İbrahim Aczî’ye Ait Bir Dönem Eleştirisi: Dünyaya Bakarak

Yıl 2022, Cilt: 7 Sayı: 13, 147 - 170, 26.06.2022

Muhammet Akif Tiyek

Öz

Şairler içinde bulundukları duygu durumunu ya da aktarmak istedikleri mesajları, ortaya koydukları ürünler üzerinden yansıtmaktadırlar. Bu amaç doğrultusunda vücut bulan edebî eserler, âdeta şairlerin duygularının terennümüdür. Onların içinde bulundukları toplumun fertleri olmasından ve ortaya konulan ürünlerin ilgili toplumun ve muhitin özelliklerini taşımasından dolayı edebî eserlerin içinde bulunulan toplumdan bağımsız bir şekilde yorumlanması ve değerlendirilmesi mümkün değildir. Bu bakımdan şair, ferdi olduğu topluma ilişkin çeşitli görüş, öneri, eleştiri ve tavsiyelerde bulunan kişi olarak değerlendirilebilir. Toplumun yapısı ve işleyişiyle ilgili hususları değerlendiren şairler, kişilerin ya da toplumların daha çok eksik ya da kusurlu yönleri üzerinde durmuşlardır. Onlar bu eksik ve kusura yönelik bireyleri ve kurumları eleştirmekten geri durmamış; insanları ve yöneticileri otorite, örf, ahlak başta olmak üzere çeşitli alanlarda uyarmışlardır. Halk şairlerinden İbrahim Aczî Kendi de Konya Yusuf Ağa Kütüphanesinde bulunan ve 13 varak olarak rika hattıyla sade bir dille kaleme aldığı Dünyaya Bakarak adlı eserinde toplumda gözlemlediği ahlaki yozlaşmayı gözler önüne sermiş; bireye ve topluma ilişkin hususları eleştirmiş ve toplumun bir an önce aslına, özüne dönmesi gerektiğini belirtmiştir. Bu çalışmada Aczî’nin Dünyaya Bakarak adlı eseri tanıtılacak ve eserin içerdiği eleştirel unsurlara değinilecektir. Çalışmanın sonunda ise eserin transkripsiyonlu metnine yer verilecektir.

Anahtar Kelimeler

Halk Edebiyatı, Türk İslâm Edebiyatı, Aczî, Dünyaya Bakarak, Eleştiri

A Period Criticism of Ibrahim Aczî: Dünyaya Bakarak

Öz

Poets reflect their emotional state or the messages they want to convey through the products they put forward. Literary works embodied in line with this purpose are almost the chanting of poets’ feelings. Since they are members of the society they live in and the products produced to bear the properties of the relevant community and environment, it's impossible to interpret and evaluate literary works independently of them. In this respect, the poet can be considered a person who makes various opinions, suggestions, criticisms, and recommendations regarding the community in which he lives. Evaluating the issues related to the structure and functioning of society, the poets focused on the deficient or flawed aspects of individuals or communities. They did not hesitate to criticize these missing and defective individuals and institutions; They warned people and administrators in various fields, especially in authority, custom and morality. İbrahim Aczî Kendi, one of the folk poets, revealed the moral corruption he observed in the society in his work titled “Dünyaya Bakarak”, which he wrote in a plain language with rika in 13 leaves, which is also in the Konya Yusuf Ağa Library; criticized the issues related to the individual and community and stated that the community should return to its original and essence as soon as possible. In this study, Aczî's work titled “Dünyaya Bakarak” will be introduced, and the critical facts of the work will be mentioned. At the end of the study, the transcripted text of the work will be included.

Anahtar Kelimeler

Folk Literature, Turkish Islamic Literature, Aczî, Dünyaya Bakarak, Criticism.

