“SON of GOD” TITLE in the ANCIENT CIVILISATION of EGYPT in TERMS of BEING SOURCE FOR THE “SON of GOD” TITLE USED in EARLY CHRISTIANITY for JESUS: SIMILARITIES and DIFFERENCES

Yıl 2023, Cilt: 8 Sayı: 16, 330 - 352, 23.12.2023

Nurullah Haydar Yurduseven

Öz

The issue of the meaning of “Son of God” title that used for Jesus in Christianity has been discussed since the early years of Christianity. There are many explanations on the essence of Jesus, his divinity and purpose in the New Testament and the writings of the Church Fathers which was created after Jesus. These explanations were developed to prove the divinity of Jesus by logical and philosophical arguments rather than academic concerns. In modern times, it started to be discussed that Jesus’s followers used this title under the influence of earlier traditions. Son of God title was used in Egypt, Rome, Greek and Mesopotamian civilisations and Jewish tradition in different meanings. In general, it was used for kings, religious leaders, pious persons or heavenly beings. It is seen that in Christianity this title has different meanings in different contexts. Israelites were settled in Egypt for four centuries and were deeply influenced by the religion and the culture of Egypt civilisation. It is probable that Son of God title that was used for Jesus as a Jew has some traces from Egyptian theology. As a title for kings of Egypt it has divine or semi-divine context and states the divine connections of Pharaohs with gods. In our study, aforementioned usages are exhibited and differences or similarities with the Son of God title in Christianity was set forth.

Anahtar Kelimeler

History of Religions, Christianity, Ancient Egypt, Son of God, Pharaoh

ERKEN HIRİSTİYANLIK’TA İSA için KULLANILMIŞ OLAN “TANRI OĞLU” İFADESİNE KAYNAKLIK ETMESİ AÇISINDAN ANTİK MISIR MEDENİYETİNDE “TANRI OĞLU” UNVANI: BENZERLİKLER ve FARKLILIKLAR

Öz

Hıristiyanlık’ta İsa için kullanılan “Tanrı Oğlu” ifadesinin hangi anlamlara karşılık geldiği konusu Hıristiyanlığın ilk yıllarından beri tartışılagelmiştir. İsa sonrası dönemde oluşan Yeni Ahit külliyatında ve Kilise Babalarına atfedilen yazmalarda İsa’nın mahiyeti, tanrısallığı ve amacı ile ilgili pek çok açıklama yer almaktadır. Bu açıklamalar akademik kaygılardan ziyade akli ve felsefi argümanlarla İsa’nın tanrılığını ispat etmek için geliştirilmiştir. Modern dönemlerde ise İsa’nın ilk takipçilerinin mezkûr ifadeyi kendilerinden önce yaşamış geleneklerden etkilenerek kullandıkları fikri tartışılmaya başlanmıştır. Tanrı Oğlu ifadesi Mısır, Roma, Yunan ve Mezopotamya medeniyetleri ile Yahudi geleneğinde farklı anlamlarla da olsa kullanılan bir mefhumdur. Genellikle krallar, dinî liderler, dindar kişiler ya da göksel varlıklar için kullanılan bu terim geniş bir anlam dünyasına sahiptir. Hıristiyanlıkta da bu unvanın kullanımının bağlamına göre farklı anlamlar taşıdığı görülmektedir. İsrailoğulları dört asır boyunca Mısır’da ikamet etmiş ve Mısır medeniyetinin hem tanrı inancı hem de kültüründen derinlemesine etkilenmiştir. Bir Yahudi olan İsa için kullanılan Tanrı Oğlu ifadesinin de Mısır teolojisinden izler taşıması muhtemeldir. Mısır kralları olan Firavunlara verilen bu unvan tanrısal ya da yarı tanrısal bağlamlarda kullanılmakta ve Firavunların tanrılar ile olan ilahi bağlarını ifade etmektedir. Çalışmamızda söz konusu kullanımlar zikredilmekte ve Hıristiyanlık’ta yer alan Tanrı Oğlu ifadesi ile benzerlikleri ve farklılıkları ortaya konmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Dinler Tarihi, Hıristiyanlık, Antik Mısır, Tanrı Oğlu, Firavun

