Şair İsmâil’in Hz. Ali’ye Ait Yüz Söz Tercümesi

Yıl 2020, Cilt: 5 Sayı: 9, 16 - 57, 30.06.2020

Adem Ceyhan

Öz

Hz. Ali’ye nisbet edilen güzel sözler arasından ünlü Arap âlimi Câhız’ın (ö. 869) seçerek bir araya getirdiği Mie Kelime, Arap, Fars ve Türk gibi Müslüman milletlerin tarihinde alâkayla karşılanmış; yüzyıllar boyu defalarca çevrilmiş yahut zaman zaman şerh edilmiştir. Harizmşahlar zamanının meşhur edibi Reşîdüddin Vatvat’ın (ö. 1182) “Matlûbu Külli Tâlib…” adlı Arapça, Farsça tercüme ve şerhi, Türk şair ve yazarların aynı konudaki eserlerinin çoğu üzerinde tesirli olmuş bir metindir.
Türk Edebiyatı tarihinde Sad-Kelime-i Hazret-i Ali (Hz. Ali’nin Yüz Sözü) tercüme yahut şerhlerinin birtakımı hüviyetleri belirsiz, bir kısmı ise Edâyî, Kastamonulu Mustafa bin Mehmed, Hocazâde Abdülaziz Efendi, Gubârî gibi isim veya mahlasları belli edebî şahsiyetler tarafından meydana getirilmiştir.
Hangi asır şairlerinden olduğu, eldeki eserlerinden anlaşılamayan İsmâil de Sad-Kelime-i Hazret-i Ali’yi Türkçeye nazmen çeviren edebî şahsiyetlerden biridir. Mütercim, bu eserinde tevhid, münacat, na’t, sebeb-i te’lif-i kitab gibi bahislere yer vermeksizin Hz. Ali’ye ait her bir Arapça sözü birer kıt’ayla tercüme etmiştir. Onun çevirdiği Sad Kelime, Hz. Ali vecizeleri arasından Câhız’ın seçtiği yüz sözdür. Karşılaştırma sonucunda anlaşıldığına göre, mütercim İsmâil, Reşîdüddin Vatvat’ın adı geçen eserinden geniş ölçüde faydalanmıştır.
Bu çalışmada, hayatına dair malûmat bulunamayan şair İsmâil’in tesbit edilebilen eserleri hakkında bilgi verilmiş; son olarak Sad Kelime Tercümesi Latin harflerine ve günümüz Türkçesine aktarılarak okuyucuların mütalâasına arz edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Hz. Ali, Câhız, Reşüdiddin Vatvat, Sad Kelime, İsmail, Tercüme

Translation Of One Hundred Words By Hz. Ali Of The Poet Ismail

Öz

The One Hundred Word, which was chosen by the famous Arab scholar Câhız (d. 869) among the beautiful words attributed to Hz. Ali, was welcomed in the history of Muslim nations such as Arab, Persian and Turkish; It has been translated many times over the centuries or annotated from time to time. The Arabic and Persian translation and interpretation of "Matlûbu Külli Tâlib" of Reşîdüddin Vatvat (d. 1182), the famous of the time of the Harisms, was an effect on most of the works of Turkish poets and writers. In the history of Turkish Literature, some of the translations or interpretations of One Hundred-Word of Hazrat Ali (The Word of Hazrat Ali) are uncertain some of them were created by literary personalities such as Edâyî, Kastamonulu Mustafa bin Mehmed, Hocazâde Abdülazîz Efendi, Gubârî. İsmâil, who could not be understood from his works, which is one of his poets, is one of the literary figures who translated Hundred-Word of Hazret-i Ali into Turkish. Translator in this work; he translated every Arabic word belonging to Hz. Ali with a verse without including any bets such as tawhid, munacat, na't, sebeb-i telif-i kitab.
The One Hundred Words he translated is the one chosen by Câhız from Hz. Ali's meanings. As it is understood as a result of comparison, the translator İsmâil has benefited extensively from the mentioned work of Reşîdüddin Vatvat. In this study, information is given about the works of poet İsmâil, whose life cannot be found. Finally, the Hundred Sad Vocabulary Translation was translated into Latin letters and today's Turkish and presented to the readers' opinion.
Keywords: Hz. Ali, câhız, Reşîdüddin Vatvat, One Hundred Word, İsmâil, translation.

