was not seized by the Muslims, and after a while, Baudouin's Kingdom of Jerusalem, Bohemond's nephew Tancred Prince Antioch, saved the Crusaders from a great disaster. In this process, he proved once again that the Crusaders could not be defeated without the spirit of unity among the Muslims.

Anahtar Kelimeler

İslâm Tarihi, Haçlı Seferleri, Dımaşk, Humus, Nehru’l-Kelb, Savaş, History of Islam, Crusades, Damascus, Hıms, Nehru, War

Kaynakça

• Albert of Aachen. Historia Ierosolimitane, History of the Journey to Jerusalem. çev. Susan B. Edgington. Farnham: Ashgate Publishing, 2013.
• Andressohn, John C. The Ancestry and Life of Godfrey of Bouillon. Bloomington: Indiana University Publications, 1947.
• Anna Komnena. Alexiad Malazgirt’in Sonrası. çev. Bilge Umar. İstanbul: İnkılap Kitabevi, 1996.
• Anonim. I. Ve II. Haçlı Seferleri Vekayinamesi. çev. Vedii İlmen. İstanbul: Yaba Yayınları, 2005.
• Azîmî. Azîmî Tarihi. çev. Ali Sevim. Ankara: TTK Yayınları, 2006.
• Bayur, Yusuf Hikmet. Hindistan Tarihi. Ankara: TTK Yayınları, 1940.
• Belâzurî. Ensâbu’l-Eşrâf. thk. Süheyl Zekkâr - Riyâd Ziriklî. Mısır: Dâru’l-Meârif, 1959.
• Belâzurî. Fütûhu’l-Büldân, Ülkelerin Fetihleri. çev. Mustafa Fayda. İstanbul: Siyer Yayınları, 2013.
• Blake, Ernest O. and Morris, Colin. “A Hermit goes to War: Peter the Hermit and the Origins of the First Crusade”. Studies in Church History 221(985), 79–107.
• Boyle, John A. “The Journey of Het’um I, King of Little Armenia, the Court of the Great Khan Mongke”. Central Asia Journal, 9 (1964), 181-353.
• Cahen, Claude. Haçlı Seferleri Zamanında Doğu ve Batı. çev. Mustafa Daş. İstanbul: Yeditepe Yayınevi, 2010.
• Cobb, Paul M. Müslümanların Gözüyle Haçlı Seferleri. çev. Ekin Duru. İstanbul: Say Yayınları, 2018.
• Coupe, Malcolm D. “Peter the Hermit, a Reassessment”. Nottingham Medieval Studies 31 (1987), 37-45.
• Demirkent, Işın. Urfa Haçlı Kontluğu Tarihi, 1098-1118. Ankara: TTK Yayınları, 1994.
• Ebû Şâme. er-Ravzateyn fî Ahbâri’d-Devleteyn en-Nûriyye ve’s-Salâhiyye. thk. İbrahim Zeybek. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1418/1997.
• Ebü’l-Fidâ. el-Muhtasar fî Ahbari’l-Beşer. Kahire: Matbaatu’l-Hüseyniyye el-Mısriyye, ts.
• Fulcherius Carnotensis. Fulcher of Chartres, A History of the Expedition to Jerusalem 1095-1127. çev. F. Rita Ryan. Konoxville: University of Tennessee Press, 1969.
• Gerdîzî. Zeynü’l-Ahbâr. nşr. Abdülhay Habîbî. Tahran: y.y., 1347..
• Gordolevski, V. Anadolu Selçuklu Devleti. çev. Azer Yaran. Ankara: Onur Yayınları, 1988.
• Grillo, Peter R. “Romans de croisade, histoires de famille: Recherches sur le personnage de Baudouin de Sebourg”. Romania 110 (1989), 383-395.
• Grousset, Rene. Bozkır İmparatorluğu, Atilla, Cengiz Han, Timur. çev. M. Reşat Uzmen. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 1980.
• Haig, T. W. “Hayber Geçidi”. İslam Ansiklopedisi. 5/1, 386-387. İstanbul: MEB Yayınları, 1993.
• Halife b. Hayyât. Târîhu Halife b. Hayyât. thk. Ekrem Ziya el-Ömerî. Beyrut: Dâru’l-Kalem, 1397.
