Penalty of Deprivation of Rights on the Axis of Islamic Law and Modern Law

Yıl 2025, Cilt: 10 Sayı: 20, 169 - 184, 05.12.2025

Suat Erdoğan

Öz

This study deals with the deprivation of rights penalty, which can be an alternative to sanctions that restrict freedom and is encountered in different forms in almost every legal system. It is seen that the studies conducted on the deprivation of rights penalty in the field of Islamic law are limited to certain crimes in a narrower framework. In the article, the subject is addressed more comprehensively in terms of Islamic criminal law in general, is examined comparatively with the contemporary understanding of law, and the possibility of it being a foreseeable, alternative sanction for various crimes today is discussed. The fact that there are many examples on the subject in the Quran, which is the first and fundamental source of Islamic law, and also that the deprivation of rights penalty is prescribed for various crimes in Islamic criminal law, reveals the importance of the subject. When considered in terms of its impact on many legal systems throughout history, it is anticipated that addressing and examining the subject in terms of Islamic law in general will contribute to the field. In addition, it is assumed that deprivation of rights, which takes place under different names and forms in today’s legal legislation, can be an important alternative to punishments that restrict freedom.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law , Quran , Crime , Punishment , Deprivation

Etik Beyan

This article was prepared in accordance with scientific and ethical principles.

İslam Hukuku ve Modern Hukuk Ekseninde Hak Yoksunluğu Cezası

Öz

Bu çalışma hürriyeti bağlayıcı yaptırımlara alternatif olabilecek, hemen her hukuk sisteminde farklı şekillerde rastlanan hak yoksunluğu cezasını konu edinmektedir. İslam hukukunda alanında hak yoksunluğu cezası hakkında yapılan çalışmaların daha dar çerçevede belli suçlar ile sınırlı kaldığı görülmektedir. Makalede konu İslam ceza hukukunun geneli üzerinden daha kapsamlı olarak ele alınmakta, muasır dönem hukuk anlayışı ile mukayeseli olarak incelenmekte ve günümüzdeki çeşitli suçlar için öngörülebilir, alternatif bir yaptırım olmasının imkânı tartışılmaktadır. İslam hukukunun ilk ve temel kaynağı olan Kur’an’da, konu hakkında çok sayıda örneğin bulunması, ayrıca İslam ceza hukukunda çeşitli suçlar için hak yoksunluğu cezası öngörülmesi, konunun önemini ortaya koymaktadır. Tarihî süreç içerisinde birçok hukuk sistemine tesir etmesi açısından bakıldığında, İslam hukuku geneli üzerinden konunun ele alınıp incelenmesinin alana katkı sağlayacağı öngörülmektedir. Ayrıca günümüz hukuk mevzuatında farklı isim ve şekillerde yer alan hak yoksunluğunun, hürriyeti bağlayıcı cezalara önemli bir alternatif olabileceği varsayılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku , Kur’an , Suç , Ceza , Mahrumiyet

Etik Beyan

Bu makalenin hazırlanma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyulmuştur.