Kaynakça

• Anderson, Paul N.. The Christology of the Fourth Gospel. Tübingen: J. C. B. Mohr, 1996.
• Aydın, Mahmut. Hıristiyanlık: Tarih, İnanç ve Uygulama. İstanbul: Ketebe, 2021.
• Back, Jeremy - Green, Anthony. Mezopotamya Mitoloji Sözlüğü: Tanrılar İfritler Semboller. İstanbul: Köprü Kitap, 2017.
• Batuk, Cengiz. Hıristiyanlığın Asli Günah Doktrini Bağlamında Mitoloji ve Tarihsellik. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2006.
• Baur, Ferdinand Christian. Christianity and the Christian Church of the First Three Centuries, ed. Peter C. Hodgson. çev. Robert F. Brown - Peter C. Hodgson. Eugene: Cascade Books, 2019.
• Baur, Ferdinand Christian. Lectures on New Testament Theology. ed. Peter C. Hodgson. çev. Robert F. Brown. Oxford: Oxford University Press, 2016.
• Bleiberg, Edward (ed.)., Arts & Humanities Through the Eras: Ancient Egypt (2675-332 BCE), ABD: Thomson and Gale, 2005.
• Brady, James Robert. A Theological Critique of the Divine Man Christology as an Explanation for the Title “Son of God”, Ann Arbor: Department of Systematic Theology Dallas Theological Seminary, Doktora Tezi, 1987.
• Diakov, V.. İlkçağ Tarihi I: Ortadoğu, Uzakdoğu, Eski Yunan. İstanbul: Yordam Kitap, 2008.
• Doğan, Bilal. Hıristiyanlık’ta Asli Günah Doktrini: Pavlus-Pelagius Örneği. Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2008.
• Döner, Ertuğrul-Menteş, Savaş. “Gelenek Aktarımı: Atalar Dini (Mısır Kültürü, Hz. Musa ve İsrailoğulları Örneği)”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 30. Yıl Özel Sayısı (Eylül 2022), 173-200.
• Duygu, Zafer. “İsa’nın Yeni Ahit’te “Tanrı Oğlu” Olarak Tanımlanması Meselesi”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 59/1 (2018), 155-181. https://doi.org/10.1501/Ilhfak_0000001486
• Duygu, Zafer. İnciller Güvenilir Metinler midir?: Metodolojik ve Karşılaştırmalı Analizler. İstanbul: Düşün Yayıncılık, 2020.
• Duygu, Zafer. İsa, Pavlus, İnciller: Hıristiyanlık Neden ve Nasıl Ortaya Çıktı?. İstanbul: Düşün Yayıncılık, 2019.
• Ehrman, Bart D.. İsa’ya Rağmen Hıristiyanlık: Hıristiyan Kutsal Metinlerindeki Bilinmeyen Çelişkiler. çev. Mahmut Aydın. Ankara: Eskiyeni, 2020.
• Eliade, Mircea-Couliano, Ioan P.. Dinler Tarihi Sözlüğü. Çev. Ali Erbaş. İstanbul: İnsan Yayınları, 2018.
• Eliade, Mircea. Dinsel İnançlar ve Düşünceler Tarihi. 1. Cilt. İstanbul: Kabalcı, 2003.
• Evans, Graig A.. “Daniel in the New Testament: Visions of God’s Kingdom”. The Book of Daniel: Composition & Reception, C. 2, ed. John J. Collins - Peter W. Flint. Leiden: Brill, 2001.
• Fitzmyer, Joseph A.. Romans: A New Translation with Introduction and Commentary by Joseph A. Fitzmyer. USA: The Anchor Bible, 1993.
• Friedman, Richard Elliott. Kitabı Mukaddes’i Kim Yazdı?. Çev. Muhammet Tarahçı. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2005.
• Grenfell, Alice. “Egyptian Mythology and The Bible”. Oxford Journals 16/2 (Nisan 1906), 169-200.
• Gündüz, Şinasi. Pavlus Hıristiyanlığın Mimarı. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 3. Basım, 2011.
• Güzel, Eylem. “Eski Mısır Tarihindeki Dinsel Yönetim Stratejisinin Ptolemaios Hanedanı’ndaki Yansımaları”. Asya Studies 2 (Kış 2017), 27-35. https://doi.org/10.31455/asya.372124