• Hamîdullah, Muhammed. Hz. Peygamberin Savaşları ve Savaş Meydanları. çev. Salih Tuğ. İstanbul: Yağmur Yayınları, 1981.
• Hammer. The History of the Assassins. çev. Oswald Charles Wood. London: Nabu Press, 1835.
• Heyd, William. Yakın-Doğu Ticaret Tarihi. çev. E. Ziya Karal. Ankara: TTK Yayınları, 2000.
• Hiestand, Rudolf. “König Balduin und sein Tanzbar”. Archiv für Kulturgeschichte 70 (1988), 343-360.
• Holt, P. M. Haçlılar Çağı, 11. Yüzyıldan 1517’ye Yakındoğu. çev. Özden Arıkan. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1999.
• İbn Abdilber el-Kurtubî. el-İstîâb fî Ma’rifeti’l-Ashâb. thk. Ali Muhammed el-Becâvî. Beyrut: Dâru’l-Ceyl, 1412/1992.
• İbn Asâkir. Tarîhu Dımaşk. thk. Amr b. Ğarâme el-Amrî. Kahire: Dâru’l-Fikr, 1415/1995.
• İbn Hacer el-Askalânî. el-İsâbe fî Temyîzi’s-Sahâbe. thk. Âdil Ahmed. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415.
• İbn Haldun. Kitâbü’l-İber ve Dîvânu Mübtede’ ve’l-Haber fî Tarîhi’l-Arab ve’l-Berber ve Âsirihim min Zevi’ş-Şe’ni’l-Ekber. thk. Halil Şahâde. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1408/1985.
• İbn Hallikân. Vefeyâtü’l-A’yân ve Enbâu Ebnâi’z-Zaman. thk. İhsan Abbas. Beyrut: Dâru Sadr, 1900-1904.
• İbn Hişâm. es-Sîretu’n-Nebeviyye. thk., şrh: M. es-Sekkâ-İ. Ebyârî-A. Şelbî. Kahire: y.y. 1375/1955.
• İbn Kesîr. el-Bidâye ve’n-Nihâye. thk. Abdullah et-Türkî. b.y., Dâru Hicr, 1418/1997.
• İbn Sâ’d. et-Tabakâtü’l-Kübrâ. thk. Muhammed Abdülkadir Atâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1410/1990.
• İbn Şeddâd, İzzeddin. el-A’lâku’l-Hatîre fî Zikri Ümerâi’ş-Şâm ve’l-Cezîre. b.y., y.y., ts.
• İbn Tağrîberdî. en-Nücûmu’z-Zâhire fî Mülûk Mısr ve’l-Kahire. nşr. M. Hüseyin Şemseddin. Beyrut: Vezâretü’s-Sekâfe ve’l-İrşâd, 1992.
• İbn Vâsıl. Müferrücü’l-Kurûb fî Ahbâri Benî Eyyûb. thk. Cemâleddin eş-Şeyyâl vd. Kahire: el-Matbaatu’l-Emîriyye, 1377/1957.
• İbnü’l-Adîm. Buğyetü’t-Taleb fî Târîhi Haleb. thk. Süheyl Zekkâr. by: Dâru’l-Fikr, ts.
• İbnü’l-Adîm. Zübdetü’l-Haleb fî Târîhi Haleb. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1417/1996.
• İbnü’l-Cevzî. el-Muntazam fî Tarihi’l-Mülûk ve’l-Ümem. thk. Muhammed Abdülkadir Atâ-Mustafa Abdülkadir Atâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1412/1992.
• İbnü’l-Esîr. el-Kâmil fi’t-Tarih. thk. Ömer Abdüsselâm et-Tedmûrî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, 1417/1997.
• İbnü’l-Kalânisî. Şam Tarihine Zeyl, I. Ve II. Haçlı Seferleri Dönemi. çev. Onur Özatağ. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2015.
• Kalkaşendî. Subhu’l-A’şâ fî Sınaâti’l-İnşâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye, ts.
• Karakuş, Nadir. "Haçlı Seferlerinde Selçuklu Düşman Kardeşler: Rıdvan ve Dukak". İstem, 32 (2018), 259-277.