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel. el-Müsned. 4 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 1995.
• Akgündüz, Ahmet. Türk Hukuk Tarihi. İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayınları, 1995.
• Akgündüz, Said Nuri. Tanzimat Dönemi Osmanlı Ceza Hukuku Uygulaması. İstanbul: Rağbet, 2017.
• Aktan, Hamza. “Miras”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 143-145. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Altuntaş, Halil-Şahin, Muzaffer. Kur’an’ı Kerim Meâli. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2012.
• Âmir, Abdulazîz Musa. et-Ta‘zîr fi’ş-şerîati’l-İslamiyye. Kahire: Dârü’l-Fikri’l-Arabî, 4. Basım, 1969.
• Ayaklı, Muhammed Halil. “İslam Hukukunda Suç ve Ceza Kavramları”. Kırıkkale Hukuk Mecmuası 2/2 (2022), 487-525.
• Aydın, M. Akif. Türk Hukuk Tarihi. İstanbul: Beta, 2017.
• Aydın, Mehmet Akif. “Ceza”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 7/478-482. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Başoğlu, Tuncay. “Ta‘zîr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 40/198-202. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Bebek, Adil. “Ceza”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 7/469-470. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Bilmen, Ömer Nasûhî. Hukûk-ı İslamiyye ve Istılâhât-ı Fıkhiyye Kâmusu. 8 Cilt. İstanbul, Bilmen Yayınevi., ts.
• Buhâri, Abdulaziz. Keşfü’l-esrâr an Usûl-i Fahri’l-İslam Pezdevî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Dağcı, Şamil. “Kısas”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 25/488-494. İstanbul: TDV Yayınları, 2022.
• Dönmez, İbrahim Kâfi. “İslam Hukukunda Müctehidin Nasslar Karşısındaki Durumu ile Modern Hukuklarda Hâkimin Kanun Karşısındaki Durumu Arasında Bir Mukayese”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4 (1986), 23-51.
• Dönmezer, Sulhi-Erman, Sahir. Nazari ve Tatbiki Ceza Hukuku. 2 Cilt. İstanbul: Der Yayınları, 2016.
• Düstur. Birinci Tertip. Cilt 1. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1872.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eş‘as es-Sicistânî. es-Sünen. 5 Cilt. Beyrut: Dâr-ı-İbn Hazm, 1418.
• Erdoğan, Suat. “İslam Hukukunda Mûrisini Öldüren Kişinin Mirasçılığı”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 11/56 (2018), 977-982.
• Erdoğan, Suat. “Kamu Hukuku-Özel Hukuk Ayrımı ve İslami Cezalar”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 58/1 (2017), 185-203. https://doi.org/10.1501/Ilhfak_0000001465
• Erturhan, Sabri. “Edebî Bir Hak Mahrûmiyeti: Kâzifin Şahitliğinin Reddi”. Ağrı İslami İlimler Dergisi 2 (2018), 1-16.
• Esen, Hüseyin. “Zina”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 44/440-444. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. el-Mustasfâ min ilmi’l-usûl. thk. Hamza b. Zuheyr Hâfız. 4 Cilt. Medine, ts.
• Görgülü, Faruk. Sa’lebi Tefsiri’nden Nur Suresi’nin Tahkik ve Tahlili. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1995.
• Gözübenli, Beşir. “İslam Aile Hukukunda ‘İhsan’ Kavramı Hakkında Bazı Mülahazalar”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 11 (2008), 11-38.
• İbn Âşûr, Muhammed Tâhir. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. Tunus, 1984.
• İbn Haldun. Mukaddime. Beyrut: Dâru’l-kalem, 4. Basım, 1981.
• İbn Kudâme, Muvaffakuddin. el-Muğnî. 15 Cilt. Riyad: Dâru’l-Âlemi’l-Kütüb, ts.
• İbn Mâce. es-Sünen. thk. Muhammed Nâsuriddîn el-Elbânî. 3 Cilt. Riyâd: Mektebetü’l-Meârif, 1997.
• İbn Rüşd, el-Hâfid. Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’l-muktesid. b.y.: Dâru’l-Mârife, ts.
• İbn Teymiyye, Takıyyüddin. Siyâsetü’ş-şeriyye fî ıslâhı’r-râ‘î ve’r-raiyye. Beyrut: Dâru’l-Âfâki’l-Cedîde, 1983.
• İçel, Kayıhan-Donay, Süheyl. Karşılaştırmalı ve Uygulamalı Ceza Hukuku Genel Kısım. İstanbul: Beta, 5. Basım, 2006.
• Karagöz, İsmail. “Nûr Sûresinin Üçüncü Âyeti Bağlamında Çok Anlamlı Kelimelerin Âyetin Anlamına ve İçerdiği Hükme Etkisi”. Diyanet İlmi Dergi 58/1 (2022), 13-32.