• Harman, Ömer Faruk. “Firavun”. Diyanet İslam Ansiklopedisi. 13/117-121. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1996.
• Hart, George. The Routledge Dictionary of Egyptian Gods and Goddesses. New York: Routledge, 2005.
• Hays, Christopher B.. “My Beloved Son, Come and Rest in Me”: Job’s Return to His Mother’s Womb (Job 1:21a) in Light of Egyptian Mythology”, Vetus Testamentum 62 (2012), 607-621.
• Herodotos. Tarih. Çev. Müntekim Ökmen. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2020.
• İçel, Bahadır. Firavunlar. İstanbul: Anonim Yayıncılık, 2010.
• İnan, Afet. Eski Mısır Tarih ve Medeniyeti. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1987.
• Kim, Seyoon. The Son of Man as the Son of God. Tübingen: Mohr, 1983.
• Kramer, Samuel Noah. Tarih Sümerde Başlar, çev. Muazzez İlmiye Çığ. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1990.
• Kurhan, Mürüvvet. “İmparatorluk Tanrısı Amon”. Belleten 56/226 (Aralık 1995).
• Kutsal Kitap ve Deuterokanonik Kitaplar. İstanbul: Kitabı Mukaddes Şirketi, 2001.
• Lewis, Bernard. Ortadoğu. Çev. Selen Y. Kölay. Ankara: Arkadaş Yayınevi, 6. Baskı, 2009.
• Manethon, Mısır Tarihi. Çev. Okan Demir. İstanbul: Pinhan Yayıncılık, 2023.
• Meral, Yasin. Sâmirî’nin Buzağısı. Ankara: Ankara Okulu, 2018.
• Moule, C. F. D.. The Origin of Christology. Cambridge: Cambridge University Press, 1977.
• Olgun, Hakan. “Hz. Musa’nın Yüzleştiği Statüko: Kadim Mısır’ın Maat Doktrini”. Milel ve Nihal 15/2 (2018), 149-169.
• Olgun, Hakan. Hz. Musa’nın Muhalefeti: Horus’u Öldürmek. İstanbul: MilelNihal Yayınları, 2021.
• Patacı, Bilal. Yuhanna İncili’nde Sembolizm ve Kristoloji: İsa Tasvirinin Bağlamı ve İnşası. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2021.
• Pfleiderer, Otto. "The Christ of Primitive Christian Faith in the Light of Religio-Historical Criticism, Introductory Remarks". Hegeler Institute 14/3 (Nisan 1904), 321–354.
• Reyhan, Esma-Cengiz, Tülin B.. Eski Çağ Tarihi ve Uygarlığı. Ankara: Grafiker Yayınları, 2015.
• Robert, Daniella. Eski Mısır: Tanrılar ve Firavunlar Arasındaki İlişki. Ankara: Gece Kitaplığı, 2023.
• Schaff, Philip (ed.). Ante-Nicene Fathers. Grand Rapids: Christian Classics Ethereal Library, 1885.
• Schimmel, Annamarie. Dinler Tarihine Giriş. İstanbul: Kırkambar Yayınları, 1999.
• Shaw, Ian. The Oxford History of Ancient Egypt. Oxford: Oxford University Press, 2003.
• Üstüner, Ali Cengiz. Mısır Uygarlığı. İstanbul: Dragon Yayınları, 1998.
• Weigall, Arthur. Pavlos Hıristiyanlığına Dair Bilimsel Bir Eleştiri: Hıristiyanlığımızdaki Putperestlik. İstanbul: Ozan Yayıncılık, 2002.
• Witherup, Ronald D.. “Pavlus Hakkında On Soru On Cevap”. çev. Süleyman Turan. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 4/4 (2004), 243-259.
• Yılmaz, Cemal. “Hatşepsut: Naibelikten Firavunluğa Yürüyen Bir Kraliçe”. Oannes Uluslararası Eskiçağ Tarihi Araştırmaları Dergisi 2/2 (Eylül 2020), 277-300.
• Yiğitoğlu, Mustafa. Yahudilik: Başlangıçtan İsrail’in Kuruluşuna. Ankara: İlahiyat Yayın, 2021.
• Yurduseven, Nurullah Haydar. Erken Hıristiyanlıkta İsa’yı Tanımlayan Kristolojik Bir Unvan Olarak ‘Tanrı Oğlu’ İfadesi. Çorum: Hitit Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Doktora Tezi, 2023.