• Karakuş, Nadir. “Müslümanlara Esir Düşen Haçlı Soyluları”. Necmeddin Erbakan Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 45 (2018), 51-74.
• Karakuş, Nadir. “Trablus’ta Bir Emirlik Benû Ammâr”. İstem, 16/31 (2018) 69-85.
• Kitchen, Kenneth Anderson. Ramesside Inscriptions Translated and Annotated. Oxford: Blackwell Publishers, 1996.
• Kurat, Akdes Nimet. Rusya Tarihi, Başlangıçtan 1917’ye Kadar. Ankara: TTK Yayınları, 1987.
• Lane-Pool, Stanley. Saladin and the Fall of the Jerusalem. London: Independently Published, 1898.
• Maalouf, Amin. Arapların Gözüyle Haçlı Seferleri. çev. M. A. Kılıçbay. İstanbul: Telos Yayınları, 1977.
• Maalouf, Amin. Tanios Kayası. çev. Olcay Kunal. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2020.
• Madden, Thomas F. The Concise History the Crusades. New York: Rowman & Littlefield, 2014.
• Makrîzî. el-Mevâiz ve’l-İ’tibâr bi Zikri’l-Hitât-ı ve’l-Asâr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye, 1418.
• Makrîzî. es-Sülûk li Ma’rifeti Düveli’l-Mülûk. thk. Muhammed Abdülkadir Ata. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye, 1418/1997.
• Makrîzî. İttiazu’l-Hunefâ bi Ahbâri’l-Eimmeti’l-Fâtımiyyîn el-Hulefâ. thk. Cemâleddin eş-Şeyyâl. Kahire: el-Meclisü’l-A’lâ li Şuûni’l-İslâmiyye, ts.;
• Michaud, J. F. Haçlı Seferlerinin İlginç Olayları. çev. Güray Kırpık. Ankara: Lotus Yayınları, 2011.
• Murray, Alan V. “Daimbert of Pisa, the Domus Godefridi and the Accession of Baldwin I of Jerusalem”. From Clermont to Jerusalem: The Crusades and Crusader Societies, 1095–1500. 81-102. ed. A. V. Murray. Turnhout: Brepols, 1998.
• Murray, Alan V. “The Title of Godfrey of Bouillon as Ruler of Jerusalem”. Collegium Medievale 3 (1990), 163-178.
• Müneccimbaşı. Câmiu’d-Düvel, Selçuklular Tarihi. çev. Ali Öngül. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2017.
• Nevbahtî, Hasan b. Mûsâ. Kitâbü Fıraki’ş-Şîa. nşr. H. Ritter. İstanbul: Matbaatü'devle li Cemiiyeti'l-Müsteşrikîn, 1931.
• Nicolle, David. Birinci Haçlı Seferi 1096-99. çev. L. Ece Sakar. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2014.
• Nicolle, David. Crusader Castles in the Holy Land 1097-1192 . Oxford: Osprey Publishing, 2004.
• Nüveyrî. Nihâyetü’l-Ereb fî Fünûni’l-Edeb. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Vesâik, 1423.
• Oldenbrough, Zoe. The Crusades. çev. Anne Carter. New York: Pantheon Books, 1966.
• Oppenheim, A. L. “Nebuchadrezzar”. The Interpreter’s Dictionary of the Bible. 3/529-530. New York: Nashville 1962.
• Orth, Peter. “Papst Urbans II. Kreuzzugsrede in Clermont bei lateinischen Schriftstellern des 15. und 16.
• Jahrhunderts”. Jerusalem im Hoch- und Spätmittelalter: Vorstellungen und Vergegenwärtigungen, Konflikte und Konfliktregelung. 367-405. ed. Dieter Bauer, Klaus Herbers, and Nikolas Jaspert. Frankfurt am Main: Campus, 2001.
• Ögel, Bahaeddin. İslâmiyetten Önce Türk Kültür Tarihi. Ankara: TTK Yayınları, 1984.
• Paine, Mike. Haçlı Seferleri. çev. Cumhur Atay. İstanbul: Kalkedon Yayınları, 2011.
• Palaz Erdemir, Hatice. “The Nature of Turko-Byzantine Relations in the Sixth Century AD”. TTK Belleten, 68/252 (2004), 423-430.