• Kâsânî. Bedâ’i‘u’s-sanâ’i‘ fî tertîbi’ş-şerâ’i‘. thk. eş-Şeyh Adil Ali Ahmed Abdulmevcûd. 10 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1424.
• Koca, Ferhat. İslam Hukuk Metdolojisinde Tahsis (Daraltıcı Yorum). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1996.
• Koşum, Adnan. “İslam Hukukunda Ölüm Cezası”. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5 (1998), 113-147.
• Köse, Rüştü. Nûr Sûresinin İkinci ve Üçüncü Âyetlerinin ve İlgili Rivâyetlerinin Tahlil ve Değerlendirilmesi. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2002.
• Kurtubî, Muhammed b. Ahmed. el-Câmiu li-Ahkâmi’l-Kur’an. thk. Abdullah b. Abdu’l-Hasen et-Türkî. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 2006.
• Mâlik b. Enes. el-Muvatta’. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslamî, 1997.
• Mâverdî. Ahkâmu’s-sultaniyye. thk. Ahmed Mubârek el-Bağdâdî. Kuveyt: Mektebet-i Dâr-ı İbn Kuteybe, 1409.
• Mergînânî, Burhâneddîn. el-Hidâye fî şerhi Bidâyeti’l-mübtedî. thk. Ahmed Câd. 4 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hadîs, ts.
• Mevsılî, Abdullah b. Mahmûd. el-İhtiyâr li-taʿlîli’l-Muhtâr. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Nesâî. es-Sünen. thk. Râid b. Sabri. Riyâd: Dârul-Hadâra, 2015.
• Önder, Ayhan. Ceza Hukuku Dersleri. İstanbul: Filiz Kitabevi, 1992.
• Serahsî, Şemsü’l-eimme. el-Mebsût. 31 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Mârife, ts.
• Soyaslan, Doğan. Ceza Hukuku Genel Hükümler. Ankara: Yetkin Yayınları, 4. Basım, 2012.
• Süleymanoğlu, Muhammed Faysal. Medeni Haklardan Mahrûmiyet Cezası. Karabük Üniversitesi, 2020.
• Şâfiî. el-Ümm. thk. Rifat Fevzi Abdulmuttalib. 11 Cilt. Dâru’l-Vefâ, 2001.
• Şâfiî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İdrîs. Ahkâmu’l-Kur’an. thk. Abdu’l-Gani Abdu’l-Hâlık. 2 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hâncî, 1994.
• Şîrâzî, Ebû İshak İbrahim b. Ali. el-Mühezzeb fî fıkhi’l-İmâm eş-Şafiî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1995.
• Şirbînî, Hatîb. Muğni’l-muhtâc ilâ mağrifeti meâni’l-elfâzi’l-Minhâc. 4 Cilt. Dârü’l-Marife, 1418.
• Tenûhî, Sahnûn et-, b Saîd. el-Müdevvenetü’l-kübrâ. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1994.
• Toroslu, Nevzat. Ceza Hukuku Genel Kısım. Ankara: Savaş Yayınevi, 2012.
• Udeh, Abdulkadir. et-Teşrî‘u’l-cinâiyyi’l-İslamî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kâtibi’l-İslamî, ts.
• Yaran, Rahmi. “Kefâret”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 25/179-182. Ankara: TDV Yayınları, 2022.
• Yiğit, İsmail. “Sebe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 36/241-243. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Zehre, Muhammed Ebu. el-Cerîme ve’l-ukûbe fi’l-fıkhi’l-İslamî: el-Ukûbe. Kahire: Dâru’l-fikri’l-Arabî, ts.
• Zemahşerî. el-Keşşâf. thk. Adil Ahmed Abdu’l-Mevcud, Ali Muhammed Muavvad. 6 Cilt. Riyâd: Mektebetü’l-Abikan, 1998.
• Zuhaylî, Vehbe. el-Fıkhu’l-İslamî ve edilletühû. 8 Cilt. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1985.
• Zuhaylî, Vehbe. Tefsîrü’l-münîr. 17 Cilt. Dımaşk: Dâru’l-fikr, 2009.
• www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/5.3.765.pdf. 765 Sayılı Türk Ceza Kanunu md. 20. Erişim, 7 Eylül, 2024.
• www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.3.1632-20120522.pdf. Erişim, 7. Eylül, 2024.
• www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=4721&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5. Erişim, 7 Eylül, 2024.
• www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=8182&MevzuatTur=7&MevzuatTertip=5. Erişim, 7.Eylül, 2024.
• www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=16358&MevzuatTur=7&MevzuatTertip=5. Erişim, 7 Eylül, 2024.
• www.trthaber.com/haber/gundem/hastaneden-randevu-alip-gitmeyenlere-yeni-tedbirler-geliyor-851326.html. Erişim, 7.Eylül, 2024.