İlmî ve İçtimâî Şahsiyetiyle Son Dönem Osmanlı Müderrislerinden Vildan Faik Bey

Yıl 2020, Cilt: 5 Sayı: 10, 472 - 496, 23.12.2020

Mustafa Murat Batman

Öz

Debreli Vildan Faik Bey, (1853-1925) Osmanlının siyasi, kültürel ve ilmî açıdan devrim niteliğinde değişim ve hareketlenmelerin olduğu bir döneminde yaşamış ilim adamlarından biridir. Müellif, gerek ilmî şahsiyeti gerekse içtimâî yönüyle yıkılmaya yüz tutmuş 600 yıllık bir devletin son dönemlerinde önemli görevler üstlenmiştir. Özellikle üst düzey medreselerdeki görevi ve padişah huzurunda yapılan tefsir sohbetlerinin adı olan huzur derslerindeki vazifeleri, kendisinin ilmiye teşkilatındaki değerine dair öne çıkan örneklerdendir. Bu araştırma, eğitim hayatını ailesiyle birlikte göç etmek zorunda kaldığı İstanbul’da tamamlayan müellifin ilmî ve içtimâî şahsiyetini ortaya koymayı amaçlamaktadır. Bu bağlamda müellifin eğitim hayatı mercek altına alınırken sadece bilgi paylaşımıyla yetinilmemekte, ayrıca İslam medeniyetinin yüzlerce yıllık geleneğinden tevarüs edilen dönemin klasik medrese bünyesindeki eğitim anlayışı da dikkate alınmaktadır. Benzer yaklaşım Vildan Faik Bey’in ilmî şahsiyeti incelenirken de benimsenmiştir. Bu kapsamda müellifin medrese bünyesinde yerine getirdiği vazifeler, Osmanlı’nın modern dönem ilmiye teşkilatı açısından incelenmektedir. Dolayısıyla medeniyet tarihinde kalıcı bir iz bırakan Osmanlı imparatorluğunun ilmiye teşkilatı da müellif özelinde değerlendirilmektedir. Vildan Faik Bey’in ilmî şahsiyetinin yanı sıra siyasi ve sosyal yönü de ele alınmaktadır. Bu kapsamda üstlendiği içtimâî görevler ve devlette yaşanan siyasi dönüm noktalarındaki konumu mercek altına alınmaktadır. Özellikle ilmiye teşkilatında yaşanan bürokratik değişiklerden etkilenmesi farklı açılardan değerlendirilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Medrese, İlmiye Teşkilatı, Vildan Faik

Vildan Faik Bey, One of the Ottoman Mudarris of the Last Period with His Scientific and Social Personality

Öz

Debreli Vildan Faik Bey (1853-1925) was one of the scientists who lived during a period of revolutionary changes and movements in the political, cultural and scientific aspects of the Ottoman Empire. He undertook important tasks in the last periods of a 600-year-old state that was facing destruction both in terms of its scientific personality and in terms of his social features. Especially his duties in high-level madrasas and in Huzur Dersleri (lessons in the presence of sultan), which are the name of Tafsir conversations, are prominent examples of his value in the organization of science. This research aims to reveal the scientific and social personality of the author, who completed his educational life in Istanbul, where he was forced to emigrate with his family. In this context, it is taken into account of that the educational life of the author is not only satisfied with the exchange of information, but also the understanding of education within the classical Madrasa of the period, which was tevarus from the hundreds of years of tradition of Islamic civilization. A similar approach was adopted when examining the scientific personality of Vildan Faik Bey. In this context, the duties performed by the Vildan Faik Bey within the madrasa are examined from the point of view of the modern Ilmiye Organization of the Ottoman Empire. Therefore, the Ilmiye Organization of the Ottoman Empire, which left a permanent mark on the history of civilization, is also evaluated in the life of Vildan Faik Bey. Vildan Faik Bey's scientific personality as well as his political and social aspect are discussed. In this context, the social duties he undertook and his position at the political turning points in the state are examined closer. In particular, the impact of bureaucratic changes in the Ilmiye Organization is evaluated from different points of view.