Kaynakça

• Ali Cevâd. Memâlik-i Osmâniyye’nin Târîh ve Coğrâfya Lugâtı (Kısm-ı Evvel Lugât-ı Coğrâfya). İstanbul: Kasbâr Matbaası, cild-i sânî, 1314.
• Aydın, Mehmet. Ebû Sâid Muhammed el-Hâdimî’nin Hayatı, Eserleri ve Tasavvufî Görüşleri. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2006.
• Bağdatlı İsmail Paşa. Hediyyetü’l-Ârifîn, Esmâü’l-Mü’ellifîn ve Âsâru’l-Musannifîn. (İstinsah ve Tashih İbnülemin Mahmud Kemal İnal-Avni Aktuç). İstanbul: Maarif Basımevi, 2. cilt, 1955.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Câmiʿu'l-Musnedu'ṡ-Ṡaḥîḥu'l-Muḫtaṡar. nşr. Muḥammed Zuheyr en-Nâṡır. 9 Cilt. Beyrut: Dâru Tavki’n-Necât. 1422/2001.
• Bursalı Mehmed Tahir. Osmanlı Müellifleri. İstanbul: Matbaa-i Âmire, I-III cilt, 1333.
• Ceylan, Serdar. “İbrahim Aczi Kendi (1883-1965)”, Merhaba Gazetesi Akademik Sayfalar Vefatının 50. Yılında İbrahim Aczi Kendi (1883-1965) Özel Sayı 15/18 (Haziran 2015), 274-277.
• Çağrıcı, Mustafa. “Adâlet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1/341-343. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Çelik, Ahmet. Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Konya Öğretmenleri. Konya: Konya Belediyesi Kültür Yayınları 414, 2020.
• Demirtaş, Ramazan. Hurufat Defterlerine Göre Osmanlı Döneminde Pirlevganda (Taşkent) Kazası Klasik Eğitim Kurumlarının Analizi. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Ertan, Veli. “Vefatının 211. Yılı Münasebetiyle Büyük Hâdimî Hayatı, Eserleri ve Tesirleri”. İslâm Medeniyeti 33 (1973), 39-44. Göktaş, Salih. Ebû Said Muhammed el-Hâdimî ve Hadim. Konya: 1985.
• Güler, Mustafa Taha. Hâdimî’nin Mecmau Tefârîki’l-Kelimât Adlı Eserinin Tahkiki. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Hadimioğlu, Numan. Hadim ve Hadimliler Bibliyografyası. Ankara: Ayyıldız Matbaası, 1983.
• Halıcı, Feyzi. “Üstat İbrahim Aczi Kendi’nin Ardından”. Sabah Gazetesi (11 Ağustos 1965), 2.
• İbn Mâce, Ebû ʿAbdullâh Muḥammed b. Yezîd el-Ḳazvînî. Sunenu İbn Mâce. nşr. Heyet. 4 Cilt. Kahire: Dâru't-Teʾṡîl, 1435/2015.
• Kahraman, Abdullah. “Ebû Saîd el-Hâdimî’ nin Hayatı, Eserleri, İlmî Kişiliği ve Bazı Fıkhî Görüşleri”. DEÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi XVIII (2003), 147-168.
• Kendi, Ahmet Cenap. “Babam İbrahim Aczi Kendi”. Memleket Gazetesi (30 Mayıs 2018). https://www.memleket.com.tr/babam-ibrahim-Aczî-kendi-25755yy.htm
• Kendi, Ahmet Cenap. “Ölümünün 10.cu Yılında Şair İbrahim Aczi Kendi”. Yeni Konya (9 Ağustos 1975), 2.
• Kendi, İbrahim Aczî. Dīvān-ı ʿAczī. Konya: Yusuf Ağa Kütüphanesi, 42 Yu 10437, 1a-356b.
• Kendi, İbrahim Aczî. Hayāl Bāhçesi ve Hayātım. Konya: Yusuf Ağa Kütüphanesi, 42 Yu 11761, 1932, 1. cilt.
• Konya İl Yıllığı 1967. Ankara: Güzel Sanatlar Matbaası, ts.
• Mehmed Süreyyâ. Sicill-i Osmânî Yahud Tezkire-i Meşâhir-i Osmâniyye. İstanbul: Matbaa-i Âmire, I. cilt, 1308.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. el-Musnedu's-Ṡaḥîhu'l-Muḫtaṡar bi Naḳli'l-ʿAdl ʿani'l-ʿAdl ilâ Resûlillâh. nşr. Muḥammed Fuâd ʿAbdulbâḳî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru ʾİḥyâi't-Turâŝi'l-ʿArabî.
• Öz, Mustafa. “Kazâbâdî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25/120-121. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Özafşar, Mehmet Emin vd. (ed.). Hadislerle İslâm. 7 cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 4. Basım, 2013.
• Özer, Hasan. “Ebû Saîd Muhammed Hâdimî’nin (v. 1176/1762) Hayatı ve Eserleri”. İslam Medeniyeti Araştırmaları Dergisi 2/3 (Aralık 2017), 459-491.
• Özer, Hasan-Çaba, Mehmet. “Ebû Saîd Hâdimî ve Vezâifü’l-Mevtâ Adlı Eserinin Tahkik ve Tercümesi”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 13 (2009), 393-440.
• Râgıb el-İsfahânî. el-Müfredât fî Garibi’l-Kurân. thk. Muhammed Halîl Aytânî. Beyrut: Daru’l-Maʿrife, 2010.
• Sarıkaya, Yaşar. Ebu Said el-Hâdimî: Merkez ile Taşra Arasında Bir Osmanlı Alimi. İstanbul: Kitap Yayınevi, 1. Baskı, 2008.
• Tiyek, Muhammet Akif. “İbrahim Aczî Kendi Bibliyografyası”. ATEBE Dergisi 6 (Aralık 2021), 175-191. https://doi.org/10.51575/atebe.1023317
• Uz, Mehmet Ali. Konya Kültürüne Hizmet Edenler. Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları 48, 2003.
• Ünver, İsmail. “Çeviriyazıda Yazım Birliği Üzerine Öneriler”. Türkoloji Derneği Dergisi 9/1 (1993), 51-89.