Mezarlıkta Statü, Kimlik, Cinsiyet: Gölbaşı Mezarlığı Üzerine Nitel Bir Çalışma

Yıl 2025, Cilt: 10 Sayı: 19, 59 - 76, 30.06.2025

Sümeyye Karadavut , Hidayet Tuksal

Öz

Bu çalışma, mezarlıkların sadece ölüm sonrası fiziksel mekânlar değil, aynı zamanda toplumsal yapıdaki statü, kimlik ve cinsiyet rollerinin yansıdığı sosyolojik alanlar olduğunu ortaya koymak amacıyla gerçekleştirilmiştir. Araştırmada, Ankara Gölbaşı Mezarlığında uygulanan mezarlık politikalarının, defin hizmetlerinin ve cenaze ritüellerinin toplumsal ve ekonomik yapı ile olan ilişkisi incelenmiştir. Gölbaşı Mezarlığı’nda mezar tahsis prosedürlerinde cinsiyet ayrımı yapılmamakta, ancak cenaze yıkama gibi hizmetlerde dinî ve kültürel normlar gereği cinsiyete dayalı bazı ayrımlar sürmektedir. Ayrıca mezar taşlarında bireylerin mesleki ve kimlik göstergelerine sıklıkla yer verildiği, böylece hayattaki toplumsal rollerin ölüm sonrası da görünür kılındığı belirlenmiştir. Gölbaşı Mezarlığı örneği, mezarlık hizmetlerinde modern eşitlikçi yaklaşımların benimsenmesine rağmen, toplumsal statü, kimlik ve cinsiyet farklılıklarının örtük biçimde varlığını sürdürdüğünü göstermektedir. Makale, mezarlıkların sosyolojik açıdan incelenmesinin toplumsal yapının analizine önemli katkılar sunduğunu ortaya koymuştur.

Anahtar Kelimeler

Mezarlık , Statü , Kimlik , Cinsiyet , Gölbaşı Mezarlığı

Etik Beyan

Bu makalenin hazırlanma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyulmuştur.

Status, Identity, Gender in the Cemetery: A Qualitative Study on Gölbaşı Cemetery

Öz

This study was conducted to reveal that cemeteries are not only physical spaces after death, but also sociological areas where status, identity and gender roles in the social structure are reflected. The study examined the relationship between cemetery policies, burial services and funeral rituals implemented in Ankara Gölbaşı Cemetery and the social and economic structure. There is no gender discrimination in grave allocation procedures in Gölbaşı Cemetery, however, some gender-based discrimination continues in services such as funeral washing due to religious and cultural norms. It was also determined that individuals’ occupational and identity indicators are frequently included on gravestones, thus making social roles in life visible after death. The Gölbaşı Cemetery example shows that despite the adoption of modern egalitarian approaches in cemetery services, social status, identity and gender differences continue to exist implicitly. The article has shown that examining cemeteries from a sociological perspective makes significant contributions to the analysis of social structure.

Anahtar Kelimeler

Cemetery , Status , Identity , Gender , Gölbaşı Cemetery

Etik Beyan

This article was prepared in accordance with scientific and ethical principles.

Kaynakça

• Aktaş, Recep. İstanbul’daki Mezarlıkların Nitelik ve Nicelik Açısından İncelenmesi ve Çağdaş Mezarlık Planlaması Örneği Olarak Bahçeşehir Mezarlığı. İstanbul: Bahçeşehir Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2009.
• Bilgin, Vejdi. Bizi Kuşatan Toplum: Sosyolojiye Giriş. İstanbul: Düşünce Kitabevi Yayınları, 2009.
• Bilir, Güzin. “Anıtsal Yapılardaki Mezar Anlayışı: Heroondan Martyriuma.” Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 21/39 (2020), 607-649.
• Ekinci, Merve Reyhan. “Din, Statü ve İtibar: Dini Temsil ve Tipolojiler Üzerine Hac Eksenli Bir İnceleme.” Din Sosyolojisi Araştırmaları (2022), 133-138.
• Fletcher, Kami-Ashley Towle. Grave Histories: Cemeteries and the Social Order in America. Project MUSE, 2018.
• Güler, Çağatay ve Zakir Çobanoğlu. Mezarlıklar Tesisi, Ölü Defin ve Nakil İşleri. Ankara: Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü Yayını, 1996.
• Güler, Fatma. Sosyal Tabakalaşma, Toplumsal Cinsiyet ve Din İlişkisi: Üst Sosyo Ekonomik Tabakaya Mensup Dindar Kadınların Gündelik Hayatı Üzerine Bir Araştırma. Bursa: Bursa Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• Güngör, Erol. Değerler Psikolojisi Üzerinde Araştırmalar. 2. baskı, İstanbul: Ötüken Yayınları, 1998.
• Gürhan, Nazife. “Toplumsal Cinsiyet ve Din.” Şarkiyat 4 (2010).
• Özkartal, Nurbanu. Kentsel Yeşil Doku İçerisinde Mezarlıkların Yeri, Önemi ve Planlama Kriterleri: İzmir Kent Örneği. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Pekasil, Tahir. “Dini Statü Tiplerinde Farklılaşma: Cizre Örneğinde Şeyh, Molla ve Seyyidler.” Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları Dergisi 2/4 (2013).
• TDK. “Türk Dil Kurumu Sözlüğü.” Erişim 22 Ağustos 2024. http://www.tdk.gov.tr
• Temiz, Gökhan. Büyükşehir Belediyelerinde Mezarlıkların İşletilmesi ve Verimli Kullanılması Ekseninde İç Denetim Mekanizmasının Rolü ve Etkileri. İzmir: Yaşar Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Doktora Tezi, 2021.
• Türkiye Belediyeler Birliği. “İnanç ve Kültür Ekseninde Mezarlıklar.” Türkiye Belediyeler Birliği Dergisi 825-826 (2017): 18-29.
• Weber, Max. Sosyoloji Yazıları. ed. H. H. Gerth-C. Wright Mills, çev. Taha Parla. 3. baskı. İstanbul: Hürriyet Vakfı Yayınları, 1993.