Anahtar Kelimeler

Ottoman, İlmiye Organization, Madrasa, Vildan Faik

Kaynakça

• Albayrak, Sadık. Son Devir Osmanlı Ulaması, 5 Cilt, İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi, 1981.
• Altınay, Ahmet Refik, İlmiyye Salnâmesi, İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1916.
• Batman, Mustafa Murat, Osmanlı Modern Dönem Tefsir Usûlü Örneği: Debreli Vildan Faik Bey (1853-1925) Ve El-Multeḳaṭ Fî Usûli’t-Tefsîr Adlı Eseri, Ankara, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Cündioğlu, Dücane, Sözlü Kültürden Yazılı Kültüre Anlamın Tarihi, İstanbul: Kapı Yayınları. 2012.
• Debreli, Vildan Faik, el-Multeḳaṭ fî usûli’t-Tefsîr, İstanbul: Hacı Selim Ağa Kütüphanesi, Hüdâi Efendi, 126.
• Debreli, Vildan Faik, Tercüme ve İzahlı Ahvâlü’n-Nebî, İstanbul: Hacı Selim Ağa Kütüphanesi, Hüdai Efendi Bölümü, 628.
• Debreli, Vildan Faik, el-Mevâzînu’l-Hisân, İstanbul: Matbaa-i Hayriye, 1911.
• Güldöşüren, Arzu, “Arnavutluk’tan İstanbul’a Bir Âlim Portresi: Debreli Vildan Faik Efendi”, MÜİFD, 48, (Haziran 2015).
• Güldöşüren, Arzu, “Bilinmeyen Bir Medrese Islahatı Metni ve Değerlendirilmesi”, Dîvân Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi, 16/31, (2011/2).
• Güldöşüren, Arzu, “Vildan Fâik Efendi” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, XLIII/108-110, Ankara: TDV Yayınları, 2013.
• İnalcık, Halil, Kısa Türkiye Tarihi, İstanbul: Timaş Yayınları, 2012.
• İnalcık, Halil, Tanzimat - Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu, İstanbul: İş Bankası Yayınları, 2011.
• İpşirli, Mehmet, “Medrese” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, XXVIII/ 328-330, İstanbul: TDV Yayınları, 2003.
• İpşirli, Mehmet, “Huzur Dersleri”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, XVIII/ 441-444, İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• İşlet, Sönmez Banu, II. Meşrutiyette Arnavutluk Muhalefeti, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2007.
• İzgi, Cevat, Osmanlı Medreselerinde İlim, 2 Cilt, İstanbul: İz Yayınları, 1997.
• Koç, Mehmet Akif (ed.), Tefsir El Kitabı, Ankara: Grafiker Yayınları, 2014,.
• Mardin, Ebul’ulâ, Huzur Dersleri, 4 Cilt, İstanbul: İstanbul Hukuk Fakültesi Yayınları, 1951.
• Ortaylı, İlber, İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, İstanbul: Timaş Yayınları, 1983.
• Ölmez, Adem, “II. Meşrutiyet Devrinde Osmanlı Medreselerinde Reform Çabaları ve Merkezileşme”, Vakıflar Dergisi, 41, (2014), 127-140.
• Örenç, Ali Fuat, “Mutasarrıf ”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, XXXI/ 378-380, İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Özel, Mustafa- Debreli Vildan Faik “Nahl∕16 Sûresinin 90. Ayetinin Tefsiri”, C.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, 10/2, (Aralık 2006), 135-147.
• Özel, Mustafa, “Debreli Vildan Faik ve el-Multeḳaṭ fî Usûli’t- Tefsir”, İslâmiyât 2/4, (Ekim 1999), 223-226.
• Öztuna, Yılmaz, Osmanlıya Veda, İstanbul: Yakın Plan Yayınları, , 2013.
• Öztürk, Cemil, “Osmanlılılar-Eğitim Kurumları”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, XXXIII/ 565-568, Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Öztürk, Mustafa, Osmanlı Tefsir Mirası, Ankara, Ankara Okulu Yayınları, 2015.
• Pakalın, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, 3 Cilt, İstanbul: MEB, 1971.
• Sapanca, Cüneyt, Osmanlılarda Tefsir Usulü Çalışmaları, İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2007.
• Sula, Murat, “Debreli Vildan Faik ve Teshilu’n-Nahv’i”, Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 29, 123-174.
• Uşaklıgil, Halit Ziya, Saray ve Ötesi, İstanbul: Hilmi Kitabevi, 1941.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Devletinin İlmiye Teşkilatı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1973.
• Yürük, Ali Yücel, “Vildan Faik Efendi”, Üsküdarlı Meşhurlar Ansiklopedisi, 383-385, İstanbul: Üsküdar Belediyesi Kültür Yayınları, 2012.
• Zerdeci, Hümayra, Osmanlı Ulemâ Biyografilerinin Arşiv Kaynakları, Ankara: TDV Yayınları, 2008.