Anahtar Kelimeler

Ali, Cahız, one hundred Word

Kaynakça

• Alî b. Ebî Tâlib Kerremallahu vecheh ve radiya’llahu anh’a nispet edilen Divanı, çev. Nevzat H. Yanık, İstanbul 2014.
• Ali Emîrî, Tezkire-i Şuarâ-i Âmid, Dersaâdet 1328.
• Ateş, Ahmed, “Raşîd Al-Dîn Vatvat’ın Eserlerinin Bâzı Yazma Nüshaları”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, Eylül 1959, c. 10, sayı: 14, s. 1-24.
• Ateş, Ahmed, İstanbul Kütüphanelerinde Farsça Manzum Eserler, İstanbul 1968.
• Bücük, Tahsin, İsmail Malati’nin Destan-ı İsmail Adlı Eseri- Transkripsiyonlu Metin- Dil Bilgisi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Konya 2013.
• Ceyhan, Âdem, “Eski Bir Vecizeler Kitabı: Edâyî’nin Sad-Kelime-i Alî Tercümesi”, Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2005/1 Bahar Sayısı, s. 15-46.
• Ceyhan, Âdem, Fatih Koyuncu, “Dört Halifeye Dair Menkıbeler ve Râfizî’ye Nasihatler: Menkabet-i Çehâr-Yâr-i Kibâr”, Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Haziran 2017, Cilt: 41, Sayı 1, s. 1-43.
• Ceyhan, Âdem, Halil Çeçen, “Diyarbekirli Bir Hattat, Müderris ve Nakîbü’l- eşrâf: Seyid Kāsım Gubârî ve Hz. Ali’den Yüz Söz Tercümesi”, Uluslararası Diyarbakır Sempozyumu 02-05 Kasım 2016, Diyarbakır 2017, c. 2, s. 819-849.
• Ceyhan, Âdem, Hasan Cankurt, “Vardarlı Bir Hocadan Dostlara Armağan: Hz. Ali’nin Yüz Sözünün Şerhi: Tuhfetü’l-ihvân”, Uluslararası Balkanlarda Türk Varlığı Sempozyumu Bildirileri, (10-12 Mayıs 2012), haz. Ünal Şenel, Manisa 2012, c. 1, s. 279-311.
• Ceyhan, Âdem, “Şirvanlı Hatiboğlu Habîbullâh’ın Hz. Ali’den Yüz Söz Tercümesi”, Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Eylül 2015, c. 13, Sayı 3, s. 323-354.
• Ceyhan, Âdem, Türk Edebiyatında Hazret-i Ali Vecizeleri, Öncü Kitap, Ankara 2006.
• Ceyhan, Âdem, “17. Asırda Yaşamış Aksaraylı Bir Âlim, Şair ve Yazar: Dânişî Şa‘bân bin Mustafa’nın Hayatı, Eserleri ve Hz. Ali’den Yüz Tercümesi”, Türkiyat Mecmuası, 2017, c.27/1, s. 65- 99.
• Ceyhan, Âdem, “Vardarlı Abdülhâdî’nin Hz. Ali’ye Ait Yüz Söz Üzerine Şerhi Tuhfetü’l-ihvân’ın Günümüz Türkçesine Çevirisi”, Yeni Türkiye, Mart- Haziran 2015, Sayı 67, Rumeli-Balkanlar Özel Sayısı- II, s. 2461-2481.
• İnehân-zâde Mehmet Nâil, Tuhfe-i Nâili, Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri, I-II, 1949. (Tıpkıbasım).
• İsmail Hakkî Bursevî, Divan, haz. Murat Yurtsever, Bursa 2000.
• Kâtib Çelebi, Keşfü’z-zunûn ‘an esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn, (nşr. Kilisli Muallim Rifat- Şerefeddin Yaltkaya) I-II, İstanbul 1360-62/1941-43.
• Kayaokay, İlyas. Klasik Türk Şiirinde Nefs, İstanbul: H Yayınları, 2017
• Kitâbu Sad-Kelime el-Müsemmâ bi Matlûbu Külli Tâlib, Süleymaniye Ktp. Mikrofilm Arşivi nr. 3273, vr. 103a-112b.
• Reşîdüddin Vatvat, Hazret-i Ali’nin Yüz Sözü Gül-i Sad-Berg, çev. Hocazâde Abdülaziz Efendi, haz. Âdem Ceyhan, Buhara yayını, İstanbul 2008.
• Reşîd-i Vatvat, Matlûbü Külli Tâlib min Kelâmi Emîri’l-mü’minîn ‘Alî bin Ebî Tâlib, haz. Mîr Celâleddîn-i Huseynî Urumavî Muhaddis, Kum 1382/1963.
• Sad-Kelimât-ı Çehâr-Yâr-i Güzîn, Konya Mevlana Müzesi Ktp. nr. 650.
• Yazıcı, Mehmet Yunus, Azîz Mahmûd Urmevî ve Tezkire-i Hazret-i Baba Adlı Eseri, Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek lisans tezi, Manisa 2014.
• Yeni Tarama Sözlüğü, (Düzenleyen: Cem Dilçin), TDK yayını, Ankara 1983.