• Raymondus Aguilers. Historia Francorum Qui Ceperunt Iherusalem, Haçlılar Kudüs’te, Bir Papazın Gözünden İlk Haçlı Seferi. çev. Süleyman Genç. İstanbul: Yeditepe Yayınevi, 2019.
• Reşîdüddin. Tarih-i Gâzân Hân. çev. Fuat Abdülmutî es-Sayyâd. Kahire: Dâru’s- Sikâfe li’n- Neşr,2000.
• Rice, Geoffrey. “A Note on the Battle of Antioch, 28 June 1098. Bohemond as Tactical Innovator”. Parergon 25 (1979), 3-8.
• Riley Smith, Jonathan. The Crusades, A History. New York: Oxford University Press, 1995.
• Runciman, Steven. Haçlı Seferleri Tarihi. çev. Fikret Işıltan. Ankara: TTK Basımevi, 1986.
• Saleh Muhammedoğlu Aliev. “Derbend”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 9/164-166. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Sıbt İbnü’l-Acemî. Kunûzü’z-Zeheb fî Târîh-i Haleb. Halep: Dâru’l-Kalem, 1417.
• Sıbt İbnü’l-Cevzî. Mir’âtü’z-Zamân fî Tevârîhi’l-A’yân. thk. Muhammed Berekât vd. Dımaşk: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 2013.
• Sıbt İbnü’l-Cevzî. Mir’âtü’z-Zamân fî Tevârîhi’l-A’yân. thk. Muhammed Berekât vd. Dımaşk: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 2013.
• Smith, R. E. “The Army Reforms of Septimius Severus”. Historia 21 (1972), 481-500.
• Somerville, Robert. “The Council of Clermont and the First Crusade”. Studia Gratiana 20 (1976), 325-337.
• Süryani Mikhail. Süryânî Patrik Mihail’in Vakayinâmesi. çev. Hrant D. Andreasyan. Ankara: TTK Kütüphanesi Tercümeler Kısmı, 1944.
• Şankıtî. Haçlı Savaşlarının Etkisi Altında Sünnî-Şiî İlişkileri. çev. İdris Çakmak. İstanbul: Mana Yayınları, 2016.
• Taberî. Târîhu’l-Ümem ve’l-Mülûk (Târîhu’t-Taberî). Beyrut: Dâru’t-Turâs 1387.
• Tate, George. Haçlı Seferleri Zamanında Doğu. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2015.
• Asbridge, Thomas. Haçlı Seferleri, çev. Ekin Duru. İstanbul: Say Yayınları, 2014.
• Urfalı Mateos. Urfalı Mateos Vekayi-nâmesî (952-1136) ve Papaz Grîgor’un Zeyli (1136-1162). çev. Hrant D. Andreasyan. Ankara: TTK Basımevi, 2000.
• Üsâme b. Münkız. Kitâbü’l-İ’tibâr. çev. Yusuf Ziya Cömert. İstanbul: Kitabevi, 2012.
• Vahram. Wahram’s Chronicle of the Armenian Kingdom in Cilicia, During the time of the Crusades. çev. Charles Fried Neumann. London: J. L. Cox Ltd. 1831.
• Vâkıdî. el-Meğâzî. thk. Marsden Jones. Beyrut: Dâru’l-A’lemî, 1409/1989.
• William of Malmesbury. Chronicle Kings of England. çev. J. A. Giles. London: H. G. Bohn, 1847.
• William of Tyre. A History of Deeds Done Beyond the Sea. çev. Emily Atwater Babcock-A. C. Krey. New York: Colombia Universty Press, 1943.
• Yâkût el-Hemevî. Mu’cemü’l-Büldân. thk. Ferîd Abdülazîz el-Cündî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1410/1990. Yewdale, Ralph B. Bohemond I, Prince of Antioch. Princeton, NJ, 1924.
• Yunînî, Kutbüddin. Zeylü Mir’âti’z-Zamân. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-İslâmî, 1992.
• Zehebî. Siyeru A’lâmi’n-Nübelâ. thk. Şuayb el-Arnaûd. b.y., Müessesetü’r-Risâle, 1405/1985.